Alþýðublaðið - 24.12.1954, Qupperneq 7

fáfkostihn og sá staurana,
leiðslumar og farangurinn,
fannst mér eins og við vær-
um að leggja af stað í
slcemmtisiglingu. Fjörðurinn
var spegilsléttur, fjöllin stigu
inn í bláan himinninn og loft-
ið var m-ilt eins og á vordegi.
Svartir og hvítir æðarfuglar
flugu yfir bátinn.
Eftir að við höfðum róið í
klukkutíma fór heldur að
kólna í veðri og um leið kom
dálítil gola svo að við gátum
sett upp segl. Samt sem áður
sóttist okkur nú hægar en
áður, því að á leið okkar varð
rekís,. sem sumstaðar var ein
samsett hella. Settum við því
mann framá og hafði sá exi
í hendi, sem hann hjó sundur
ísinn með. Þetta varð okkur
bara til skemmtunar, enda
sáum við að það gerði sjó-
ferðina sögulegri. Og allt
gekk eins og í sög'u. Við brut-
umst gegnum ísinn og héld-
um, sem leið lá inn Kolla-
fjörð, en hann gengur inn úr
Faxaflóa.
Klukkan tæplega eitt um
daginn komum við í fjöruna
íramundan bænum Mógilsá,
en bann stendur fyrir botni
Kollafjai'ðar. Þegar ég nefni
Mógilsá bæ, þá má það ekki
blekkja ykkur. Þegar ég
kalla þetta bæ, þá á ég ekki
við danskan bóndabæ og
heldur ekki neinn annan
bóndabæ hvar sem vera
kynni í heiminum. Eg skal
því reyna að gera svolitla
grein fyrir myndinni eins ,og
hún blasir við okkur og vona
ég að á eftir getið þið gert
ykkur nokkra grein fyrir
bænum.
Fyrst sjáum við fimm eða
sex burstir, sem standa hver
við hliðina á annari. Að
framan eru þær klæddar
borðum, en að neðan torfi og
þá kémur í ljós, að hér er um
að ræða jáfnmörg smáhýsi,
sem ,,klínt“ er hverju utan í
annað. Þarna sjáum við lágar
dyr og þarna örfáa glugga.
Þetta eru eins og spilahús, en
öll eru þau þakin torfi. Og'
þar með hef ég naestum því
lokið við að lýsa ytra útliti
bæjarins. Við skulum hugsa
okkur að niaður standi fyrir
framan bæinn, og þið þurfið
alls ekki að gera ráð fyrir því
að hann verði endilega að
vera leikfimimaður til þess að
geta hoppað af jafnsléttu
uppá þökin. Þá koma nokkur
koldymm göng, svona eins og
greýfingjar og moldvörpur
búa til. Maður gætir þess að
ganga hálfboginn. Maður
fálmar sig áfram, og allt í
einu birtist svolítið herbergi
— svona eins og greyfingja
eða moldvörpuhola og það
er sannarlega ekki fýsilegt á
að líta. Þetta er „baðstofan“,
þar sem íbúarnir hafast við
að mestu leyti. Þar er annað
hvort gólf eða ekkert gólf, rg
húsgögnin eru breið flet, sem
standa meðfram veggjunum,
og smáborð sem stendur und-
ir g'lugganum. Nei, ég hef
alls ekki gleymt ofninum.
Hann fyrirfinnst ekki. Þar er
ekkert hitunartæki. HJiðar-
göng leiða okkur inn í javð-
hús og þar eru hló.ðir tilbún-
ar úr grjóti. Og þar er reykur
og myrkur. Þetta er éldh-úsið,
á dönsku: Kokkhúsið, reyk-
háfur fyrirfinnst enginn, en
það er gat efst uppi og í gat-
inu er botnlaus síldartunná.
Þannig er reykháfurinn. Hin
smáhýsin eru skemma, búr,
skúr, fjós og einstaka sinnum
smiðja og gestaherbergi. Og
svo set ég skít og óþverra á
víð og dreif og þar með hef
ég lokið' við að gera myndina
af íslenzka bænum. Ef þið
JÓLAHELGIN
spýrjið mig um þægindin, þá
get ég því miður ekki látið
þau í té því að þau fyrirfinn-
ast heldur ekki. Ég hef ekki
lýst öðru en því, sem ég hef
séð — og þannig eru íslenzk-
ir bóndabæir yfirleitt. Og í
sannleika sagt, ef ég ætti að
velja milli þessara lélegu
húsakynna og frumstæðustu
húsakynna, sem ég hef kyniist
annars staðar, tjalda Lapp-
anna, þá mundi ég velja hin
síðartöldu. Og ef íslendingar
þekktu þau, þá mundu þeir,
að vísu eftir nokkra umhugs-
un, einnig velja þau í stað
bæjanna sinna.
