Tíminn - 11.01.1964, Blaðsíða 22

ÞRIÐJA RÍKID
WILLIAM L. SHIRER
i ksenni með síðar þennan sama
mánudag, 28. ágúst, yrði að inni-
hálda yfirlýsingu um, að Bretl'and
myndi leggja að Póllandi að gera
samkomulag við Þýzkaland beint
og það þegar í stað og lagði Dahl-
erús mikla áherzlu á þetta.
— Dahlerus var að enda við að
hringja (stóð í skeyti frá Forbes)
I úr skrifstofu Görings og stinga
I upp á eftirfarandi, sem hann álít-
! ur mjög mikilvægt.
1. í svari Breta til Hitlers ætti
| ekki að minnast neitt á áætlun
I Roosevelts.
2. Hitler grunar, að Pólverjar
muni reyna að komast hjá samn-
ingaviðræðum. Svarið ætti því að
innihalda greinilega yfirlýsingu
um, að Pólverjum hafi eindregið
' verið ráðlagt að setja sig þegar í
stað í samband við Þýzkaland og
hefja samningaumleitanir.
Allan daginn lét Svíinn scr ekki
1 næpja að gefa Forbes ráðlegging-
ar, nem hann sendi skylduræknis-1
lega í skeytum áleiðis til London,!
heldur hringdi hann sjálfur til
brezka utanríkisráðuneytisins og
bað um að skilaboðum væri komið
, til Halifax, þar sem í voru frckari
■ ráðleggingar.
Á þessu alvöruaugnabliki í;
heimssögunni hafði þessi sænski
i leikmaður í stjórnmálunum vissu-
i lega orðið að miðpunktinum milli |
Berlínar og London. Klukkan 2,
28. ágúst, sendi Halifax, sem feng
ið hafði símahringingar bæði frá
Berlínarsendiráðinu og frá Dahler
us, skeyti til brezka sendiherrans
í Varsjá, Sir Howard Kennard, og
bað hann að hitta Beck utanríkis-
ráðherra „samstundis“ og fá hann
til þess að veita brezku stjórninni
heimild til að skýra Hitler frá því,
„að Pólland væri reiðubúið til
þess að hefja strax beinar viðræð-
ur við Þýzkaland". Utanríkisráð-
herrann var að fl'ýta sér. Hann
vildi láta þessa heimild fylgja
með í opinbera svarinu, sem Hend
erson átti að fiytja Hitler, og var
nú að bíða eítir. Hann hvatti
sendiherrann í Varsjá til að
hringja og skýra frá svari Becks.
Seint um daginn veitti Beck þessa
heimild, sem óskað hafði verið
eftir og í flýti var henni bætt við
brezka svarið.
Henderson kom aftur til Berlín
ar með orðscndinguna að kvöldi
28. ágúst og eftir að S.S.-heiðurs-
vörður, sem bar vopn sín og barði
bumbur, hafði tekið á móli hon-
um í Kanslarahöllinni, var honum
fyl'gt til Hitlers, og afhenti hann
honum þýzka þýðingu á orðsend-j
ingunni klukkan 10:30 um kvöld-1
ið. Kanslarinn las hana strax.
Brezka stjórnin var honum „al-
gerlega sammála", stóð í orðsend-
ingunni, um að „fyrst“ verði að
skera úr um deilumálin milli
Þýzkalands og Póllands. „Samt
sem áður snýst nú all't um eðli
2SS
| samkomulagsins og þær aðferðir,
j sem þeitt verður til þess að það
j náist“, stóð þar enn fremur. í orð-
| sendingunni stóð, að um þetta
, hefði Hitler verið „þögull“. Til-
| boði Hitlers um „tryggingu“ til
i handa brezka heimsveldinu var
j hafnað kurteislega. „Hvað svo sem
! í boði væri fyrir Stóra-Bretland,
gat stjórnin látið sér lynda sam-
I komulag, sem stefndi í hættu
sjál'fstæði þess ríkis, sem stjórnin
hefði heitið að tryggja“.
Staðið yrði við þetta loforð, en
vegna þess að brezka stjórnin „lét
ekki undir höfuð leggjast" skuld-
bindingar sínar við Pólland mátti
kanslarinn ekki halda, að hún
hefði ekki nhuga á að koma á
samkomulagi.
— Þessu fylgir, að næsta skref-
ið ætti að vera upphaf beinna við-
ræðna milli þýzku og pólsku stjórn
anna, sem byggðust á . . . að gættl
yrði hagsmuna Póllands og tryggtl
yrði samkomulag, með alþjóðlegri1
tryggingu
Hún (þ. e brezka stjórnin) hef-
ur nú fengið staðfestingu þess frá
pólsku stjórninni, og hún sé til-
búin að hefja viðræður á þessum
grundvelli, og stjórn hans hátign-
ar vonar að þýzka stjórnin muni
einnig vera fús til þess að sam-
þykkja þessa aðferð.
