Tíminn - 07.06.1961, Blaðsíða 5

ylMIN N, miSvikudaginn 7. júní 196L
9
Útgefandi: FRAMSÖKNARFLOKKURINN
FramKvæmdastjóri: Tómas Arnason Rit
stjórar: Þórarinn Þórarmsson (áb.), Andrés
Kristjánsson, Jón Helgason Fulltrút rit-
stjómar: Tómas Karlsson Auglýsinga
stjóii: Egili Bjarnason - Sbrifstofur
í Eddubúsinu — Simar' L83U0—18305
Auglýsingasimi: 19523 Aigreiðslusinu
12323 — Prentsmiðjan Edda b.f.
Kjaradeiluna
verður að leysa
Það er nú liðin hálf önnur vika síðan verkfall hófst
hjá verkamannafélögunum í Reykjavík, Hafnarfirði og á
Akureyri. Síðan hafa mörg félög hafið verkfall og verða
félög, sem eiga í verkfalli, orðin 28 um næstu helgi, ef
ekki hefur verið samið áður. Meðal þeirra eru flest fjöl-
mennustu vérkalýðsfélög landsins.
Það sjá allir hvílíkur þjóðarvoði það er, ef þessi verk-
föll eiga að standa lengi. M. a. hlýtur það að draga mjög
verulega úr síldveiðunum, jafnvel stöðva þær að mestu.
Það veldur því eðlilega mikilli furðu, hve lítið er
gert til þess að leysa þessa deilu með því að láta deilu-
aðila ræðast við. Viðræðufundir hafa verið fáir og stuttir
síðan sáttasemjari hóf afskipti af deilunni fyrir meira
en hálfum mánuði. Þetta er alveg ólíkt fyrri viðbrögð-
um sáttasemjara, sem hafa verið þau að halda marga
og langa fundi með deiluaðilum. Ótrúlegt er því, að hann
ráði þessum vinnubrögðum.
Frumskilyrði þess, að deila leysist, er vitanlega það,
að deiluaðilar ræðist við. Þetta var gert í Vestmanna-
eyjum, á Húsavík og Akureyri. Þess vegna náðist sam-
komulag þar.
Mesta furðu hlýtur þó það að vekja, að ríkisstjórnin
skuli ekkert gera til að greiða fyrir lausn deilunnar.
Ríkisstjórnin á þó auðvelt með að gera ráðstafanir, er
mjög myndu auðvelda samkomulag, eins og t.d. lækkun
vaxta, rýmkun lánsfjárhafta og aðrar slíkar ráðstafanir.
Meðan ríkisstjórnin aðhefst ekkert slíkt, er það fyrst
og fremst hún, sem ber ábyrgð á verkföllunum og tjón-
inu, sem af því hlýzt.
Það er tvímælalaust krafa þjóðarinnar, að ekkert
verði látið ógert til að leysa þessa miklu kjaradeilu á
sanngjarnan hátt. Það er andstætt slíkum kröfum, að
stífni og tortryggni sé aukin með því, að deiluaðilar séu
ekki látnir ræðast við. Það er andstætt þessum vilja
þjóðarinnar, að ríkisstjórnin dragi að gera ráðstafanir,
er mjög myndu auðvelda samkomulag.
Ábyrgð ríkisstjórnarinnar verður því meiri, sem deil-
an stendur lengur og tjónið af henni eykst.
Verri en íhaldið
Það hefur komið greinilega í ljós í þeirri kjaradeilu,
sem nú stendur yfir, að núv. foringjar Alþýðuflokksins
eru enn andstæðari launþegum en sjálfur flokkur stór-
atvinnurekenda, Sjálfstæðisflokkurinn.
Þegar Jón Baldvinsson og Héðinn Valdimarsson beittu
sér fyrir kjarabótum verkalýðsins, hrópuðu Mbl. o’g Vísir:
Þetta hefur í för með sér gengislækkun og verðbólgu.