Ég sagði að svona væri ís-
lenzkir bæir yfirleitt, en það
er ekki alveg rétt, sumir eru
betri, stærri og bjartari, en
sumir eru líka enn verri.
Réttara mun vera að segja að
svona séu flestir íslenzkir
bæir til sveita, og margir
jafn vel í kauptúnum. Mó-
gilsá er í raun og veru hvorki
betri né verri. Húsakynnin
eru meira að segja sæmileg
þegar tekið er tillit til húsa-
kynna Islendinga. Gestaher-
bergið vai' mjög lítið, fjpgur
skref á hverja hlið og jafn
hátt. Við fengum það til um-
ráða og þar áttum við að mat-
ast, sofa og hafast við. Bónd-
inn og kona hans gerðu líka
allt, sem í þeirra valdi stóð
til þess að það gæti orðið
það, sem því bar að vera. Það
var að eins eitt, sem þau gátu
ekki bætt úr — og það var
fjárans ofnleysið.
Bóndinn á Mógilsá. ég held
að hann heiti Sigurður, var,
þegar við komum, eins og
vera ber á Islandi, ákaflega
daufur, þvermóðskufullur og
þögull, ogv einnig eins og
venja er á Islandi, með báðar
hendur á kafi í buxnavösun-
um. Fyrst í stað kvaðst hann
ekkert vita hvort hann gæti
veitt okkur húsaskjól, eða
orðið okkur til hjálpar á einn
eða annan hátt. En smátt og
smátt, eins og líka er siður
íslenzkra bænda, varð hann
skrafhreifnari og upplits-
djai'fari og um leið tók hann
hendurnar úr buxnavösun-
um. Og það leið ekki á löngu
áður en okkur varð ljóst, að
hann var dugnaðarmaður,
ráðagóður og hinn ágætasti.
Urðum við glaðir við og
fannst, að við hefðum varia
getað fengið betri ráðgjafa.
Kona hans reyndist eins, hún
beið eftir því að hann gerðist
viðvikaliðugur vio okkur, og
þegar hún sá, hvernig hann
brást við, vildi hún allt fyrir
okkur gera, enda leitaði hún
eftir því að uppfylla þarfir
okl :ar af fremsta megni.
Við höfðum tekið með okk-
ur danskan fána. Við reistum
nú flaggstöng á túninvi og
ch'ógum ílaggið að hún. Það
var merki þess að rannsókn-
arstöðin var komin upp. Að
því loknu var farangurinn
léistur upp og niðursuðudós-
um, flöskum og matarpinkl-
um raðað á litla borðið,
kommóðuna og kisturnar. Við
ætluðum að byrja með þyí ,tð
borða okkur sadda, en hvern-
ig áttum við að fara að því
að semja lyrsta matseðilinn?
Og hver átti að vera mat-
sveinn? Við ákváðum með
f ormlegr i alkvæðagreiðslu,
að við skyldum hafa lamba-
kjöt og grænar baunir til mat-
ar, en erfiðlegar gekk að
komast að niðurstöðu .um
stöðu matsveinsins. Tveir
umsækjendur voru um stöð-
una: Alexandra og' Mist.e.r
Plumbudding. Sá fyrrtaldi
hélt því fram, að hann v'ævi
frægur fyrir veislur sínar, en
hinn kvaðst hafa verið mat-
sveinn á stórskipi á Indlands-
hafi. Og þar, sem okkur tókst
ekki að komast að neinni nið-
urstöðu, þegar um svo frá-
bær meðmæli var að ræða,
leystum við vandann með því
að fela þeim báðum matseld-
ina. Þeir sömdu svo sín á
milli um verkaskiftinguna og
undu báðir úrslitunum, end.a
hreyknir af að hafa verið fal-
ið svo vandasamt óg virðu-
legt starf í þessum merkilega
og' söguríka rannsóknarleið-
angri.
Við mötuðumst að skammri
stundu liðinni, en samt höfðu
grænu baunirnar spillst mjög
í eldhúsreyknum. Við settum
það þó ekki fyrir okkur, en
vorura vonglaðir og fannst að
svo vel hefði allt gengið til
þessa, að við gætum gert
okkur vonir um'að' rannsókn-
arleiðangurinn myndi lánast
uppá það allra bezta.
