Morgunblaðið - 24.05.1957, Blaðsíða 13

'V
Fostudagur 24. maf 1957
MOKCTllKTir AfíJÐ
VJ
— Somtol við Hcmnes Pétnisson
Framh. af bls. 6
Skáld hér fengu þá undarlegu
flugu í kollinn fyrir nokkru að
hefðbundin hrynjandi með
stuðlasetningu vseri eitthvað
verr-fallin til að túlka nú-
tímann en sú frjálsa, og brátt
varð frjálsa formið sjálfur nú-
tímirrn að þeirra mati. Utanlands
er nútíminn bæði túlkaður undir
hefðbundinni og frjálsri hrynj-
andi, en íslendingar hafa alltaf
verið hræddir við að vera taldir
é eftir tímanum nú síðan þeir
losnuðu úr læðingi. Spurning
margra skálda hér til sjálfra sín
var þ.ví ekki, hvort formanna
félli betur að eðlisgerð þeirra
hvers og eins og yrði þeim þar
aí leiSandi happadrýgra til list-
aköpunar, heldur aðeins, hvort
ekki lægi beint viS að nota frjálst
form fyrst það væri nýrra af
nálinni 1 útlandinu. Þótt hrynj-
andi nýrrar tegundar komi upp á
teninginn líður hefðbundin hrynj
andi ekki undir lok, aftur á móti
getur skáldskapur undir hefð-
bundinní hrynjandi orðið að engu
i rás tímans alveg eins og skáld-
akapur með hvaða aðferð sem er.
Hefðbundin hrynjandi er skipu-
lag, hún er afsprengi djúpstæðrar
tilhneigingar í manninum sjálf-
um sem ekki verður brotin á
bak aftur, en getur orðið mis-
munandi ráðandi á ýmsum tim-
um, ég á við þörf mannsins til
að fella ruglingslegar tilfinning-
ar og hugarleiftur í fastar skorð-
ur, kerfisbinda sjálfan sig. Þessa
verður ekki sízt vart á miklum
breytingatímum. Baudelaire, sem
er talinn frömuður alls þess
sem mest ber á í nýrri ljóðagerð,
kemst þannig að orði einhvers
staðar: „Því fer svo víðs fjarri
að bragreglur séu einhver píslar-
tól, gjörræðisleg uppfynding.
Þær eru reglur sem hin lífræna
andlega starfsemi gerir kröfur
til. Aldrei hafa þær staðið í vegi
fyrir því að frumleikinn fengi
að njóta sín, þvert á móti væri
hið gagnstæða sönnu nær: að þær
hafi alla tíð hjálpað frumleikan-
um að ná þroska". — í mínum
augum eru bragreglur aldrei fyr-
ir skáldi, það sem raunverulega
er fyrir skáldi sem reyniv að
komast öðru vísi að orði en fyrir-
rennararnir er málsbeiting
þeirra, skynjanir þeirra, afstað-
an til yrkisefnanna. Nýtt form
losar aldrei nemn frá eldri skáld-
ekap. Og það eru lítil tak-
mörk fyrir því hvað hefðbundið
form getur lagað sig að breyttum
aðstæðum, tökum t. d. sonettuna.
Hún er I fyllsta máta strangt
form, en í aldaraðir, allt frá
endurreisnartímanum til okkar
daga, hafa skád notað hana til
að túlka ný og ný viðhorf. Það er
eins og gerólíkar sýnir og skynj-
anir geti hreiðrað um sig í þess-
um þrönga ramma. Sonetturnar
til Orfeusar eru engu minni náma
af skynjunum nútímamanns en
The waste Land. Nei, það er
ekkert sem bendir til þess að
hefðbundið form sé verr fallið
til notkunar nútímaskáldum en
hið frjálsa, enda þótt það sé
minna notað en oft áður. Það
er óþarfi að fara langt út fyrir
landsteinana til að koma auga
é hæfni hefðbundin forms í
nýrri ljóðagerð, tökum t. d. kvæði
Steins: Ég geng í hring í kringum
allt sem er. Þetta kvæði er undir
hundrað prósent hefðbundnu
formi, öfugur tvíliður alla leið til
loka, auk stuðlasetningar og
ríms, hvergi er vikið frá hinni
óhagganlegu hrynjandi. Reyndar
virðist Steinn hafa gripið til þess
ráðs að rita kvæðið þannig að
það villti um fyrir lesendum,
fæli stuðlasetninguna, en ekki
þarf annað en breyta uppsetn-
ingu þess, hafa línurnar fimm i
stað tíu, þ. e. a. s. hann slítur
hverja línu í sundur í miðju,
til þess að stuðlasetningin verði
á sínum stað í hverri ljóðlínu.