Nú hefur Alþýðublaðið hrópað þessi vígorð and-
stæðinga launþega svo hátt, að varla hefur heyrzt í Mbl.
og Vísi, er þó hafa reynt að gera sitt bezta.
Slíkt er nú orðið hlutskipti Alþýðuflokksins, að hann
er orðinn afturhaldssamari í kjaramálum láglaunafólks
og millistétta en sjálft íhaldið. Hann gengur enn lengra í
þvi en sjálfur Sjálfstæðisflokkurinn að nota grýlur gegn
eðlilegum kjarabótum.
Deilan um framlagið í fyrningar-
sjóð Áburðarverksmiðjunnar
5/6 1961.
í tilefni greinar í Tímanum 1.
þessa mán. um fyrningasjóðsgjald
Áburðarverksmiðjunnar h.f. óskar
verksmiðjustjórnin að taka fram:
1. Áður en ákvörðun var gerð um
hækkun fyrningasjóðsgjaldsins,
leitaði stjórnin lögfræðilegs á-
lits um hana. Einnig var gerð
af hálfu landbúnaðarráðuneytis
ins lögfræðileg könnun um
sama atriði, áður en landbún-
aðarráðherra samþykkti áburð-
arverðið síðastliðið ár.
2. Verðlag innlenda áburðarins
hefur á þessum tíma reynzt
mun lægra en innflutts, sam-
bærilegs áburðar, þrátt fyrir
hækkun fyrningasjóðsgjalds-
ins.
3. Á síðasta ári — hinn 24. októ-
ber — sendi stjórnin ýmsum
blöðum til birtingar greinar-
gerð þá, er hér fer á eftir, um
gjöld til fyrningasjóðs verk-
smiðjunnar:
í lögum nr. 40 frá 23. maí 1949
um áburðarverksmiðj u er svo á-
kveðið í 10. grein ,að framlag á-
burðarverksmiðjunnar til fastra
sjóða hennar skuli árlega vera:
a. Til fyrningasjóðs 2V2 % af
kostnaðarverði húsa, lóðar og
annarra mannvirkja og IVz %
af kostnaðarverði véla og ann-
arra áhalda.
b. Til varasjóðs allt að 3% af
kostnaðarverði framleiðslunn-
ar.
I 8. gr. verksmiðjulaganna er
ennfremur ákveðið, að í- áætluðu
kostnaðarverði áburðarins skuli
„reikna með nauðsynlegum og lög-
ákveðnum tillögum í fyrningasjóð
og varasjóð verksmiðjunnar“.
Öll árin sem verksmiðjan hefur
verið rekin, fram til ársins 1959
hefur fyr'ningasjóðsgjaldið verið
reiknað með þeim hundraðstölum,
sem í lögunum standa þ.e. 2%%
og 7Vz % og þá miðað við það verð
í krónum, sem verksmiðjan kost-
aði fullgerð, en hún var reist á ár-
unum 1952—1954. Á þeim tíma,
sem síðan er liðinn og þó miðað
sé við árið 1959, hefur verðgildi
krónunnar, þ.e. kaupmáttur henn-
ar, stórkostlega breytzt til lækk-
unar eins og öllum má vera kunn-
ugt.
Kostnaðarverð hvers hlutar og
alls, er nú orðið allt annað ogl
miklu hærra, mælt í krónum síð-|
asta árs, heldur en var í krónum
áranna 1952—1954. Krónufjöldinn
sem miðað verður við á síðasta
ári, er miklu meiri en fimm til
sjö árum áður. Þannig er það álit
sérfróðra manna, að kostnaður við
slíka framkvæmd og áburðarverk-
smiðjuna, hafi frá 1954 hækkað
um 80 af hundraði og að kostnað-
arver'ð verksmiðjunnar hefði þann
ig á síðasta ári numið um 245;
millj. króna. Svo stórfelldar hafa
verðbreytingarnar orðið á þessum,
tíma, mældar í íslenzkum krónum.
