Morgunblaðið - 17.04.1957, Blaðsíða 10

10
MORCVNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 17. april 1957
Málleysingjaskólinn í
Kaupmannahöfn 150 ára
FYRR á öldum stóðu þeir sem
hvorki höfðu heyrn né mál, utan
við allt mannfélag og það var al-
menn tru, að þeir væru haldnir
illum öndum. Við vitum nú að
mikið er hægt að gera þeim til
hjálpar og að þrátt fyrir það fara
flestir þeirra mikils á mis við í
lífinu. Það má því geta því nærri,
að ill hefir ævi þeirra verið þeg-
ar því var alment trúað að illur
andi hefði tekið sér bólfestu í
þeim og væri valdur að þeim mis-
mun sem var á þeim og öðru
fólki.
Menn skildu lengi vel ekki, að
málleysið var bein afleiðing af
heyrnarleysinu. Þótt menn kunni
að hafa skilið að börn læra það
mál sem við þau er talað, opn-
uðust augu manna furðuseint
fyrir nauðsyn þess að börnin
heyrðu það mál sem fyrir þeim
er haft, til þess að þau lærðu að
tala það og skilja.
Þrátt fyrir hina háu menningu
Forn-Grikkja hefir ekkert komið
í ljós sem bendi til þess að þeir
hafi skilið orsakir málleysisins,
enda mat menning þeirra hreysti
og heilbrigði umfram flesta hluti.
Hjá Rómverjum hinum fornu
hafði faðirinn óskorað vald yfir
börnum sínum og voru heyrnar-
lausu börnin gjarna borin út. Þótt
kristnin breiðist út líða enn lang-
ir tímar þangað til mannúð
hennar nær til þessara einstak-
linga og er líklegt að túlkun
Agustinusar kirkjuföður á Róm-
arbréfinu hafi ráðið þar miklu
um. En hann túlkaði X kap. V.17
þess þannig að menn öðluðust
trúna aðeins með því að hlusta
á hið heilagasta orð og þeir sem
gætu það ekki gætu enga trú
öðlazt og þess vegna mátti ekki
skíra heyrnar og málleysingja
tái kristinnar trúar. Þetta breytt-
ist þó þegar tímar liðu og glætu
frá mannúð kristninnar fór að
verða vart í hinum þögla heinii
heyrnar og málleysingjanna,
daufrar í fyrstu en bjartari eftir
því, sem tímar liðu.
Ýmsar heimildir eru til um að
heyrnar- og málleysingjar hafi
athvarf í klaustrunum og hafi
starfað þar sem garðyrkjumenn
og verið vikapiltar. Smátt og
smátt fara augu manna að opnast
fyrir því að þeir séu skynigæddar
verur og til eru frásagnir, sem
greina frá að einstaka tilraunir
hafi verið gerðar til að mennta
þá. Frá 16 öld eru til áreiðanleg-
ar heimildir fyrir því að spánskur
munkur Pedro de Ponee að nafni,
kenndi tveimur heyrnar- og mál-
lausum aðalsmannsbörnum með
ágætum árangri að tala og um
svipað leyti ritaði hollenzkur
læknir dr. Amman mjög merka
bók (Surdusloquens) um kennslu
heyrnar- og málleysingja.
En þó þess finnist einstök
dæmi, að heyrnar- og mállausum
einstaklingum hafi verið gaumur
gefinn á 16. öld, var það ekki
fyrr en 1760, þegar franski ábót-
inn cfe l’Epée stofnaði fyrsta skól-
ann í París fyrir þá, að augu
þjóðanna fóru að opnast fyrir
lífi og kjörum þessara olnboga-
barna og þær fóru að renna grun
í að þjóðfélagið hefði skyldum
að gegna við þau.
De l’Epée var auðugur maður
og hann varði öllum tekjum af
eignum sínum, 12.000 lírum á ári,
í þarfir skóla síns. Hann starfaði
sjálfur við hann af áhuga og
eldmóði, skapaði sérstaka
kennsluaðferð, kenndi hana öðr-
um kennurum og þegar hann
lézt, árið 1789, arfleiddi hann
skólann að öllum eignum sín-
um. De l’Epée vann einstakt og
óeigingjarnt brautryðjandastarf
á sviði heyrnar- og málleysingja-
kennslunnar, og það vakti mikla
athygli og hafði mikil áhrif i
flestum siðmenntuðum löndum
þeirra tíma.
