Vísir - 22.12.1952, Blaðsíða 9

JÓLABLAÐ VÍSIS
9
fá talsímasamband um. allt
landtð samtímis. • -
Björn Jónsson ritstjóri gerði
allt, sem í hans valdi stóð, til
þess að stöðva símamálið, og
var hin mesta úlfúð milli
Hannesar og Björns. Björn vildi
fá þráðlaust sainband en ekki
símasamband. Hann stofnaði
til bændafararinnar, sem al-
kunn er. Bændur komu hópum
saman til Reykjavíkur og
fylktu sér með Reykvíkingum
framan við stjórnarráðshúsið.
Bæjarlækurinn féll þá enn op-
inn úr Tjörninni og til sjávar,
en brúaður var hann á Lækjar-
torgi.
Við stóðum við glugga í
. stjórnarráðshúsinu og horfðum
á fylkinguna nálgast. Sr. Jens
Pálsson, prófastur í Görðum,
var valinn til þess að tala máli
bænda og Reykvíkinga. Sr. Jens
gekk upp að stjórnarráðshúsinu
með stóran, hárauðan nef-
tóbaksklút í höndunum, og er
mér í minni, hversu hraustlega
hann snýtti sér á leiðinni.
Sr. Jens talaði við Hannes
Hafstein, sem sýndi honum
fram á, hversvegna hann héldi
áfram samningum við Stóra
norræna, og tæki ekkert tillit
til mótþróans. Sr. Jens fór ekki
erindi feginn til þeirra sem biðu
og lét hann illa yfir málalok-
um, þegar hann kom yfir brúna.
Sagt var, að Stefán sterki á
Mosfelli, sem var með í bænda-
förinni, hefði stéytt hnefana að
stjórnarráðshúsinu, og var þao
haft á orði, að hnúar hans
hefðu hvítnað við. Þótti það
miklum tíðindum ’sæta, því að
hendur Stefáns voru jafnan ó-
hreinar mjög.
Bókmenntafélagið sam-
einað í eina deild
- í Reykjavík.
Þegar ég kom til Hafnar aft-
ur, varð ég aðstoðarmaður hjá
bæjarfógeta Hafnar og samtím-
is aðstoðarmaður í fjármála-
ráðuneytinu danska. Árið 1907
skipaði Friðrik konungur VIII.
dansk-íslenzka milliþinganefnd
og varð ég ritari íslenzka hlut-
ans en Knud Berlin þess
danska. Á milliþinganefndar-
fundinum árin 1907—08 var
grundvöllurinn lagður að öllu
því, sem gerðist árið 1918. Áður
var fy^irkomulagið þannig, að
öll Islandsmál voru sameigin-
leg mál íslendinga og Dana
nema sérstaklega væri tekið
fram, að um íslenzk sérmál
væri að ræða. Á milliþinga-
nefndarfundinum var þessu
breytt þannig, að íslandsmál
yrðu sérmál íslendinga nema
sérstaklega yrði samið um, að
þau skyldu vera sameiginleg.
Þegar Bókmenntafélagið var
stofnað, var það í tveimur
deildum, og var önnur í
Reykjavík en hin í Kaup-
mannahöfn. Um Bókmennta-
félagið skrifaði Jó.n Sigurðsson
á 50 ára afmæli þess en Björn
Ðlsen á 100 ára afmælinu. Þeg-
ar fraro liðu stundir vaknaði
áhugi fyrir því að sameina
Bókmenntafélagið . í. eina deild
og velja því dvalarstað í Rvík.
Yngri menn voru einkum
fylgjandi sameiningunni og
gekk Gísli Sveinsson sendiherra
nianna bezt fram í því máli. Eg
var eindreginn fylgismaður
sameiningarinnaf, en ýmsir
eldri ísiendingar í Höfn mæltu
á móti henni’. Loks náðist sam-
komulag um sameiningu deild-
anna, og tók ég þá við dönsku
deildinni af stjórn hennar, en
í henni sátu m.a. Páll Melsted
og Sigfús Blöndal.
Sat við sama gluggann
og Jón Sigurðsson
hafði haft skrifborð
sitt.
Bækur félagsins voru í fjór-
um stofum í Amalienborg, sem
kallaðar voru „Islænderlejlig-
henden“. Þegar ég varð kon-
ungsritari, bað ég um sömu
herbergin og fékk þau. Sat ég
síðan við sama gluggann og
Jón Sigurðsson hafði haft slcrif-
borð sitt við í 30 ár. Allt, sem
til var í Islænderlejligheden,
var sent heim, meira að segja
næturgagn, sem Jón Sigurðs-
son hafði notað. Árið 1912 var
Danmerkurdeildin flutt heim,
og mun nú allir á einu máli
um, að rétt var að farið.