Væri miðað við kaupmátt krón-
unnar á þessu ári þ.e. 1960, mundi
kostnaðarverð verksmiðjunnar
reynast mun hærra. I
Fyrningar mannvirkja eða ann-
arra eigna eru jafnan miðaðar við
áætlaða endingu þeirra, þ.e. þann|
tíma sem talið er að af þeim séu
full not, þó með eðlilegu viðhaldi, |
en án endurnýjunar. Fyrninga-I
tími húsa úr vdranlegu efni er
jafnan talinn lengri en véla og á-
halda og annarra lausra muna og
fyrningagjald af slíkum bygging-
um því mun lægra en af hinu.
Greinargerð frá stjórn verksmiðjunnar.
Frá því fyrst að áburðarverk-
smiðjan var1 undirbúin hefur verið
ætlazt til að hún endurnýjaði eða
endurbyggði sjálfa sig er til kæmi
að þess þyrfti. Með það sjónarmið
voru ákvæðin um fyrningagjald og
fyrningasjóð sett í verksmiðju-
lögin og áskilið í þeim, að þau
framlög séu reiknuð í verði áburð-
arins árlega.
Allt annað verður upp á ten-
ingnum er til fyrningagjalds af
verði fasteigna og annarra eigna
verksmiðjunnar kemur, ef það
gjald ætti nú og um ókominn tíma
að miðast við verðlag, sem gilti
árið 1954 eða fyrr. Því veldur hið
breytilega og síminnkandi gildi
verðmælisins, þ.e. krónunnar.
Þegar gjaldið til fyrningasjóðs
var ákveðið fyrir meira en ellefu
árum, er það sett tvenns konar
þ.e. 2Vz% og 7V2%. Lægri taxtinn
miðaður við hús, lóðir og mann-
virki og þá reiknað með 40 ára
endingu þ.e. að endurnýja mætti
þær eignir að þeim tíma liðnum
með eigin fé.
Hærri taxtinn fyrir aðrar eign-
ir 7%% og þá miðaður við miklu
skemmri endingu en fasteignanna
og að endurnýja þyrfti þær að 13
—14 árum liðnum. Á þeim tíma,
sem hér er greint, átti sem sé að
myndast sjóður, er nægði til að
standa straum af endurbyggingu
verksmiðjunnar ef þyrfti, án þess
að lánsfé væri til þess fengið. En
vegna hins stórlækkaða kaupmátt-
ar krónunnar, sem orðin var þeg-
ar á síðasta ári, mundi sá sjóður
við lok hins áætlaða tímabils hafa
aðeins svarað til rúmlega helm-
ings þeirrar fjárhæðar, sem verð-
lag ársins 1959 krefst til endur-
nýjunar. Við slíkt varð ekki unað
lengur. Fyrningasjóðinn — endur-
byggingarféð varð að auka í sam-
ræmi við uphaflegan tilgang hans
og tilætlun löggjafarvaldsins með
honum.
Þetta mátti gera með tveimur
aðferðum. Þeirri, að breyta hinu
bókfærða verði, kostnaðarverðinu
frá 1954 — til hækkunar, og láta
það samsvara því sem slík verk-
smiðja kostaði nú, ef reist væri og
halda þá hundraðsgjaldinu til fyrn
ingasjóðs óbr'eyttu. þ.e. 2VÍ>% og
7%%. Eða þá hinni að láta hið
bókfærða verð standa óbreytt, en
hækka hundraðsgjaldið til fyrn-
ingasjóðs verulega og sem næst
því, að endurbyggingarfé safnaðist
á hinum áður áætlaða endingar-
tíma.
Hin síðarnefnda leið var fárin,
sem kunnugt er, eftir að hafa
leitað álits bæði lögfræðinga og
annarra aðila, sem kynntu sér
málið eða báru kennsl á það. Hér-
lendis munu ýmsar aðferðir hafð-
ar um bókfærða fyrningu eigna og
verður ekki rætt um það hér, en
aðeins minnt á, að í framtölum
til skatts er gert ráð fyrir að til-
tekin fyrning eigna sé talin með
rekstrarkostnaði stofnunar eða
fyrirtækis, eða í frádrætti tekna.
