Vísir - 22.12.1952, Blaðsíða 7

JÓLABIiAÐ VÍSIS

f${1pjipjjEjjSgíiifi^iji||i?jii|i|pgj|ji^
I 1 1 i
H f
1 f
1 1
1 1
,
1 1
ii f ■
úr mmmnpun margtrúas manns.
ViötaS rid Jíón Sveimbjjöm&satt fyrrvvrandi konuntjsritami*
Grein sú, sem hér birtist, var
að miklu leyti skráð árið 1948,
eða þremur árum en Jón tók
sjúkleika þann, sem gerði hann
hálflamaðan. Þegar eg hafði
skráð greinina, færði eg Jóni
hana, én þá rif jaðist margt upp,
sem honum þótti hiýða að bæta
við. Jafnframt hafði hann í
huga að skrá ævisögu sína, en
þess hafði Ejnar Munksgaard
beðið hann nokkru áður. Minna
varð þó úr þessu en skyldi. —
Munksgaard var þá nýlega lát-
inn, en forlagið mun ekki hafa
sýnt sama áhuga fyrir íslands-
málum og hann gerði, svo að
lítt mun hafa verið gengið eciir
handritinu. Til mála kom, að
Jón skráði ævisögu sína á ís-
lenzku og myndi það verk hafa
komizt í framkvæmd, ef eitt-
hvert forlag hefði þá verið
reiðubúið til þess að gefa hana
út, en svo var ekki. Ævimir.n-
ingar hans mega því teijasí
glataðar að fullu, að unda 1-
skildum nokkrum heimiidam.
sem nú eru í vörzlu Landsbóka-
safnsins, og svo þessari grein.
Þegar eg heimsótti Jón árið
1948 bjó hann í fallegri íbúð í
Þrándheimsgötu 10 á Austur-
brú, en áður hafði hann búið ár-
úm saman á búgarðinum Egedal
en við því búi tók síðar Erlingur
deildarstjóri, sonur hans. Þegar
ar húsfreyja Jóns andaðist s.l.
vetur, og hann lamaðist eftir
heilablæðingu, fluttist hann íil
sonar síns, og þar hitti eg hann
áð máli s.l. sumar. Jón var þá
andlega hress og mundi, að þvi
er virtist, eins vel og áður löngu
liðna atburði. Hinsvegar var
hægri hliðin lömuð, svo að
hann gat ekki haldið á penna.
Þegar eg hafði rætt við hann
um klukkustund fann eg, að
hann myndi ekki þola meira
með góðu móti. Um leið og eg
kvaddi hann, bað hann mig að
skila beztu kveðju til fornviná
sinna heima.' Hann bjóst ekki
við að sjá þá framar.
Afskipti Jóns af opinberum
málum hófust um aldamótin og
síðan íslenzkur ráðherra tók til
starfa hérlendis árið 1904, hefur
Jón haft meira eða minna per-
sónulegt samband við alla ráð-
herrana, allt fram yfir síðasta
stríð. í skrifborði hans eru
hlaðár af bréfum frá islenzk-
ura ráðherrum, allt frá Hannesi
Hafstein til núlifandi manna.
Bréf Harmesar voru sérstaklega
ítarleg og var í þeim að finna
glöggar heimildir um það, sem
gerðist á þeim árum, er hann
var ráðherra, svo og á tíma-
bilinu á undan og eftir. Hefst
nú frásögn Jóns sjálfs:

ifHlil

Einn allra Islendinga gegndi Jón Sveinbjörnsson konungsritara-
starfi í þjónustu Kristjáns X. Danakonungs. Starf þetta hófst 1.
desember 1918, og því lauk nokkru eftir að Island varð Iýðveldi. ÖII
þessi ár var Jón einn þekktasti maðurinn meðal íslendinga í Kaup-
mannéihöfn. Hvar sem þessi glæsilegi, fríði og prúðmannlegi maður
kom, hlaut bann að vekja eftirtekt fjöldans. Fjöldi íslenzkra náms-
manna naut margvíslegrar aðstoðar hans, og í félagslífi „nýlendunn-
ar“ var hann árum saman ágætur hðsmaður.

