Tíminn - 15.01.1963, Blaðsíða 8

Hvaðan herjar á okkur sú orsök, sem veldur dauöa fyrlr aldur fram — er það frá flaustrl og flýti eða sígare'ttunum?
Dauði fyrir aldur fram
- fyrirbæri samtímans
Mikið er rætt um hjarta*
sjúkdóma ekki síður okkar á
meðal en annars staðar þar
sem vestur-evrópsk — norður-
amerísk menning ríkir. Og
það sem er mergurinn máls-
ins, hvort sem þetta berst í
tal meðal lækna eða leikra
manna, er þetta: Er eitthvert
samhengi milli hjartasjúk-
dóma og lifnaðarhátta vorra
eða lífsvenja?
Upp úr öllum getgátum og
ágizkunum fólks um þessi efni
rísa nokkrar staðreyndir, sem
ekki verður um villzt: Því er sleg-
ið föstu, að sérstök afbrigði hjarta
s.júkdóma, og má þar fyrst og fræg
ast telja kransæðastíflu (blóð-
tappa), hafi færzt ískyggilega í
4 aukana síðustu fimmtán árin. Enn
fremur er það áberandi, hve mjög
miklu fremur karlmenn verða fyr
ir barðinu á sjúkdómnum. Konur,
einkum fram á þann aldur, er
tíðahvörf verða, fá miklu síður
að kenna á þessum sjúkdómi.
Þegar sjúkdómar ágerast svo
mjög á stuttu tímabili, er erfitt
að gera sér annað í hugarlund
en orsakanna hljóti að vera að
leita í utanaðkomandi óheillavæn-
legum aðstæðum, sem konur, trú-
lega sökum líffræðihæfni sinnar,
séu fremur verndaðar gegn. í
Bandaríkjunum hefur verið reynt
að kynbreyta karlmönnum með
kynhormónum kvenna til vernd-
ar gegn kransæðastíflu. En árang
urinn hefur ekki enn reynzt sér-
lega góður og aukaáhrif óþægileg,
og þvf er enn margt í óvissu um
hvernig ráða skuli fram úr þessu.
Nú liggur við að spyrja: Hvaða
þættir eru það í okkar ,,vestræna“
lífsvenjukerfi, sem hjörtum okk-
ar stendur þessi ógn af? Tvennt
er það, sem gerir okkur allflókið
að ræða þetta til nokkurrar hlít-
ar. Hið fyrra er, að hinir einstöku
lifnaðarhættir okkar eru bæði of
bundnir af tilfinningalegum og
siðfræðilegum hugmyndum, sem
skapa hleypidóma meðal okkar
flestra, bæði leikra og lærðra.
Tökum t. d. sígaretturnar og
áfengið. Ákafi reykingamaðurinn
er fyrirfram mótfallinn ágizkun-
inni um hin skaðlegu áhrif sígar-
ettanna, en tóbaksbindindismað-
Urinn fyrirfram hiynntur slíkri
tilgátu. Þetta sama verður uppi
á teningnum, þegar um er að
ræða matartegundir, líkamlegar
eða andlegar athafnir, viðhorf okk
ar mótast meira eða minna af til-
finningum eða geðshræringum.
Því getum við ekki annað en leit-
að fyrst og fremst meðal rann-
sókna vísindamanna, sem láta ekki
leit sína stjórnast áf ímyndunum
eða hleypidómum.
Annað, sem háir okkur allmik-
ið, er tilhneiging okkar til að leita
ætíð einnar orsakar. Hversu oft
ast öruggar reglur til að fara eft-
ir, svo að við getum komizt hjá
þessum mögnuðu hjartasjúkdóm-
um, sem svo marga herja og
leggja að velli.
Trúlega hallast nú flestir á þá
skoðun, að það sé neyzla okkar
á fituefnum, bæði hvað snertir
magn og gæði, sem hafi mikil
áhrif. Margir læknar gefa í da^
þeim sjúklingum sínunV/'gem1 hafa-
haft kransæðastíflu eða er hætt
við henni, viss meltingarráð. En
hvort vitneskja okkar um þetta
er nógu víðtæk og örugg fyrir
KransæSasiífla (svonefndur „blóð-
tappiH manna á meðal) er sam
timafyrirbæri, einkum hjá fólki,
sem lifir við vestrænar lífsvenjur.
Norski prófessorinn dr. med. Hans
Jacob Ustvedt, sem og er útvarps°
stjóri Noregs og þekkir þvi gerla,
hvaó þaó er atf vera önnum kafinn,
ræ$ir þetta alvarlega mál í me@
fylgjandi grein — nú vió áramótin.
heyrum við ekki spurningu sem
þessa: „Hvað haldið þér, að sé
orsök hjartasjúkdóma — fituefn-
in, sígaretturnar eða áreynsla?