Nú fyrir skemmstu hefur verið
skýrt frá, að á þessu ári verði fyrn
ing á íbúðarhúsum úr steinsteypu
hækkað úr 1% í 4% og á timbur-
húsum úr 2% í 6% o.s.frv. miðað
við fasteignamatsverð, og er með
því viðurkennd þörfin á að fyrn-
ingagjald breytist frá því sem ver-
ið hefur.
Erlendis mun vera talið og látið
gilda, að efnaverksmiðjur ýmsar,
þar með áburðarverksmiðjur,
þurfi að endurnýjast að því er
kemur til vélbúnaðar og þess kon-
ar, á ekki lengri tíma en einum
tug ára og eru fyrningar og fyrn-
ingagjöld þeirra eigna miðað við
þann tíma.
Það verður að teljast, ekki að-
eins forsvaranlegt, að miða fyrn-
ingatíma vélbúnaðar áburðarverk-
smiðjunnar hér við 13—14 ár,
heldur væri það skortur á ábyrgð-
artilfinningu hjá sjórnendum
hennar að taka ekki til greina þær
staðreyndir, sem orðnar eru um
verðlag og skilyrði til endurbygg-
ingar verksmiðjunnar þegar nauð-
syn kallar.
Framarlega í þessari greinar-
gerð eru tilfærð ákvæði verk-
smiðjulaganna um árleg gjöld til
fyrningasjóðs í hundraðstölum, en
einnig bent á, að í 8. gr. þeirra sé
ákveðið að reikna skuli með í
kostnaðarverði áburðarins „náuð-
synlegum og lögálcveðnum" tillög-
um til fyrningasjóðs. Með því á-
kvæði er greinilega bent á, að
auk þess lágmarks, sem lögákveð-
ið er, sé jafnframt ástæða til at-
hugunar þess hvort hið lögá-
kveðna hundraðsgjald fullnægi
því sem nauðsyn krefur og að
þeir, sem málin hafa á hendi geri
sér einnig grein fyrir því. Þess
vegna, meðal annars hafa stjórn-
endur verksmiðjunnar talið rétt
að fara inn á þá braut að binda
sig ekki við lágmarks hundraðs-
tölur sem verksmiðjulögin til-
greina, heldur gert tillögu til aðal-
'F-amhaLd á 13 siðu.
Uppeldismálaþing
Dagana 3.—4. júní var hald-
ið uppeldismálaþing í Haga-
skólanum í Reykjavík. Stóðu
að því sameiginlega Samband
íslenzkra barnakennara og
Landssamband framhalds-
skólakennara. Tvö aðalmál
þingsins voru launamál kenn-
ara og skólavist tornæmra
barna og unglinga.
Þingið setti Skúli Þorsteinsson,
formaður S.Í.B., og Gylfi Þ. Gísla-
son, menntamálaráðherra, flutti
ávarp.. Aðalræðurnar á þinginu
fluttu þeir Jónas Pálsson sálfræð-
ingur og Jónas B. Jónsson, fræðslu
stjóri. Jónas Pálsson ræddi eink-
um um nám og afstöðu tornæmra
nemenda í skólúm, en fræðslu-
stjóri um kennaraskortinn og kjör
og aðbúð kennara. Bæði þessi er-
indj þóttu mjög athyglisverð og
kemu fram með þeim fjölmörg at-
riði, sem forráðamenn fræðslumál-
anna munu taka til rækilegrar at-
hugunar. Nefndir fjölluðu um
bæði þessi höfuðmál þingsins og
skiluðu ályktunum. Forseti þings-
ins var Árni Þórðarson skólastjóri.
Á þinginu ríkti einhugur um
nauðsyn þess að bæta launakjör
kennara, er þingið taldi með öllu
óviðunandi. Þinginu var slitið
síðla kvölds 4. júní.