. . . Réttlátt samkomulag . . .
milli Þýzkalands og Póllands opn-
ar ef til vill leiðina til friðar í
heiminum. Mistakist þetta, myndi
það eyðileggja vonir um gagn-
kvæman skilning milli Þýzkalands
og Stóra-Bretlands, það myndi
leiða til þess að löndin lentu í
átökum, sem ef til vill gætu leitt
til alheimsátaka. Slík útkoma yrði
skelfing, sem ætti engan sinn
líka í sögu heimsins.
Er Hitler hafði lokið lestri orð-
sendingarinnar, byrjaði Hender-
son að fjölyrða um hana, og hafði
til hliðsjónar minnisgreinar, sem
hann sagði foringjanum að hann
hefði gert á meðan á viðræðunum
hafði staðið við Chamberlain og
Halifax. Þetta var eini fundur
sendiherrans með Hitler, sagði
hann síðar, þar sem hann sjálfur
hafði aðallega haft orðið. Aðalat-
riðin í orðræðu hans voru, að
Bretland óskaði eftir vináttu
Þýzkalands, það óskaði eftir friði,
en það myndi berjast, ef Hitler
réðist á Pólland. Foringinn, sem
steinþagði alls ekki allan tímann,
svaraði með því að fjölyrða um
glæpi Pól'lands og um „veglynd“
boð sjálfs sín til friðsamlegrar
lausnar deilumálanna, sem ekki
yrðu endurtekin. í rauninni
„myndi ekkert minna en afhend-
ing Danzig og alls Hliðsins gera
hann ánægðan, auk leiðréttingar í
Siésíu, þar sem níutíu af hundr-
aði íbúanna greiddu atkvæði með
Þýzkalandi í þjóðaratkvæðagreiðsl
unni eftir styrjöldina". Þetta var
ekki rétt, né heldur viðbótin, sem
Hitler kom með augnabliki síðar,
þegar hann sagði, að ein milljón
Þjóðverja hefði verið rekin út úr
Hliðinu frá því 1918. Þar höfðu
aðeins verið 385.000 Þjóðverjar
samkvæmt þýzku manntali frá
1910, en nú ætlaðist þýzki nazista-
einræðisherrann auðvitað til þess
að hver og einn gleypti lygar hans.
1 Brezki sendiherrann gleypti líka
töluvert í Jessari síðustu misheppn
j uðu ferð sinni til Berlínar, því að
| eins og hann lýsti yfir í loka-
j skýrslu sinni: „Herr Hitler var
; við þetta tækifæri mjög vingjarn-
; legur og raunsær og leit ekki út
| fyrir að vera óánægður með svar-
ið, sem ég hafði fært honum '.
„Að síðustu lagði ég fyrir hann
tvær ákveðnar spurningar", sagði
Henderson í skeyti til Lundúna
kl. 2:35 um nóttina, þar sem hann
lýsti viðtalinu.
— Var hann fús að semja milli-
! liðalaust við Pólverja, og var hann
i reiðubúinn að ræða íbúaskipti?
Hann svaraði síðari spurningunni
jjákvætt (enda þótt ég sé ekki í
neinum vafa um, að hann hafi á
sama tíma verið að hugsa um að
leiðrétta landamærin).
Hvað við kom fyrsta atriðið, þá
yrði hann fyrst að „athuga ná-
kvæmlega“ alla orðsendingu
Breta. Þegar hér var komið, sneri
kanslarinn sér að Ribbentrop og
sagði, að því er Henderson skrif-
aði í dagbók sína: „Við verðum að
kalla á Göring til þess að ræða
þetta við hann“. Hitler lofaði að
gefa skriflegt svar við brezku orð-
sendingunni næsta dag, þriðjudag
inn 29. ágúst.
„Viðræðurnar fóru fram“, sagði
Henderson við Halifax, „í mjög
svo vinsamiegu andrúmslofti, þótt
báðir aðilar væru fullkomlega
ákveðnir“. Ef til vill hafði Hend-
erson ekki gert sér algerlega grein
fyrir því, hvers vegna Hitler hafði
látið andrúmsloftið vera svona
vinsamlegt, þrátt fyrir alla reynsl'u
Hendersons af gestgjafa hans.
Foringinn var enn þá staðráðinn
í því að fara í stríð gegn Póllandi.
Hann vonaði enn, að hann gæti
haldið Bretlandi utan við það,
47
bergis slns og skreið upp í kalt
rúmið, l'eið yfir að þessu dásam-
lega kvöldi var lokið.
Næst þegar ég sá Min, vissi ég
strax, að eitthvað hafði gerzt —
og ég gat vel ímyndað mér, hvað
það var. Eg var mjög áhyggju-
fullur.
