Morgunblaðið - 24.06.1956, Blaðsíða 13

Sunnudagur 24. júnl 1956.
M O R G U /V b ::a Ð IÐ
13
Reykjavíkurbréf
Laugardagur 23. jún'i
Kosningar fyrr og nú. - Spennandi kosningar á fyrri tíð. - Kosningasöngur - Landhelgismálið. - Hafizf handa
undir forystu Sjátfsfæðismanna. - Barizf á tvennum vígslöðvum. - Kommúnisfar vilja fylgja sömu sfehiu
og Rússar. - Hugsunarhálfur fangabúðarráðsmannsins. - Ófrelsi býður ofsfæki heim.
Kosningar fyrr og nú
í DAG er kosið. Það verður mik-
il umferð á strætum bæjanna og
þjóðvegum. Fyrr á árum mátti
sjá stóra hópa riðandi fólks á
vegum um allar sveitir á kjör-
degi. Nú sést slíkt ekki lengur.
Bílarnir eru komnir í staðinn og
allt gengur með fleygiferð.
Sú var tíðin að kjörsókn var
miklum erfiðleikum bundin. Þá
var aðeins einn kjörstaður í
hverju kjördæmi, svo það var
ekki torfærulaust að komast til
að kjósa, enda sátu margir heima,
þannig að kjörfundir urðu oft
ótrúlega fámennir. En þess er að
gæta, að þá höfðu konur ekki
kosningarétt, hann fengu þær
fyrst fyrir 40 árum. Einnig Var
kosningaréttur bundinn skilyrð-
um, svo sem tiltekinni eign, en
því skilyrði gátu margir ekki
fullnægt. Kosningabærir og kjör-
gengir menn voru því ekki mjög
margir.
Kjörfundirnir sjálfir voru þá
einnig mjög ólíkir því sem nú er.
Þá var kosið í heyranda hljóði,
þannig að hver kjósandi sagði
upphátt hvern hann kysi, þegar
nafn hans var kallað upp eftir
kjörskránni. Fengu þá ýmsir
kjósendur ill augnaskot frá fram-
bjóðendum, sem venjulega voru
viðstaddir.
Þetta þætti frumstætt fyrir-
komulag nú, enda var það líka
svo.
Spennandi kosningar
á fyrri tíð
Á FYRSTU 50 árunum, sem kosn
ingar fóru fram hér á landi eða
frá 1844 og fram undir aldamót
var lítið um það sein kallað er
„spennandi" kosningar. Margir
þingmenn sátu þá fjölda ára á
þingi og voru oft kosnir gagn-
sóknarlaust. En þegar kemur nær
aldamótunum fer að „færast líf“
í kosningar hér. Kosningarnar,
sem „Alþingisrímurnar" frægu
voru kveðnar út af, um alda-
mótin, vöktu mikla athygli og
svo rak hver kosningin aðra, sem
þátttaka var mikil og tvísýnt um
úrslit.
Öllum, sem til þekkja ber sam-
an um að kosningarnar 1908 hafi
verið þær hörðustu, sem þekkzt
hafi hér á landi til þessa. Þá var
kosið um „uppkastið" svonefnda,
en það var frv. til laga varðandi
réttarstöðu íslands í sambandinu
við Dani. Nefnd íslenzkra og
danskra þingmanna hafði samið
frumvarp þetta. Einn íslending-
ur í nefndinni gerði ágreining og
lagði til að frumvarp þetta næði
ekki fram að ganga en meirihlut-
inn með Hannes Hafstein í farar-
broddi vildi að það yrði sam-
þykkt. Hannes Hafstein hafði
haft á bak við sig öruggan þing-
meirihluta, en svo fór að fram-
bjóðendur flokks hans, sem
margir voru gamlir og grónir
þingmenn stráféllu, þannig að
fáir „lifðu af“, og var „uppkast-
iíi“ þar með úr sögunni. Þetta
þóttu undur og stórmerki, enda
hisfur slík bylting í kosningu
aldrei orðið hér á landi, hvorki
fyrr né síðar. Kosningabardag-
inn var ódæma harður og lifir
minningin um hann Ijóslifandi
misðal fjölda manna enn í dag.
Kosningasögur
MARGAR sögur eru sagðar af
kosningum frá fyrri tíð og raunar
seinni árum líka. Menn voru sízt
ódeigari í þá tíð við að „agitera"
en nú og eru af slíku margar
frásagnir. Það bar við að fram-
boð voru undirbúin með mikilli
leynd, jafnvel á leynifundum á
heiðum uppi. Stundum voru ýms-
ar brellur hafðar í frammi eins
og til dæmis þegar ferjumaður-
inn anzaði ekki kallinu. Sú saga ’•
er frá þeirri tíð, þegar ekki var
nema einn kjörstaður í kjör-J
dæmi. Yfir stórá var að fara til j
kjörstaðar. Stuðningsmenn ann-
ars frambjóðandans, sem yfir ána
þurftu að fara, tóku þau ráð sam-
an að hittast á tilteknum tíma
og nokkuð snemma við ferjustað-
inn, en áin var í vexti. Þeir fengu
ferju yfir, en þegar mótstöðu-
mennirnir komu í stórum flokki
nokkru síðar, anzaði ferjumað-
urinn alls ekki, svo að flokkur-
inn komst aldrei á kjörstað. —
Ferjubóndinn var nefnilega ekki
af þeirra sauðahúsi í stjórnmál-
unum og þóttist ekkert heyra, þó
að kallað væri yfir ána!