Seint á 18. öldinni fara að rísa
upp fleiri skólar fyrir heyrnar- og
málleysingja. — 'Skólinn í
Leipzig og stofnandi hans, Samu-
el Heinise, notaði kennsluaðferð
sem var ólík kennsluaðferð de
I’Epée og þeir voru jafnan á
öndverðum meiði í þessum mál-
um, þótt báðir helguðu þeim alla
krafta sína.
í Danmörku hreyfði W. H. F.
Abrahamsson árið 1772 fyrst op-
inberlega þessum málum og árið
1799 stofnaði danska stjórnin
fyrsta heyrnar- og málleysingja
skólann þar í landi. í flestum
löndum voru það einstaklingar,
sem stofnuðu þessa skóla, og rík-
in tóku síðan við þeim, en í Dan-
mörku var það ríkisstjórnin sem
hafði forgöngu um það mál. En
grundvöllinn að uppfræðslu
heyrnar- og málleysingja í Dan-
mörku lagði dr. med. Peter Akte
Castberg prófessor (1779—1823).
Ahugi hans beindist í fyrstu að
tilraunum til að lækna heyrnar-
leysi. í þýzkum læknaritum þess
tíma var ritað um svokallaðar
kvikasilfurslækningar og taldar
bæta mjög eða lækna heyrnar-
leysi. Prófessor Castberg beitti
sér í fyrstu fyrir að þær væru
reyndar í Danmörku, en árang-
urinn var þar eins og annars
staðar, aðeins þjáningar fyrir þá
sem þær voru reyndar á.
Þegar próf. Castberg varð ljóst
að lækningatilraunirnar báru
engan árangur, ferðaðist hann til
Frakklands og dvaldist þar í tvö
ár við skóla de I’Epée til að læra
kennsluaðferð hans. Strax þegar
Samkvæmt venju verðlaunar
Boostrup skólastj. hvert barn
með tíeyringi þegar það sýnir
honwm nýja tönn.
hann kom aftur til Danmerkur
stofnaði hann einkaskóla fyrir
heyrnar- og málleysingja, en ári
síðar, 17. apríl 1807, var mál-
leysingjaskólinn í Kaupmanna-
höfn, Dovstumme-Institut, stofn-
aður og varð próf. Castberg fyrsti
skólastjóri hans.
Skólastjórn hans var mjög í
anda de I’Epée og kennsluaðferð-
ir hans notaðar. Skólaskylda fyr-
ir heyrnar- og mállaus börn var
lögleidd í Danmörku 1817 og
urðu Danir til þess fyrstir allra
þjóða. Árið 1839 fluttist skólinn
í ný húsakynni á Kastels-vegi á
Austurbrú og þar er hann til
húsa enn í dag. Staðurinn sem
honum var valinn er nú langt
inni í Kaupmannahafnarborg. En
þótt borgin hafi nú umkringt
hann fyrir löngu, ríkir sífellt
innan girðingar hinna fögru skóla
garða friður og ró, sem stór-
borgarysinn nær ekki að raska.
Innan veggja gömlu húsanna á
Kastelsveginum hafa nú í meira
en heila öld verið unnin árang-
ursrík störf í þágu þeirra, sem
sárt þurftu á hjálp að halda til
að geta notið sín í lífinu. „Til
að lífsfræ þeirra næði að spíra
og vaxa“, eins og fyrsti skóla-
stjóri skólans komst að orði. Nú
í dag skipta þeir þúsundum, sem
þarna hafa hlotið hjálp og
menntun, þrátt fyrir það, sem
þeim var ábótavant frá náttúr-
unnar hendi eða veikindi höfðu
svift þá og frá þessu menntasetri
heyrnar- og málleysingja í Dan-
mörku barst einnig fyrsta hjálp-
in til þeirra á íslandi, sem undir
sömu sök voru seldir. Eftir sex
ár verða hundrað ár liðin frá því
að fyrsti íslendingurinn fékk
styrk til að fara til Danmerkur
til að læra heyrnar- og málleys-
ingjakennslu. Það virðist sem
tilviljun ráði þar allmiklu að
fyrsti íslendingurinn, sr. Páll
Pálsson, gefur sig að þessum mál-
um. Þegar hann var í skóla 1852,
veiktist hann og lá í Laugarnesi
og var mállaus. Hvað að honum
hefur gengið er ekki kunnugt,
en heyrnarleysi hefir ekki vald-
ið málleysi hans. Veturinn 1853
siglir hann til Kaupmannahafn-
ar til lækninga og fær bót á
meini sínu. Það er augljóst að
hann hefur ekki getað gleymt
því hvernig það var að vera mál-
laus, enda segir hann svo sjálfur,
Árið 1863, þegar hann fær veit-
ingu fyrir Mosfelli í Mosfells-
sveit, afsalar hann sér brauðinu,
fær styrk til að læra heyrnar- og
málleysingjakennslu og siglir til
náms við „Det Kgl. Dovstumme
Institut“ 1 Kaupmannahöfn. Sr.