Afanginn, sem náðist með
starfi milliþinganefndarinnar
1907—08, var mikils virði, en
lokasigurinn var enn ekki unn-
inn. Við íslendingar gerðum
okkur ekkert annað að góðu
en fullkomið sjálfstæði. Árið
1914 varð ég aðstoðarmaður í
íslenzku skrifstofunni í Kaup-
mannahöfn, ög hélt þeirri stöðu
til 1. desember 1918, þegar ég
varð konungsritari. Eitt af að-
alverkefnum skrifstofunnar
þessi ár var að útvega vörur
til íslands og greiða fyrir ís-
lendingum, sem leituðu til okk-
ar. Oft komu íslenzkir sjómenn
í skrifstofuna, sem höfðu verið
að heiman í 30 ár, en töluðu
samt óbjagaða íslenzku. Hins-
vegar virtust aðrir, sem aðeins
höfðu verið erlendis 1—2 ár,
lítt færir í íslenzkri tungu.
❖
öanir ákveða a5 semja
við Islendinga —
í Reykjavík.
Á þessum árum vildi ég fyr-
ir hvern mun koma því til leið-
ar, að samningar tækjust milli
íslendinga og Dana. Krieger
var þá konungsritari og talaði
ég oft við hann um þetta mál,
en Krieger talaði síðan við
Kristján X. um íslandsmálin.
Loks kvaddi konungur Zahle
forsætisráðherra á sinn fund,
og sagði við hann, að nú yrði
að gera gangskör að því að
semja við íslendinga. Þegar
Zahle hafði talað við konung,
hringdi hann til mín og bað
mig að koma og ,'tala við sig.
Þegar ég kom, hittist svo á, að
rakari var að raka forsætis-
ráðherrann. Zahle spurði, hvort.
ég hefði talað -við konung, en
ég kvað nei við því. Ilann bað
mig þá að tala við Hage verzl-
unarmálaráðherra og gerði eg
það. Hage var þá ókunnugur
íslandsmálum, og skýrði ég þau
fyrir honum í eina klukku-
stund. Að klst. liðinni bað Hage
mig að setjast í aðra stofu, með-
an hann talaði við Zahle i
sírna. Þegar símtalihu var lok-
ið, tilkynnti Hage niér, að mér
væri óhætt að.senda skeyti til
íslands og tilkynna, að Danir
væru fúsir til þes’s. áð senda
samninganefnd, en íslendingar
höfðu aftekið að' semja ahnars
staðar en í Reykjavik' Eg' bað
Hage ao gefa mér umboð þetta
skriflega, og gerði hann það. A
ég enn miðann, sem Hage skrif-
aði umboðið á. Þar með var
teningunum kastað, og mátt-
um við íslendingar vel við þessi
málalok una.
Þ. 1. desember 1918 varð eg
konungsritari, og hélt þeirri
stöðu, meðan ísland var í kon-
ungssámbandi við Danmörku.
Frá þessum langa starfsferli er-
margs að minnast, en frá öllu,
sem á daga mína hefur drifið,
get ég ekki sagt án þess að rífa
illa fengnar fjaðrir af sumum
löndum mínum, lífs og liðnum,
og það myndi vera illa séð.
Þegar lýðveldið var
undirbúið, var ekki
alttof gott að vera
konungsritari.
Þegar íslendingar . undir-
bjuggu lýðveldisstofnunina á
stríðsárunum, var ekki alltaf
þægilegt að vera konungsritari,
þar eð unnið var að þessum
máííim, án þess að tala við
konung. Við höfðum alltaf haft
hreinan skjöld í sjálfstæðismál-
inu, og var því leiðinlegt, að við
skyldum ekki geta lokið þeirri
baráttu, án þess að hægt væri
að áfellast okkur fyrir iniður
heppilega framkomu, en því
miður fár það ekki svo. Þegar
eg sá hvað verða vildi, tók eg
strax þá afstöðu að segja bæði
konungi og íslendingum það,
sem mér bjó í brjósti, þótt það
kynni að vera illa séð af báðum.
. Konungur hafði eitt sinn sagt
við mig: „Ég læt ekki varpa
mér á dyr. Ég ákveð sjálíur,
hvenær ég legg niður völd“.
Þegar íslendingar höfðu
fengið ríkisstjóra, minnti ég
konung á þessi orð hans í skrif-
legu áliti, og hvatti hann um
leið til þess að segja af sér.
Þessa áskorun endurtók ég
hvað eftir annað til ársins 1943,
því að mér var kunnugt, að
konungur var fús til að leggja
niður völd, ef íslendingar
töluðu við hann. En þá sjálf-
sögðu skyldu létu þeir undir
höfuð leggjast, og hefði það
þó verið auðvelt fyrir milli-
göngu sendiráðsins í Kaup-
mannahöfn.
að vettugi, og létu fara fram
þjóðaratkvæðagreiðslu um af-
nám sambandslaganna og stof n-
un lýðvéldis. Þótt konungi
þætti hart að vera naumast
virtur svars, ákvað hann að
senda íslenzku þjóðinni heilla-
óskaskéyti hinn 17. júní 1944,
og vakti það mikinn fögnuð á
Þingvallahátíðinni 1944.
