Forvitin rauð - 01.05.1978, Qupperneq 11

II
Hulda er í fyrstunni uppáhaldsdóttir Þórðar.
Hún lendir í slagtogi við karlmann eins og
stundum hendir konur og er ósköp ánaagð með
hann. Svandís systir hennar þolir þetta
ekki og stingur undan Huldu systur sinni.
HeimilisXífið verður Huldu afar þungbært en
höfuð fjölskyldunnar - Þórður - gerir ekkert
í málinu. Hann ákveður að þetta sé einkamál
sem ekki komi sér við og Hulda stekkur til
Danmerkur með "hjartað eins og brotna fram-
rúðu" svo vitnað sé í Kalla Þórðarson. Merg-
urinn málsins er auðvitað sá að karlinn kærir
sig ekkert um að deila Huidu með öðrum. Hann
á þessar stelpur og þegar hagsmunir þeirra og
hans rekast á hefur hann eðlilega tilhneigingu
til að skilja og virða sína eigin hagsmuni og
þjóna þeim. Mannskepnan er nú yfirleitt ekki
merkilegri en þetta og einmitt þess vegna er
eignarrétturinn yfir fólki grábölvaður - að
minnsta kosti fyrir eignirnar. Auðvifcað er
þetta alls ekki mannvonska hjá Þórði.
Fjolskyldan og gerð hennar er bara kolmisheppnuð
og öllum til ills. Vegna stöðu sinnar innan
fjölskyldunnar ber Þórði að vera merkilegri
en annað fólk og það er hann að sjálfsögðu
ekki í reynd. Engu að síður finnst bæði
Þórði og öðrum á heimilinu að þannig eigi
þetta að vera. Þetta veldur stöðugum
árekstrum milli reynslu og hugmynda og
vinnur gegn andlegu heilbrigði allrar
fjölskyldunnar.
Hulda hrekst semsé af heimili sínu - á flótta
undan eignarrétti föður síns. Þegar hún
kemur heim aftur þá villir hún á sér heimildir
og segist vera tekin saman við mikinn öðlings-
mann. Það er ekki gott að segja hvort hún
gerir þetta til að hækka í áliti hjá fJöl-
skyldunni eða til að hrella Svandísi eða kannski
til að róa Svandísi og Stjána með því að hún
hafi ekkert við þau að sakast lengur. Hitt er
víst að þegar Hulda var hamingjusöm yfir
Stjána þá vildi Svandís gera það líka og það
fer eins í þetta skipti. Svandísi finnst
Stjáni nú orðinn fjötur um fót, vill fara utan
og finna þar gallalausan öðling. Sá böggull
fylgir skammrifi að konan er með barni. HÚn
ætlar að gefa vinkonu þeirra Huldu það, en þá
kemur babb í bátinn. Faðir þeirrar konu er
erkióvinur Þórðar - Valli Sleggja. ÞÓrður
hatar Valla fyrir margra ára gamalt ástasam-
band hans við eiginkonu Þórðar. Eins og allir
vita er framhjáhald eiginkonu oftast skilið
sem svívirða gagnvart eignarrétti karlmannsins
yfir konunni. Vegna þessa gamla máls 'kemur
Þórður í veg fyrir barnsgjöfina og skilnað
þeirra Svandísar og Stjána og nú er svona
nokkuð hreint ekki einkamál lengur. Það
kemur nefnilega við hann sjálfan og í krafti
föðurhlutverksins tekst honum að hindra eðli-
legan framgang þessa máls. Svandís lætur af
öllum frelsisdraumum og er þröngvað inní
hrútfúlt hjónaband, Hulda flýr heimilið
aftur svartsýn og ráðvillt og Þórður er
bugaður maður. Ekkert af þessu fólki kemur
nokkurn tíma til að verða auðvaldsþjoðfelaginu
hættulegt. Til þess er það of illa farið
eftir dvöl sína í fjölskyldunni - horn-
steini auðvaldsþjóðfélagsins.
Til viðbótar mætti rekja fjöldamargt í
þessu leikriti sem styður þá túlkun sem hér
hefur verið lögð fram. Eitt verður þó
látið nægja og það er örlítil umræða um
Mundu — eiginkonu Þórðar. Hún er dæmigerð
kúguð húsmóðir og kúgun hennar er svo djúp-
stæð að hún hefur sjálf ekki hugmynd um að
hún sé kúguð. Fjölskyldan gerir þsar kröfur
til Þórðar að hann sé merkilegri en annað
fólk og það tekst honum auðvitað ekki eins
og áður segir. Til Mundu gerir húsbóndavald
Þórðar þær kröfur að hún sé fótaþurrka
fjölskyldunnar og það verður hún auðvitað.
Um leið verður hún í raun fjandmaður Þórðar
og baráttu hans - einfaldlega af því að
hagsmunir þræls og húsbónda fara aldrei
saman. Niðurlagging hennar er vissulega
mikil og það takmark sem henni hefur verið
kennt að berjast fyrir er öllum til óþurftar
og þó fyrst of fremst henni sjálfri.
Eins og hér hefur verið sýnt fram á er hörð
ádeila á fjöskylduna og húsbóndahugmyndina
meginmál í því frábæra leikriti Vésteins
Lúðvíkssonar Stalín er ekki hér. Það á
erindi til allra rauðsokka og undirstrikar
sérstaklega tvö baráttumál sem ættu að vera
ofarlega á baugi hjá öllum róttækum baráttu-
mönnum. Baráttuna gegn ríkjandi fjölskyldu-
gerð og gep.;n helgi einkalífsins.
Kristján Jóh. Jónssor