Sannleikurinn er sá, að ekkert er
trúlegra en orsakir þessa sjúk-
dóms séu allflóknar, þannig að
nokkrar grípi hver inn í aðra, ým-
ist saman, með eða móti hver
annarri. Fleiri og fleiri hallast að
þessari skoðun.
En það er að sjálfsögðu mjög
þýðingarmikið að verða vísari um
þetta svo fljótt sem auðið er, eða
a. m. k. hvaða atriði það eru, sem
mestu ráða Vísindarit um þetta
eru orðin æði mikil að vöxtum
og fjölgar með hverri viku, sem
líður. Að sönnu höfum við ekki
enn fengið mikið af öruggri vissu,
sem myndað geti grundvöll til
breytinga á lifnaðarháttum okkar
til varna sjúkdómnum, en þó eru
farnar að skýrast nokkrar höfuð-
línur í myndinni. Og af slíkum
áhuga, sem læknar og víáinda-
menn nú vinna að því að leysa
gátuna, megum við vænta þess
áður en langt um líður, að eign-
heilbrigt fólk til að breyta Iífs-
venjum eftir, er vafasamt. En
heilbrigðisyfirvöldin liggja ekki
á liði sínu til að komast að raun
um þetta sem fyrst.
Skoðun, sem fengið hefur byr
í seglin, hallast að þvi, að lfkam-
legt hreyfingarleysi og kyrrsetur
stuðli að kransæðastíflu. Þessi til-
gáta styðst við það t. d., að vagn-
stjórarnir í strætisvögnunum í
London, þeir sem alltaf sitji kyrr-
ir í sæti sínu, fái miklu oftar
kransæðastíflu en hinir starfs-
bræður þeirra, sem verði að
hlaupa upp og niður tröppur og
stiga, alveg á sama hátt og þeim
póststarfsmönnum, sem starfa við
kyrrsetur, er miklu hættara en
póstberurtum. sem fara út um bæ-
inn. Annað getur og komið til
greina en hreyfingáj-leysi, en
áframhaldandi enskar rannsóknir
hafa stutt tilgátuna um orsök kyrr
setunnar. Þvj til viðbótar má geta
þess, að menn hafa getað bent á
breytingar í fituefnum blóðsins
og storknunaraðstæðum. sem vel
getur orðið samferða slíkri til-
gátu.
Það er áberandi þáttur í fari
margra nútímamanna að setjast
um kyrrt, hreyfa sig lítið við dag
lcg störf, enda þótt margir stundi
aftur á móti íþróttir til að bæta
sér það upp, að líkaminn fær
litla hreyfingu j daglegu starfi.
Það ætti að vera í samræmi við
almenningsálitið, hvort heldur er
JnttéðJtiMiti til vellíðanar eða betra
útlits fólks, að berjast gegn kyrr-
setum og hreyfingarleysi. Það er
áreiðanlega öllum hollara að
ganga, hjóla og dansa meira en
aka minna í bíl. Það er ekki
ómögulegt að það yrði til að draga
úr líkunum fyrir kransæðastíflu.
Áreynsla (,,stress“) er orðið
mjög mikið notað og misnotað
kjörorð. Það er mjög erfitt að
komast að raun um, hvort sál-
fræðilegar aðstæður flýti fyrir
kransæðastíflu. Bæði er býsna
miklum erfiðleikum bundið að
=kilgreina hvaða atriði ei.vi að fást
við og liversu eigi að mæla þau.
Það er mjög hætt við tilfinninga-
mati um þetta mál. Ýmist er fólk
vantrúað á að sálfræðileg atriði
geti orsakað heiftarlega líkamlega
sjúkdóma, og ýmislegt vill verða
athugavert við orsakasamhengið.
En allt um það hefur sýnt sig af
rannsóknum, að líkamleg atriði
geta haft áhrif á fituefni blóðs-
ins og storknunarhæfni þess, og
einnig er möguleiki á því, að
áreynsla (,,stress“) geti líka átt
þátt í að orsaka ,kransæðastiflu.