Skólapiltar í Heykja-
i vtk áður fyrr.
Ifpphaf laxveiða á stöng
hérlendis.
„Eg er fæddur í Reykjavík á
,Kyndilm«ssu — 2. febrúar 1876.
Faðir -minn var Lárus Svein-
björnsson háyfirdómari, en
móðir min Jörgina Margrét
Jón Sveinbjörnsson.
Sigríður, fædd Thorgrímsson.
Þegar eg var drengur, minnir
mig að íbúatala Reykjavíkur
væri eitthvað liðlega 3000, og
fannst mér hún vera ákaflega
vistlegur bær, en Gestur Páis-
son lét svo um mælt, að þar
bæri mest á hönum og skóla-
piltum, en hanarnir létu þó enn
meira til sín heyra. Hinsvegar
hlupu skólapiltarnir meira en
þeir litfögru, því að þeim var
aðeins ætlaður hálftími til ár-
degisverðar eða frá kl. 10,45-—
11,15 og áttu þeir, sem lengst
bjuggu frá skólanum, því frá-
um fótum fæðu að launa, en
mat höfðu þeir ekkí með sér r
skólann. Oft skemmtu skóla-
piltar bæjarbúum rheð marg-
röddúðum söng, bæði úti, og'
ihni, og í jólaleyfinu búðu þeir
bæjarbúum upp á sjónleik b
leikfimisal skólans, sem reynt-
var að gera eins vistlegan og'?
föng voru á. Á afmæli konungs
var mikil skólahátíð haldin.
Voru þar, auk neménda, við-
staddir allir kennararnir mcð
rektor í broddi fylkingar, en
þar að auki vár ýmsum em-
bættismönnum boðið. Þegar
gestir komu, var þeim boðið upp
á kaffi og sætabrauð og síðar
sama kvöldið var framreitt
gmurt brauð og einhver
drykkjarföng með, en, síðan var
dansáð fram á morgun. —
Skemmtanalífið var svo fá-
breytt þá, að þetta þóttl mikil
skemmtun. Á sumrin voru úi-
reiðar um nærsveitir aðal-
skemmtunin, og var oft glatt
á hjalla í. slíkum ferðum.
Eitt af því fyrstá, sem eg
man eftir, var mikil „trumba",
sem geymd var í bæjarstjóra-
skrifstofunni. Hafði eg afar
gaman af að ,,traktera“ hana,
eins og það var Kallað þá. —
Annars var trumban notuð til
þess að auglýsa uppboð og
fleira, cg gekk þá lögregluþjónn
með hana á öxl sér um göt-
urnar og barði hana í sífellu.
Hlé varð á barsmíðinni, ef lög-
regluþjónninn mætti einhverj-
um, því að þá þurfti hann að
segja þeim hvað til stæði. —
Aðrir áberandi menn, sem mig
rámar í, voru næturverðirnir.
Til þess að borgararnir gætU
gengið úr skugga um, að þeir
gerðu skyldu sína, gengu þcir
um bæinn ög sungu, hverci
framorðið væri og hvernig
veðrið væri. Man eg, að einn
vörðurinn sagði frá hægviðri
með þessum orðum: „Vindur-
inn er logn“. Við starfi nætur-
varðanna tóku síðan „vaktar-
ar“, en þeir stóðu sig ekki næ-xi
eins vel, og voru oft heinia hjá
sér, þegar þeir áttu að vera á
verði.
Á yngri árum áttí faðir
minn við blóðleysi að sfnða, og
varð því samkvæmt lækni.uaði
að vera mikið úti. Hugkva ir. •-
ist honum þá að hefja láx 'eiða.
á stöng. Voru þeir Árrii Thor-
steinsson landfógeti fyrstu
menn sem veiddu lax á þann
hátt hér á landi. Thorsteinsson
hætti þó brátt veiðinni, en faðir
minn hélt henni áfram .r,»l
dauðadags, og kenndi bæði mér
og öðrum aðferðina. Eg mar,
að Guðmundur Magnússon pró-
fessor gerði óspart gys að
pabba, þegar hann var að sýsla
við öngla sína, girni og flugur,
og taldi slíkt athæfi lítt sæm-
;andi viti bornum mönnum, en
áður en varði var hann saml
sjálfur „kominn á öngulinn“ og
varð úr því mikill veiðimaður
til dauðadags.
Þá var laxinn öðruvísi
en nú.
Við faðir minn veiddum í
Elliðaánum -r- frá sjó og upp i
vatn. Smájarðirnar Ártún og
Bústaði áttiþá IL Th. A. Thom
sen, kaupmaÓur í.Reykjavik, en
Árbæ og Eljiðavatn Benedikt
Syeinsson . sýsluþaaður, faðir
Ebba Sveinbjörnsson,
fædd Schierbeck.
Einars skálds. Laxi þeim, sem
veiddist í landi Thomsens, átt-