Eg vissi, að Min barðist nú við
1 þá freistingu að láta nú verulega
til íin taka. Og ef hún tæki
ákvörðun um að gera sitt til að ná
Phil á sitt vald, þá hafði hin þög-
ula, hávaxna, ljóshærða fegurðar-
dís, eiginkona hans, ekki mikla
möguleika á að halda í hann.
Min er heiðarleg manneskja,
stundum lætur nærri, að hún sé
of heiðarleg. Hún ákvað að heim-
sækja Page og tala hreinskilnis-
lega við hana. Eg hefði viljað
gefa mikið til þess að vera við-
staddur þann atburð.
Min hætti störfum við blaðið um
klukkan fjögur. Þetta var einn
hinna heitu daga, en skugginn af
hinu stóra húsi Scoles-hjónanna
\ var kaldur. Min studdi á bjöll'u-
hnappinn, og skömmu síðar heyrði
hún fótatak Page að innan. Page
var enn að hneppa síðasta hnapp-
inn á bleika baðmullarkjólnum sín
um, þegar hún opnaði dyrnar.
— Ó! sagði hún undrandi. —
Halló, Min.
Min var einnig klædd í bleikan
kjól, snotran, þægilegan, svalan.
En kjóll Page! Hann var hnepptur
frá hálsmáli niður á fald, pilsið
var rykkt inn að neðan og frá mitti
og upp í háls var eitthvert árans
pífuverk. Hvaða kona sem var
hefði litið hræðilega út í þessum
kjól — og Page leit hræðilega út.
Hún hafði látið hárið vaxa og tók
það nú í hnút í hnakkanum. Hún
leit fremur út fyrir að vera henn-
ar eigin móðir!
— Má ég koma inn? spurði
Min.
Page hló og vék til hliðar. —
! Auðvitað, sagði hún. Eg er mjög
1 gíoð yfir áð sjá þig hér. Hún gekk
; á undan inn í herbergi á hægri
i hönd inn úr skuggalegri forstof-
: unnx. Hún kallaði það bókaher-
j bergi. Bækurnar voru í röðum í
j hillum á bak við gler. Húsgögnin
i voi-u stór og þung, flest klædd
,svörtu leðri, nokkur grænu flau-
j eli, misheppnuð tilraun til að lífga
; upp á heildarsvipinn. Viðarhús-
: gögnin voru annaðhvor.t úr ma-
hóní eða máluð í þessum dimm-
rauða lit. Grænar glerflísar mynd
uðu umgjörð um svartan arininn.
Yfir arinhillunni hékk spegill í
gylltri, flúraðri umgerð, á hill-
unni sjálfri stóð gyllt klukka með
glerkúpu og vasi með rauðum og
gulum rósum, sem aðeins gerðu
illt verra.
Það fór hrollur um Min. —
Hvernig í fjáranum datt ykkur
eiginlega í hug að setjast að í
slíku ugluhreiðri? spurði hún.
— Ja, Page leit í kringum sig
í stofunni, eins og hún gerði það
í fyrsta skipti. — Það var falt og
það virtist hafa allt það, sem við
þörfnuðumst.
— Er það allt eins og þetta?
— Það er ekki eftir nýjustu
tízku, ef þú átt við það.
— Já, ég á við það. Ekki hefur
þú ráðið þessu vali; eða hvað? Eg
á við, þér mundi þó varla geðjast
vel að því að búa í grafhýsi?
— Eg hefði ekki kosið þetta
hús, viðurkenndi Page. Eg lét Phil
um að taka ákvarðanir viðvíkj-
andi þessu.
— Og bjáninn sá arna.
— Hvað? Page var ráðvillt á
svip.
— Já, bjáninn sá arna, hrópaði
Min, skyndilega reið yfir öllu í
einu. — Ó, fyrirgefðu, Page, bætti
hún við fljótmælt.
Þær höfðu nú fengið sér sæti.
Sólarljósið þrengdi sér inn um
háu, mjóu gluggana og endurkast
ELIZABETH SEIFERT
aði munstrinu í blúndugluggatjöld
unum á andlit Page. Min horfði
á það hugsandi um stund.
— Eg kom til að tala við þig
jum Phil, hraut allt í einu út úr
henni. Svo greip hún andann á
lofti. — En ég veit ekki einu sinni
! hvort ég get komið þér í skilning
' um, hvers vegna — burtséð frá
því, sem ég kem til með að segja.
Page hallaði sér aftur á bak og
hvíldi höfuðið við stólbakið. —
Eg skal reyna að skilja, lofaði
hún.
Min fitlaði við kragann á kjóln-
um sínum og iðaði órólega í sæt-
inu. — Miklar gáfur geta verið
hindrun fyrir konu, sagði hún allt)
í einu.