Páll kenndi síðan heyrnar- og
málleysingjum upp frá því til
dauðadags 1890, eða í 23 ár. Eftir
hans dag var skólinn fluttur að
Stóra-Hrauni í Árnessýslu og síð-
ar til Rvíkur. En allir sem veitt
hafa málleysingjaskóla á Islandi
forstöðu, hafa að miklu eða öllu
leyti fengið menntun sína til þess
starfs í gamla skólanum á Kastel-
veginum.
Það yrði of langt mál að geta
þeirra allra, sem veitt hafa skól-
anum að Kastelveginum forstöðu,
enda var lengi framan af haldið
áfram á þeirri braut, sem próf.
Castberg markaði Og fáar eða
engar tilraunir gerðar til að end-
urbæta aðferðir hans.
En skömmu fyrir 1850 á skóla-
stjóratíð sr. Mallings Hansen, fór
málleysingjakennara að greina
allmjög á um kennsluaðferðir.
Annars vegar voru þeir sem
vildu nota eingöngu ritað mál,
fingramól og táknmál og hins
vegar þeir, sem töldu talmálið
æskilegra. Deilan um þessar
tvær kennsluaðferðir varð til
þess að farið var að skipta heyrn-
ar- og málleysingjum í Dan-
mörku í tvo flokka. Annars veg-
ar voru þeir heyrnarleysingjar,
sem höfðu svo miklar heyrnar-
leifar að þeir höfðu lært eitthvað
í málinu á eðlilegan hátt og þeir,
sem misst höfðu heyrnina svo
seint að þeir gátu haldið talmál-
A-flokkur
Útdregið 15. apríl 1957.
75 þús. kr.
140307
40 þús. kr.
139240
15 þús. kr.
84604
10 þús. kr.
5418 43351 56616
5 þús. kr.
517 4990 10735 31841 119341
2 þús. kr.
6680 7617 17197 17584
17924 18106 35200 63253
64964 65868 67227 97451
119975 139900 147258
1 þús. kr.
2895 4755 9040 9323
14105 16742 23066 25645
inu, fengju þeir sérstaklega þjálf-
un og hins vegar þeir, sem höfðu
svo litlar heyrnarleyfar að þeir
lærðu ekkert mál fyrir heyrn-
ina.
Árið 1850 stofnaði kennari frá
skólanum á Kastelveginum einka
skóla í Kaupmannahöfn þar sem
hvorki var notað fingra eða tákn-
mál, en það varð aftur fyrsti vísir
að skólanum sem stofnaður var
í Nyborg 1891 fyrir heyrnardaufa
og þá sem misst höfðu heyrnina
en þurftu þjálfun til að halda
talmálinu. Tíu árum áður en það
gerðist höfðu skoðanir þeirra,
sem töldu að kenna ætti heyrnar-
og málleysingjum talmál, borið
hærra hlut og árið 1881 var ann-
ar heyrnar- og málleysingjaskóli
stofnaður í Frederecia. Fyrsti
skólastjóri hans var dr. phil. Ge-
org Forshanner. Hann var mikill
brautryðjandi á sviði heyrnar- og
málleysingjakennslunnar. Hann
helgaði sig starfi sínu af lífi og
sál, var þekktur hljóðfræðingur
(tonetiker) og fann upp sérstakt
kerfi, hið svokallaða „Mund-
hoandsystem" fyrir heyrnar- og
málleysingjakennara og var það
kerfi svo tekið upp við aðra heyrn
ar- og málleysingjaskóla í Dan-
mörku.
Tæpa þrjá síðustu áratugina
hefir sr. Ove Baastrup veitt skól-
anum á Kastelsveginum forstöðu
og í tæpa hálfa öld, næstum einn
þriðja þess tíma, sem heyrnar-
og málleysingjakennsla hefir ver-
ið stunduð í Danmörku, hefir
hann helgað heyrnar- og málleys-
ingjunum krafta sína. Fyrst var
hann prestur heyrnar- og mál-
leysingjasafnaðarins í Kaup-
mannahöfn í sextán ár, en skóla-
stjóri síðan. Starf hans í þágu
skólans og í þágu allra þeirra
mála í Danmörku, sem snerta
fræðslu og uppeldi heyrnar- og
málleysingja, er heilladrýgra og
margþættara en svo að hægt sé
að gefa af því nokkra fullnaðar-
lýsingu í stuttri blaðagrein. A
þeim árum, sem hann hefir veitt
skólanum forstöðu hefir hann
39823 44573 44899 56603
72165 75354 82745 89508
95663 103396 113181 130800
133342 137996 142115 145806
149236
500 kr.