En þótt kvæðið sé eins hefðbund-
!ð að formi upp á islenzka mát-
ann og verða má, þá er það ekki
hefðbundinn skáldskapur. Fagra
veröld var ekki heldur hefðbund-
inn skáldskapur þegar hún kom
út þótt formið væri hefðbundið
með eðlilegum þróunarmerkjum,
og svo mætti lengi telja. — Ekk-
ert bendir til þess að hefðbundið
ljóðform liggi nú á banasæng-
innL
— / ★ / —
En hvaða gildi álítur þú, að
hin svokallaða formbylting hafi
fyrir íslenzka ljóðagerð?
Ég held að þessi formbylting
sé mjög gagnleg, þótt ég verði
að taka það fram að samkvæmt
þeirri merkingu sem ég legg í
orðið ljóðform hefur engin bylt-
ing átt sér stað. Hefðbundnu
ljóðformi hefur ekki verið bylt
við, þar ríkja sömu lögmál og
fyrr, það sem gerzt hefur er ein-
ungis það að til viðbótar yrkja
menn undir frjálsu formi í land-
inu — sem ekki var áður. Frjálst
og hefðbundið form eru ósættan-
leg fyrirbæri sem aldrei geta
nálgast hvort annað, menn geta
valið á milli þeirra að vild sinni
með hag tiltekins yrkisefnis í
huga, en ekki er hægt að miðla
málum milli þeirra eins og sumir
virðast halda, og það með því
einu að skakast í rími og tilbrigð-
um af stuðlasetningu og slíta
sundur hefðbimdnar ljóðlínur og
raða þeim á nýjan leik upp á blað
samkvæmt útliti frjálsra ljóða,
deila niður orðunum með löngum
millibilum, gröf sem prýðismað-
ur eins og Þorgeir Sveinbjarnar-
son hefur fallið í. Úr slíku verð-
ur ekki ljóðform sem stendur
mitt á milli hins hefðbundna og
frjálsa, heldur týpógrafískt fyrir-
brigði. En þetta er nú algeng sjón
í ljóðabókum og sýnir bezt að
frjálsa formið verður að losa sig
undan því að vera tízkufyrirbæri
ef það á ekki að koðna niður,
menn halda að frjálst form sé
útlit á pappír eingöngu. Form-
byltingin — svo við notum orðið
— hefur orðið á því sviði sem
inn snýr að skáldinu, ég á við
að það hefur orðið bylting í af-
stöðu skálda til yrkisefnanna,
þau koma að þeim úr annarri átt
en áður tíðkaðist, ljóðið er fyrst
og fremst orðin mynd, táknræn
að meira eða minna leyti. En
þetta er sjálfum ljóðformunum
óviðkomandi og er eingöngu
tengt starfsemi skáldsins áður
en það leitar að heppilegustum
orðum og hrynjandi þeirra. Þessi
bylting hefur auðgað íslenzka
ljóðagerð að mínum dómi.
— / ★ / -
Álítur þú, Hannes, að ungu
ljóðskáldin séu köllun sinni trú?