— Það veit ég ofur vel og bet-|
ur en þú, sagði Page þurrlega, en j
j hrökk svo lítið eitt við, þegar hún
i áttaði sig á, hvað hún hafði sagt.
En Min hló, og þeim létti báð-
jum. — Eg ætla nú samt að segja
j það, af því að það kemur erindi
mínu við, sagði hún.
Page þagði, og Min leitaði ör-
væntingarfull að orðum, ákvað
síðan að segja það fyrsta, sem
henni dytti í hug. — Eg býst við,
að þú vitir, að ég hef alltaf verið
hrifinn af Phil. Þú skilur — skóla-
stelpuást, kvikmyndahetjudýrkun
— eitthvað í þá áttina.
Hún leit á eiginkonu Phils, hallj
aði íér áfram og greip báðum
höndum um hnén.
— Nú í seinni tíð hefur þessi |
tilfinning breytzt Eg — ó, þú
veizt, hvernig það er. iafnvel tærn
ar á mér titra og hnén skjálfa, ég
líæ hita- og kuldabylgju til skiptis,
jafnt á nóttu sem degi ....
— Þú átt við, að þú sért ást-
fangin af honum, sagði Page blátt
áfram, en þó eins og með eftirsjá
í röddinni.
Min beit á vörina. — Það er ein-
mitt það, sem ég á við, vinkona.
Það er víst þessi tilfinning, sem
nefnist ást. Eg býst við, að ef mað-
ur getur látið hana í Ijósi, þá sé
það dásamlegasta tilfinning í
heimi. Hún gæti fært fjöllin hérna
úr stað, og hún gæti stöðvað fljót-
ið hérna á leið sinni gegnum dal-
inn
— Já, hvíslaði Page.
—En, hélt Min áfram og horfði
niður á grænt teppið, fyrir mig
er hún hreint helvíti, af því að
ég verð að byrgja hana inni í mér.
Kraftur hennar og dásemd má aldr
ei brjótast út. Vegna þess að það
vill nú einu sinni svona til, að
Phil Scoles er eini maðurinn í
heiminum, sem ég veit, að ég get
aldrei fengið.
Page settist upp í stólnum. —
Hvers vegna ekki? spurði hún, rétt
eins og hún væri að spyrja, hvers
vegna hún gæti ekki eignazt kött,
ef hana langaði til þess.
Min starð: á hana góða stund. i
Svo minntist hún skyndilega þess,;
sem hún hafði sjálf sagt um gáf-j
aðar konur. — Vegna þess að rauð i
haus er eiginfnaður þinn, útskýrði
hún í varfærnislegum þolinmæðis-;
hréim. í
Page sýndi þess engin merki,!
að hún væri nokkru nær eftir)
þessa útskýringu. Hún hélt áfram
að horfa á Min gráum, spyrjandi
augum. i
— Og vegna þess, hélt Min
áfram með jafnvel enn meiri þol-
inmæði, að ég veit, hversu mikið
þú gerðir fyrir Phil — og fyrir
mig, Page, — þegar þú komst í
veg fyrir, að fxann eyddi fóstri
mínu, þegar ég kom til hans í ör-
væntingu minni í St. Louis. Ef
Phil hefði gert það, hefði hann
ekki verið fimm aura virði sem
læknir — og það þýðir einnig, að
hann hefði ekki verið mikils virði
sem maður. Og það var skynsemi
þín — og ást — sem bjargaði okk-
ur báðum — öllum. Og svo — hún
horfði biðjandi á Page, að hún
mætti skilja, svo að hvorug þeirra
þyrfti að halda áfram að þjást
vegna þessa óþægilega samtals.
En Page skildi ekki. Hún sat að-
eins, skilningssljó og rugluð á svip
og minnti á iítið og ráðvillt barn.
— Hvað viltu, að ég geri? spurði
hún og hristi síðan höfuðið með
afsökunarbeiðni í svipnum. Eg
býst við, að þér sé farið að skilj-
ast, að þegar mannlegar verur eru
annax-s vegar, þá vill mig bresta
skilning. Eg sé að vísu, að þú hef-
ur sett upp fyrir mig það, sem við
getum kallað stærðfræðidæmi,
sem inniheldur þríhyrning . . .
Min hló. — Ef þetta væri stærð-
fræði, þa mundirðu skilja það og
leysa það
— Ef til vill, samsinnti Page.
En eins og þetta, þegar um mann-
legar verur er að ræða. Hvers
vegna, Min — ég skil ekki einu
sinni, hvers vegna þú komst til að
segja mér þetta.
— Það kann nú líka að vera
það erfiðasta við þetta vandamál,
22
TÍMINN, laugardaginn 11. janúar 1964