um við að skila, en stærsti lax-
inn vár fui'ðu fljótur að komast
alla leið upp eftir ánni, sem þá
rann í tveimur kvíslum. í suð-
vesturkvíslinni voru þá tveir
fossar, Skorarhylur og Búrfoss.
Sú kvísl er nú þurr, því að áin
rennur öll, úr því að raforku-
verinu er komið í austurkvísl-
inni. Laxgengd er nú meiri en
áður síðan klakið hófst, en
laxtegundin er minni en sú,
sem áður var. Bezta veiðisvæðið
1 mínu ungdæmi var „breiðan“
á móts við Árbæ, nokkru ofar
en raforkuverið, og svo Selfoss.
Auk laxveiðanna, sem eg
stundáði ásamt föður mínum,
fékk eg oft að fara í útreiðar
og á veiðar með honum. Hann
var afburða skytta, og erfði eg
nokkuð af leikni hans á því
sviði, a.m.k. tekst mér enn, 72
ára gömlum, að skjóta fugla á
flugi. Hestarnir voru eftirlætið
mitt, og hefur ástin til þeirra
ekki dvínað, þótt eg hafi dvalið
erlendis mestan hluta ævinnar.
Fyrir 10—12 árum keypti eg
mér úrvals hest á íslandi. Er
hann bæði vekringur og. töltari
og hefur vakið aðdáun allra.
Hesturinn er nú 16 vetra og gaf
eg hann Kára sonarsyni mínum,
sem er 18 ára gamall.
telja Jón Hjaltalin landláekni,
en eg-var látinn heita í höfuðið
á honum. Jón hafði áður venð
herlæknir í Danmörku, og hann
stofnaði á§amt fleiri mörinurn
baðstaðinn Klampenborg, sem
mikil aðsókn er að. Jón Hjalta-
lin var mikill á velli og höfð-
inglegur, gekk hann jafnan
raulandi um göturnar, svo að
við heyrum til hans alllöngú
áður en hann kom, þegar hann
heimsótti okkur.
Minnisstæðir eru mér líka
Halldór Friðriksson yfirkennari
sem spilaði við föður minn og
drakk koniakstoddy í hófi,
Benedikt gamli Gröndal og
Egill Glasgow, sem voru
drykkjumenn og bráðskemmti-
legir, þegar þeim tókst upp.
Einhverjir beztu vinir föður
míns voru þó Magnús Stephen-
sen og Grímur Thomsen skáld.
Pabbi og Magnús unnu saman í
yfirréttinum, og fór vel á rneð
þeim. Sögðu þeir báðir, að þeir
hefðu aldrei verið ósammála
um dómsúrslit í öll þau ár, sem
þeir unnu saman.
Grím Thomsen þekkti faðir
minn frá námsárunum í Kaup-
mannahcfn, en eg kynntist
honum bæði heima hjá okkur,
hjá afa mínum — Thorgríms-
son — á Eyrarbakka og svo á
Bessastöðum hjá Grími. Grím-
ur var all-sérkennilegur í allri
framkomu, á efri árum heyrn-
ardaufur og talaði afarhátt, eins
og títt er um heyrnardaufa
menn. Umræðuefnin áttu sér
fá takmörk, svo að ekki var að
undra, þótt drengur eins og eg
veitti honum eftirtekt. Grímur
var ræðinn og skemmtilegur,
hnyttinn í tilsvörum, stríðinn
og frekar óvæginn, hinsvegar
hörundsár, ef aðrir stríddu
honum. Ekki var hann þag-
mælskur nema í meðallagi, og
varð lausmælgi hans honum að
falli í Kaupmannahöfn. Þegar
Magnús Stephensen var orðinn
landshöfðingi, kom það stund-
um fyrir, að pabba og honum
mislíkaði eitthvað smávegis
hvorum við annan. Tóku þeir
þá upp þann sið; að segja Grímí
í trúnaði frá missættinni, og
brást þá aldrei, að hann segði
frá því, sem honum var trúað
fyrir, enda var leikurinn tii
þess gerður. Grímur var þannig
óafvitandi sáttaberi milli föðui
míns og Magnúsar.
a heimili
v':'
míns.
heimagangar
fÖdur
Af eldri mönnum, sem eg
man .eftir, skal fyrst frægan
Hin andlega menning
á heimili Bessa-
staðabóndans.
Ekkí var Grímur auðugur af
þessa heims gæðum, enda voru
eftirlaunin lág, og var á or3i
haft, að Grímur væri manr.a
skuldseigastur. Oft lánaði pabbi
honum smáupphæðir og gekk
ekki hart eftir endurgreið§Iu.
Einu sinni hafði hánn komið
hesti tU haustbeitar í Bessa-
staðalandi, en beitin kostaði
40;00, kr, Þá stóð-þannig á, áð