Margar sögur eru líka sagðar
af einfeldni manna við kosning-
ar. Einu sinni bauð Jón heitinn
Baldvinsson sig fram á Snæfells-
nesi og var viðstaddur á kjörstað
nokkrum. Kom þar kona, sem
beiddist leiðbeiningar og var
henni sagt að hún ætti að setja
kross fyrir framan þann fram-
bjóðanda, sem hún ætlaði að
kjósa. Gekk konan þá að Jóni,
þar sem liann sat í kjörstofunni
og gerði fyrir honum stóreflis
krossmark með hendinni!
Kosningasögur mætti lengi
segja. Þeir, sem þær kunna, ættu
að halda þeim til haga, því þar
eru margar skemmtilegar og
gefa um leið dálitla innsýn í
kosningabaráttuna, eins og hún
var háð á fyrri tíð.
Landhelgismálið
EKKERT mál, að undanteknu
sjálfu sjálfstæðismálinu, mun
hafa átt svo hug þjóðarinnar
allrar eins og landhelgismálið.
í rauninni er það líka hluti af
sjálfstæðismálinu, því með út-
færslu fiskveiðilandhclginnar er-
um við að tryggja yfirráð okkar
yfir hafsvæði, sem frá náttúr-
unnar hendi tilheyrir íslandi.
Á meðan ísland var undir er-
lendri stjórn fengu landsmenn
engu ráðið um það hvernig land-
helgi íslands var áxveðin, enda
var árið 1901 gerður samningur
milli Breta og Dana um, að land-
helgi íslands skyldi vera þrjár
mílur frá stórstraumsfjöruborði
og var línan dregin inn í flóa og
stærri firði. Reynslan átti eftir
að sýna, að þessi samningur
leiddi þá hæt,tu yfir ísland, að
fiskimiðin, sem eru námur lands-
ins og skógar, yrðu gjöreyðilögð
og þjóðin kæmist á vonarvöl af
þeim sökum.
Hafizt handa
undir forystu
Sjálfstæðismanna
ÞVÍ NÆR jafnskjótt og ísland
fékk öll mál í sínar hendur var
hafizt handa um athuganir á því
hvernig þessari hættu yrði bægt
frá þjóðinni. Verkefnið var falið
Hans G. Andersen þjóðréttar-
fræðingi, sem hafði um nokkurra
ára skeið kynnt sér erlendis þessi
mál sérstaklega og hefur hann
æ síðan verið sérfræðingur rík-
isstjórnarinnar um málið, og
unnið þar frábært starf.
Frá upphafi féll það í hlut
fulltrúa Sjálfstæðisflokksins i
rikisstjórn að hafa á hendi
forystu í þessu máli og hefur
svo verið allt fram á þennan
dag. Tvcir af forýstumönnum
Sjálfstæðisflokksins hafa þar
borið hita og þunga dagsins,
þeir Ólafur Thors og Bjarni
Benediktsson.
Barizt
á tvennum vígstöðvum
Undir forystu þeirra hefur
Island háð örlagaríka baráttu
i þessu mesta velferðarmáli
islcnzku þjóðarinnar. Hefur
þessi barátta verið háð á
tvennum vígstöðvum og Iiefur
frá báðum hliðum verið reynt
að hrekja Íslcndinga af þeirri
leið laga og réttar, sem þeir
kusu sér í upphafi. Á öðrum
vígstöðvunum hefur orðið að
berjast við liarðdræga erlenda
andstæðinga, sem ekki hafa
vilað fyrir sér að beita við-
skiptalegum þvingunum ef
það mætti verða til þess að
Íslendingar ncyddust til samn
inga um eftirgjöf á þeim rétti,
sem þeir telja sig eiga frá
lagalegu og siðferðjlegu sjón-
armiði. Þessi aðferð hinna er-
lendu andstæðinga hefur nú,
eftir tæplega fjögur ár, al-
gerlega mistekizt og islend-
ingar hafa farið með sigur af
hólmi.
Á hinum vígstöðvunum hefur
orðið að berjast við flokka inn-
lendra manna, sem með linnu-
lausum blekkingaráróðri hafa
reynt að telja þjóðinni trú um
að þeir, sem forystuna hefðu í
landhelgismálinu sætu á svik-
ráðum við þjóðina og sættu
hverju færi til þess að semja við
útlendinga um eftirgjöf á rétti
íslendinga. Fremstir í flokki hafa
hér verið kommúnistar og hanni-
balar.