Eftir að skipshöfnin á róðr-
arbátnum hafði borðað, en
því miður gat. ég eliki séð
hvað þeir settu í svanginn,
var hún send á nági'annabæ-
ina til þess að smala saman
karlmönnum til þess að að-
stoða okkur við efnisflutn-
ingana ujsp á fjallið. Og þetta
tókst sæmilega. Þennan
fyrsta dag leiðangursins tókst
að fara með tíu staura upp í
fimmtán hundrað feta hæð.
Það voru skipverjarnir og
nokkrir menn með þeim, sem
gerðu það.
Esja rís svo að segja af
hlaðinu á Mógilsá, og brekk-
an er af jafnsléttu næstum
því jöfn að stíganda alla leið-
iiía upp á hæsta tindinn. Síð-
ari hluta dagsins höfðum við
dálitla æfingu í klifri. Við
fórum upp í átta hundruð
feta hæð. Við sem vorum dá-
lítið vanir því að ganga á
fjöll runnum þetta nokkurn
veginn auðveldlega, en hinir
kvörtuðu dálítið, Esja var
fögur á að líta. Þegar við lit-
ura upp fyrir okkur sáum við
hæðsta hnúk hennar baðað-
an í kvöldsólinni. Hins vegar
þótti okkur efri hluti hennar
ískyggilega brattur á að líta,
en fagur var næstúrn því lóð-
réttur veggurinn. Og þegar
við litum yfir undirlendið o‘g
út á fjörðinn, blasti við okk-
ur ógTeymanleg sjón. Eyjarn-
ar voru eins og dökkir eðal-
steinar á hvítum brjóstum
sævarins og umhverfi
Reykjavíkur og bakgrunnur-
inn undurfagur í hálfrökkr-
inu.
Okkur gekk ekki eins vel
að fara niður og okkur hafði
gengið að fara upp, því að á
einum stað var snjóskafl og
meðan við dvöldum efra hafði
hann frosið svo að hann var
orðinn ískyggilega sleipur.
Við urðum því að skríða yfil'
skaflinn á fjórum fótum, og
verð ég að segja, að lyfsalinn
var heldur skrítinn á að lít.a,
klæddur í hreindýraskinns-
kápu mína, með Lappaskó á
fótum og fjallgöngustaf eins
og notaður er í Alpafjöllum.
Lengi þennan dag höfðum
við veitt athygli þungbúnum
skýjum í suðurátt. Þegar
kvölda tók snyrti enn meira
að og kolsvartur skýjabakk-
inn færðist yfir æ stærri
hluta af himinhvolfinu. Ég
get ekki neitað því að við fór-
um að verða vondaufir um
góðan árangur af ferðinni.
Og loftvogin var á sömu
skoðun og við. Við ræddum
um útlitið um kvöldið, en
reyndum að hressa upp á
skapið með því að spila
whist. Að lokum lögðumst
við þó til hvíldar á sameigin-
legum beði, í hey, sem borið
hafði verið inn á gólfið. Og
þarna sváfum við allir tví-
fætlingarnir, að viðbættum
ferfætlingunum báðum, og
líkast til heilum grúa af sex-
fætlingum.
En allt fór betur en á horfð-
ist. Næsti dagur rann upp
heiður og klár og svo leit út,
sem hann yrði ekki síðri að
fegurð og þokka en fyrsti
dagur ferðarinnar. Ég réði nú
yfir sextán mönnum. Klukk-
an 6 um morguninn hófust
þeir handa og fluttu farang-
ur upp fjallið. Klukkan 9
tóku þeir það síðasta úr skip-
inu og þá fylgdumst við með
þeim upp í hæðirnar. Nú setti
ég í fyrsta sinn upp íslenzka
leðurskó og tók mér íslenzk-
an broddstaf í hönd. Mér
fannst að hvorttveggja væri
ómissandi í svona ferðalag.
Til að byrja með finnst
manni, að íslenzkir leðurskór
séu furðuleg uppfynding,
svona álíka líklegir til nyt-
semdar op hið undarlega pott-
lok með skotti, sem íslenzkt
kvenfólk hefur oft á höfðinu,
og festir í hárið með öryggis-
nælum. Skórnir eru dálítil
skinnpjatla, sem fest er við
fæturna með þvengjum. Að
sjálfsögðu eru þeir, sem þann-
ig eru búnir allt af blautir t.il
fótanna, það er að seg'ja ef
nokkur væta er, en Islend-
inguin virðist standa alveg á
sama, því að þeir eru vanir
þessu. En hinir miklu kostir
slíks fótabúnaðar eru, að þeir
laga sig og falla við allar
breytingar fótvöðvanna, eru
rúmir svo að fæturnir eru
frjálsir svo að maður jafnvel
gleymir því að maður sé með
skó á iotunum. Þegar maður,
sem er óvánur að ganga á
svona skóm, gengur á grýttri
jörð kveinkar hann sér, að
nvnnsta kcsti til að byrja
með, dn þetta kemur líka
upp í vana. Þegar göngumað-
ur fer um hálku eða ísi lögð
vöt.n bindui' hann undir yl sér
járnplötu með hvössum gödd-
um og' er þetta ágætt til þess
að gera hann stöðugri og ör-
uggari á göngunni.