íslenzku þjóðinni heðið
blessunar, þegar
dagur er að kveldi
kominn.
Pegar konungur sendi
áminninguna og
síðan heillaóska-
skeyt ið.
Ég benti konungi einnig á,
að svör dönsku ‘ríkisstjórnar-
innar við orðsendingum ís-
lenzku ríkisstjórnarinnar væru
mjög loðin, og bæru jafnvel
keim af vísvitandi misskilningi.
Um afstöðu íslendinga væri
ekki að villast — þeir vildu
alger sambandsslit og ekkert
annað. Konungur svaraði jafn-
an, að hann myndi segja af
séiy þegar íslendingar töluðu
við hann, og þar við sat. Ég
get ekki neitað því, að mér
fannst framkoma landa minna
gagnvart konungi miður heppi-
leg, og latti þess því eigi, að
hann sendi þeim áminninguna
frægu í maímánuði 1944. í
þeirri áminningu gaf konungur
enn f skyn, að hann væri fús
til þess að segja af sér, þegar
hann téldi það tímabært.
Éins og kunnugt er, virtu
íslending'ar boðskap ltonungs
Naumast verður með sanni
sagt, að konungur hafi verið
fslandsvinur á sama hátt og
faðir hans og sonur, en hann
taldi það samt konungsskyldu
sína að greiða fyrir íslending-
um, þegar svo bar undir. Leysti
hann oft vandræði íslendinga
með því að tala við áhrifamenn
í Danmörku, en þar vildu flest-
ir gera bón konungs, enda
konungshollusta meiri þar en
á íslandi. Þótt ekki væri alltaf
jafnauðvelt að gera Kristjáni X.
til hæfis, var hann fús til að
viðurkenna störf manna sinna,
þegar hann hugsaði um þáu í
góðu tómi. Áður en hann dó,
sæmdi hann mig kammerherra-
tign, en þá nafnbót fá annars
aðeins Danir.
★ ★ ★
Dagur er nú að kvöldi korn-
inn. Ég hef stiklað á stóru og
um þetta verður ekki bætt úr
þessu. Starfsemi minnar sem
formanns' íslendingafélagsins
og stjórnarstarfa í Dansk-ís-'
lenzka félaginu get ég að engu
þótt talsverð væru..
Ég . var kvæntur Ebbu
Marguerite dóttur Schierbecks
landlæknis en hún andaðist 'sl.
vetur. Minningar um hana eru
sívakandi í huga mér. Hún var
mér ástkær og tryggur lífsföru-
nautur.
Með hlýjum huga hugsa ég til
lands míns og þjóðar. Mörg
erfið spor eru óstigin á ís-
lenzkri grund. Við höfum
hlotið frelsi, en eigum eftir að
sýna, hvort við erum menn til
að vernda það með fullnum
sóma. Vonandi eiga hlekkir ó-
frelsis og ógnarfarg ánauðar
ekki eftir að þjaka þjóðinni að
nýju. Feginn vil eg trúa því, að
þjóðin eigi hamingjuríka tíma
framundan. t
Ólafur Gunnarson. P
i VÉLAVERKSTÆÐI
ÍSIG. SVEINBJÖRNSSON h.f.
SKÚLATUNI 6.
SÍMI 5753.
Smíðum alls konar varaliluti fyrir
JARÐÝIUR
VÉLSKÓFLUR
SKURBGRÖFUR
DRÁTTARVÉLAR
Gerurn upp benzín- og dieselmótora.
★
Höfum varahluti fyrir New England tog-
vindur, og tökum að oss viðgerðir á þeim.
★
Framlciðum botnvörpurúllur af öllum
stærðum fyrir togbáta.
★
Framleiðum vélar, hitara og gufukatla fyrir
saltfiskþurrkhús.
★
Öll vinna iramkvœmd með fullkomnustu vélum.
Í9S8ÍH
ikis.útvarpið
Afgreiðsla auglýsinga' er á IV. hæð 1 Landssímahúsinu.!
Útvarpsauglýsingar berast með hraða
rafmagnsins og áhrifum hins talaða
orðs til nálega aílra landsmanna.
Afgreiðslutími er
virka daga, nema laugardaga, kl. 9,00—11,000 og I
13,30—18,00.
Laugardaga kl. 9,00—11,00 og 16,00—18,00.
Sunnudaga og aðra helgidaga kl. 10,00-—11,00 i
ogT7,00—18,00. — Sími 1095.
$
Híkisútrarpiö