Kommúnistar vilja
fylgja sömu stcfnu
og Rússar
JAFNFRAMT þessum áróðri sín-
um hafa þeir hamrað á því, að
Islendingar ættu að taka sér
Rússa til fyrirmyndar í þessu
máli sem öðrum. Það hefur nú
komið í ljós hvaða stefna það
er, sem þessir menn vilja fylgja.
Þeir hafa lofsungið mjög samn-
ing, sem Rússar hafa nýlega gert
við Breta, en samkvæmt honum
er brezkum togurum heimilt að
fiska allt upp að þriggja mílna
linunni við norðurströnd Rúss-
lands. Eftir sem áður neita Bret-
ar algerlega að viðurkenna kröfu
Rússa um 12 mílna landhelgi.
Ef íslendingar tækju sér
Rússa hér til fyrirmyndar,
svo aem kommúnistar og
hannibalar ráðleggja eindreg-
ið, mundi afleiðingin verða
sú, að með samningum væri
brezkum togurum heimilað að
stunda veiðar inn að þriggja
mílna línunni á öllum þýð-
ingarmcstu fiskimiðum við ís
land og þar með inn á ölhim
flóum og hinum stærri fjörð-"
um.
Ef fylgt yrði þessari stefnu
kommúnista og hannibala væri
stigið spor aftur á bak til ársins
1901 og íslendingar stæðu aftur
í sömu sporum og þegar Danir
gerðu samninginn við Breta. Sá
er aðeins munurinn, að á þeim
tima var það erlend þjóð, sem
skeytti lítt um hag íslendinga,
sem fyrir þeim réði, en nú eru
það menn, sem vilja kalla sig
Islendinga, sem vilja fara samn-
ingaleiðina um fjöregg þjóðar-
innar, landhelgina.
Hugsunarháttur
fangabúða-
ráðsniannsins
SÚ spurning, sem talsverðu máli
skiptir að fá einmitt nú svar
við er þessi: Hvernig myndi
hræðslubandalagsstjórn undir
forsæti Hermanns Jónassonar
bregðast við vanda atvinnubóta-
vinnunnar og opinbers framfær-
is í stíl áranna 1934—38?
Því er auðsvarað. Hermann
Jónasson hefur sjálfur svarað því
í ræðu, sem hann hélt þegar
ungir Framsóknarmenn stofnuðu
samband sitt á sínum tíma. Vega-
nestið sem hann gaf þessum
ungu trúnaðarmönnum flokks
síns var þetta:
„Rikið verður að hafa rétt
til þess að segja við þá, sem
það framfærir: Þið verðið aö
vinna þar sem ég hef þörf
fyrir ykkur, ella fáið þið enga
framfærslu.----“-----„Þetta
er hið eina réttlæti — —“
bætir hann við. „Hitt sem nú
gildir, er dulbúið ranglæti,
sem kallað er miskunnsemi,“
og svo heldur hann áfram:
„Til þess að klæða þetta íólk
og fæða væri sjálfsagt að nota
íslenzkar framleiðsluvörur,
sem nú er erfitt að sclja.“-
„Þessi nýja regla er lífsskoð-
un, sem ég tel aö eigi að bera
hæst í baráttu okkar á næst-
unni,“ sagði formaður Fram-
sóknarflokksins.
Svo rftörg voru þau orð og
þsnnig ætlar Framsókn að mæta
atvinnuleysinu, að segja við
verkamenn: Þ:ð verðið að vinna
það sem ég skipa ykkur og þar,
j sem ég skipa ykkur og svo getið
! Þið fengið dálítið af kaupinu
j ykkar greitt í óútgengilegum nni
lendum afurðum.
Með öðrum orðum. Fram-
sóknarmenn geta hvorki n«
ætla að mæta því atvinnu-
leysi, sem aðgerðir þeirra í
varnarmálum kunna að kalU
yfir Reykjavík og nágrennL
Hermann Jónasson hefði sómt
sér vel í Síberíu á dögum keis-
araveldisins og sem fangabúða-
ráðsmaður hjá Stalin.
Stefna, sem er enn
á lífi
KOMMÚNISTAR hafa fyrr og
síðar gefið út ýmsa bæklinga til
að skýra sjónarmið sín og stefnu.
Kér skulu tekin tvö dæmi.
í bæklingnum: „Þróun aúð-
valdsins" segjr: „Leið verkalýðs-
ins liggur yfir lík þessa skipu
lags, og um leið yfir hið borgara-
lega lýðræði, inn í alræöi ör-
eiganna.“
í ritinu: „Barátta kommún-
istaflokks íslands" er ekki held-
ur verið með neitt rósamál eða
tæpitungutal, en þar segir:
Flokkurmn berst gegn fjárfram-
lögum til kúgunartækja yfirstétt-
arinnar, svo sem lögreglu og
kirkju“ — Og enn: „Fyrsta skil-
yrðið til að ná hinu mikla mark-
Framh. á bls. 15