1091 1521 2235 2538
4299 8836 10482 10571
13383 14673 14721 17444
18918 19893 28875 28919
30232 30878 30911 31487
33497 34477 35262 36681
38058 39179 39578 39213
40541 40728 42678 44782
45648 45898 48260 48409
48942 51128 51516 51697
53156 53547 55140 56980
57198 57489 58963 59350
59785 60447 61367 61818
63650 63979 64614 69448
70333 71716 71890 75241
76464 80989 80629 83463
85578 85696 85989 88345
88406 90174 90861 92726
96047 96814 97626 100351
101502 101563 101835 102083
102257 105313 105471 108934
gengið á undan I að afla skólan-
um þess sem vísindin hafa leitt
í ljós að nemendum hans mætti
að gagni koma.
Störf og aðferðir þessa 150 ára
gamla skóla bera ekki vitni um
aldur hans, en sýna aftur á móti
glögglega að undanfarna ára-
tugi hefir víðsýnn og hugmynda-
ríkur gáfumaður helgað honum
krafta sína, haft forgöngu um
velferðarmál hans og barizt fyrir
þeim af festu og skörungsskap.
Skólinn hefur verið stækaður og
endurbættur. 1927 var hann gerð-
ur að forskóla, með smábarna-
kennslu (Barnehave), en börnin
svo send til skólans í Fredrecia.
Þessu var svo breytt aftur 1950
og nú sækja öll heyrnar- og mál-
laus börn fyrir austan Stóra-
Belti skólann á Kastelsveginum
og ljúka þar námi. 1953 voru
byggð skammt frá honum tvö
hús, annað heimvistarhús og hitt
skóli fyrir heyrnar- og mállaus
smábörn og 1955 voru keypt tvö
hús, sem notuð eru fyrir heima-
vist fyrir nemendur frá honum.
Húsaskipan gamla skólans hefir
verið breytt og nú er þar lítil
heimavist fyrir yngri börnin, 22
kennslustofur, sjúkradeild, tann-
lækningastofa, leiðbeiningamið-
stöð fyrir foreldra og aðstandend-
ur barnanna og sálfræðileg rann-
sóknarstofa, sem sr. Dohn sálfr.
veitir forstöðu og loks fulkom-
in heyrnarrannsóknarstofa, sem
sérfræðingur, Lorenz-Nielsen
magister, veitir forstöðu. Nem-
endur eru nú 135 í skólanum, 35
kennarar en alls vinna þar 65
manns.
Frá þessari virðulegu 150 ára
gömlu stofnun höfum við íslend-
ingar hlotið mikið gott og ekkert
nema gott. En því er ekki alltaf
hampað hæst, sem bezt er gert
og fáir hér á landi munu vita að
í bráðum heila öld hefir heyrnar-
og málleysingjum hér á landi
borizt frá henni, beint eða ó-
beint, sú hjálp, sem þeim var
nauðsynleg. Eg veit ég mæli fyrir
munn þeirra allra þegar eg árna
henni állra heilla og blessunar.
109376 111504 112047 112552
116787 117538 117368 117098
118567 120220 120395 121418
121850 122515 122958 124898
125688 126098 126428 127351
128507 128552 130411 131348
131694 132024 133537 135365
135636 136042 136991 137611
137987 138414 139079 139814
140211 140296 141900 142217
142219 145635 146546 147372
147469 147512
(Birt án ábyrgðar).
D.D.T. dreift yfir
Buenos Aires
BUENOS AIRES, 15. apríl —
Sorphreinsunarmenn í Búenos
Aires, höfuðborg Argentínu hafa
gert verkfall. Skapar þetta verk.
fall mikla sjúkdómahættu, því að
rotnandi matarleifar eru út um
alla borgina.
Borgarstjórnin hefur því tekið
það ráð, að láta flugvélar fljúga
yfir borgina og dreifa DDT yfir
hana. Með því er ætlunin að sigr-
ast á flugunum, sem eru hættu-
legasti smitberinn. — Reuter.
Happdrættislón ríkissjóðs