Hvað sígarettureykingum við-
víkur, eru niðurstöður flestra rann
sókna samhljóða. Talsvert fleiri
sígarettureykingamenn virðast
vera í hópi þeirra, sem fengið hafa
kransæðastíflu en hinna, sem ekki
hafa fengið hana, og ef fylgt er
reykingamönnum og þeim. sem
ekki reykja, um nokkurra ára
skeið, er kransæðástífla algengari
meðal hinna fyrrnefndu Munur-
inn er ekki ýkja mikill. en hann
er samt greinilegur Samt er það
engin sönnun þess. að reykingar
orsaki kransæðastíflu öðru frem
ur. Önnur atriði, t. d. persónuleg.
geta stuðlað að því, að mönnum.
er verða reykingamenn, sé eink
um hætt við að fá kransæðastiflu
Nú er farið að rannsaka, hvaða
fólk það sé, sem reyki. Tvíbura-
rannsóknir hafa leitt í Ijós, að
erfðaeinkenni geti ákvarðað,
hvort menn reyki eða ekki, og at-
huganir á amerískum háskólastúd
entum benda til þess, að persónæ
leiki eigi hér hlut að máli.
Annars sýna fleiri rannsóknir,
að sjúkdómar og dauðsföll eru a'l-
gengari meðal reykingamanna en
þeirra, sem ekkj reykja. Hvað
snertir lungnakrabba, þá virðist
orsakasambandið svo greinilegt,
að ekki verði um villzt. Aftur ork
ar meiri tvímælis sambandið við
aðra sjúkdóma. Þó verður vart
annað sagt eftir því sem rannsókn
ir hafa leitt í ljós, að sígarettu-
reykingar, a. m. k. óhóflegar eða
miklar, séu á ýmsan hátt skaðleg-
ar. E.t.v. eru pípu- og vindlareyk-
ingar saklausari, en trúlega er
þörf meiri rannsókna á því atriði.
Of hár blóðþrýstingur virðist
auka hættuna á kransæðastíflu.
En við vitum bókstaflega ekkert
um, af hverju of hár blóðþrýsting-
ur stafar, og því er ekki unnt að
segja til um, hvernig maður eigi
að lifa til að forðast hann.
Offita eykur líka á hætturja i
þessu efni. Enda þótt „yfirv4gt“
sé flókið hugtak og hafi v«rið
notað á órökstuddan hátt, er á-
reiðanlega skynsamlegt að stilla
svo í hóf, að maður verði
ekki verulega feitur.
Erfðaeinkenni geta og átt þátt
í að orsaka kransæðastíflu, t. d.
að því er snertir mismun eða frá
brigði um fituefni blóðsins og e.
t. v. í tilbrigðum í líffærasam-
bandi blóðæðanna, en þó eru það
varla þýðingarmikil atriði. Aftur
á móti það, hve kransæðastífla
tíðkast margfalt meira á vissu
tímabili, virðist stafa allmikið af
ytri aðstæðum.
Að sjálfsögðu má maður ekki
vera blindur á þann möguleika, að
til séu orsakir fyrir þessum sjúk
dómi, sem engínn hefur enn kom-
ið auga á. Og örugglega verða á
verði fyrir því, að um sé að ræða
samstarfandi orsakir. Safnastiþeg-
ar saman kemur. Kyrrseta og fitu
rík fæða, margar sígarettur á dag
og mikil sálræn áreynsla, þetta er
allt líklega allt mjög óheppilegt
nútímamönnum. Hugsanlegt er, að
viss fituefni geti magnazt við kyrr
setur svo dænti sé tekið.
Þegar allt þetta kemur til alls,
getur verið ástæða til að berjast
gegn vissum þáttum í hinu „vest-
ræna lífsmusteri“, aukinni fitu-
notkun, of margar hitaeiningar,
fólk hreyfi sig of lítið, meiri síga-
rettunnotkun, meiri sálarkreppu
vegna samkeppni, metnaðar,
gremju, eða einhvers annars. Það
er a. m. k. tímabært fyrir okkur
öll að gæta vel að saumunum í
lífsmusteri okkar ef við viljum
halda heilsu og hrökkva ekki upp
af fyrir aldur fram.
Kviknar í höll
prinsessunnar
NTB-London, 10. jan.
Fimmtán slökkviliðsbílar
brunuðu út til Kensington-
hallarinnar í London i dag,
til þess að reyna að slökkva
eld, sem komið hafði upp í
framtíðarheimili Margrétar
prinsessu. Slökkviliðinu
tókst að lokum að slökkva
eldinn, en hluti þaksins
hafði þó skemmzt nokkuð
áður, og mun það tefja fram
kvæmdir við endurnýjun
hallarinnar Ætlunin hafði
verið að Margrét og maður
hennar Tony Snowdon lá-
varður flyttu j höllina í
næsta mánuði, en af því
verður ekki. Breytingar
þær, sem gerðar verða á
höllinni munu kosta um 10
milljónir ísl. króna.
■■■„■■■■■ JF
iíflól I
8
T f M I N N, þriffjudagur 15. janúar 1963.