íslenzki broddstafurinn er
hið mesta þarfaþing hvort
sem maður þarf að fara yiir
á eða vatn, eða á ís til þess
að kanna íyrir sér, eða fara
Kollafjörðiir.
á fjöll að vetri til. Broddstaf-
urinn er venjulega eins og
kústskaft og í enda hans er
márgra tomma langur brodd-
ur. Hann er sjálfsagður föru-
nautur íslendinga á ferðalög-
um að minnsta kosti að vetri
til.
Við þræddum vesturbakka
lítils læks, sem steypist niður
af fjallinu og myndar smá-
fossa við og við. Á víð og
dreií eru grasflákar, en ann-
ars er jarðvegurinn malbor-
inn og sumstaðar stórgrýti.
Fjallið er ekki bratt, að
minnsta kosti ekki til að
byrja með, en einstaka sinn-
um rekumst við þó á allbratta
bakka, og þá verðum við að
taka á öilu, sem við eigum
til ,uppgangan reynir þá mjög
á fæturna og' lungun og svit-
inn drýpur af okkur.
Það var mikill hugur í
Skotunum og voru þeir allt
af dálítinn spöl á undan okk-
ur. Mister Plumbudding kvað
þetta hreinan barnaleik á
móts við það að klýfa Chim-
bcrazo. Lyfsalinn lá heldur
ekki á liði sínu, enda hafði
hann ekki enn fundið til
svimans, sem hann hafði á-
kveðið ger-t ráð fyrir að hann
mundi fá, heldur ekki hafði
hann horft niður í neitt hyi-
dýpi og ekki séð neitt hengi-
flug. Annars hafði hann líka,
svona til vonar og vara, feng-
ið sér fylgdarmann, sem átti
að hafa það hlutverk að leiða
hann og styðja ef að sviminn
kæmi yfir hann. Gestgjaíinn
á hótel Alexandra vildi allt
af vera að hvíla sig, og það
gat ekki dulist okkur, að hann
var farinn að sjá eftir því að
hafa tekið þátt í þessu fííl-
djarfa flani. En í hvert sinn,
sem hann hafði hvílt sig í
nokkrar mínútur reis hann
aftur á fætur og héit af stað,
en hann gekk aldrei lengur í
einu en sem svaraði síðasta
hvíldartíma þangað til hann
þurfti aftur að hvíla sig. Brátt
virtist hann vera orðinn svo-
aðframkominn, að hann yrði
að lengja hvíldartímana um
helming, og varð ég þá að til-
kynna honum, að við gætum
ekki látið hann hefta svona
för okkar — og yrðum við því
að yfirgeía hann þar sem
hann væri kominn þó að okk-
ur þætti það mjög miður.
Hann sagði okkur að fara
fjandans til, hann skyldi sýna
okkur hvort hann kæmist
ekki aila leið upp alveg eins
og við hinir.
Og svo gengum við, klifi'-
uðum og skriðum hægt og
bítandi upp fjallið. Leiðin
upp í tvö þúsund feta - hæð
var hvergi mjög brött eða
hættuleg. Við þurítum .heid-
ur ekki að sjá um flutmng á
öðru en sjálfum okkur. Öðru
máli gengdi um verkamenn-
ina rnína, sem báru þungar
byrðar. Samt sem áður gat
ég ekki annað séð en að förin
væri þeim barnaleikur einn.
Þeir voru glaðir og kátir, sí-
fellt hlæjandi og með gaman-
yrði á vörum. Það var unun
að fylgjast með þessum mönn-
um.
Siðustu 500—600 fetin upp
á hæðsta tindinn voru erfið
og jafnvel hættuieg. Þar er
fjallið snarbratt og snjórinn
beinfreðinn og háll. Við út-
lendingarnir liefðum alls ekki
komist þennan spotta, hefð’u
íslendingarnir ekki yerið
búnir að fara á undan og
höggvið tröppur eða spor i
klakann. En við urðum að
fara varlega, imitmiða hvert
spor, því að ef fótur skrýppi
úr spori, þá var voðinn vís
og maður mundi stevpast nið-
ur snarbrattann. Hvað eftii'
7