Það fer eftir því hvað við
teljum köllu% ljóðskálds, um það
geta verið skiptar skoðanir. Ein-
hver gæti komið og sagt að skáld
ætti að vera málpípa guðs á
jörðinni, annar að það ætti að
túlka hinar lausbeizluðu hvatir
mannsins, enn annar að það ætti
að yrkja öll sín kvæði í þágu
fósturjarðarinnar, o. s. frv., o. s.
frv. Eitthvað mætti þó telja sem
öllum gæti komið saman um að
skáldi beri að þjóna. Að mínum
dómi á það t.d. að þjóna þeirri
þörf sinni að segja það sem því
finnst það þurfa að segja, í hversu
grýttan jarðveg sem orð þess
kunna að falla. Við þetta hafa
ung skáld staðið. En um leið
eiga skáld að reyna að yrkja
ljóð sitt svo, að það sé gætt
þeim eiginleikum að geta varð-
veitzt sem listræn túlkun. Nú má
vitaskuld endalaust deila um
hvað sé listrænt svo ekki þýðir
að fara of langt út í þá sálma,
en svo djúpt má þó taka í árinni
að vissir eiginleikar, svo sem til-
gerð, gagnrýnislaus nýungagirni,
látalæti, eru á öllum tímum fjand
samlegir listrænni túlkun. Á þess
um kvillum ber meðal okkar sem
kallaðir erum ung skáld og þeir
hafa ævinlega verið til. Eitt
sjúkdómseinkennið er það að
hver skáldakynslóð og þar með
við líka, þykist ein halda á töfra-
lyklinum að leyndardómi hins
Ásgeir Guðbjartsson skipstjóri.
Vegleg hótíðohöld í tilelni 50 óra
oimælis Potfeksifarðarkiikiu
Patreksfirði, 20. maí:
SÍÐASTLIÐNA HELGI minntust Patreksfirðingar hálfrar aldar
afmæli kirkju sinnar með hátíðahöldum, er hófust með sam-
söng kirkjukórs Patreksfjarðar í kirkjunni undir stjórn Steingríms
Sigfússonar orgelleikara. Hátíðaguðsþjónusta fór fram í kirkjunni
á sunnudaginn og var biskupinn herra Ásmundur Guðmundsson
viðstaddur og tók þátt í messugjörðinni. Fánar blöktu við hún
hvarvetna í kaputúninu og veður var blítt og fagurt þennan dag.
— Fimm prestar af Vestfjörðum voru viðstaddir guðsþjónustuna.
Fyrir altari þjóuðu fyrir pré-
dikun séra Kári Valsson, sóknar-
Mb. GuðbjÖrg á ísafirði
aflahœst línubáfa
HLUTARHÆSTI línubáturinn á öllu landinu síðustu vetrar-
vertíð mun hafa verið m.b. Guðbjörg á ísafirði. Hún hóf
róðra 2. janúar s. 1. og hætti veiðum 18. maí. Aflaði hún 600 tonn
af fiski, slægðum með haus í 100 róðrum. Hásetahlutur var rúmlega
30 þús. kr. Guðbjörg stundaði landróðra og var alla vertíðina
gerð út frá ísafirði. — Skipstjóri á bátnum, sem er um 50 smá-
lestir að stærð, er Ásgeir Guðbjartsson.
KUNNUR AFLAMAÐUR
Ásgeir Guðbjartsson er kunn-
ur aflamaður. Hann er nú 28 ára
gamall en hefur verið skipstjóri
á ísafjarðarbátum síðan hann var
19 ára gamall og jafnan verið
aflahæstur í sinni veiðistöð. Oft
hefur hann jafnframt verið afla-
hæstur á öllum Vestfjörðum.
Einn af skipverjum á m.b. Guð-
björgu, Sigurður Kristjánsson,
sem var landformaður bátsins í
vetur, leit við á Mbl. í gær. Sagði
hann oft hafa verið langróið
vestra á þessari síðustu vertíð.
T. d. hefðu bátar frá Djúpi alloft
orðið að sækja suður fyrir Látra-
bjarg.
Sex vélbátar voru gerðir út frá
ísafiðri í vetur.

M.b. Guðbjörg, ÍS 14
prestur að Hrafnseyri og séra
Grímur Grímsson, sóknarprestur
að Sauðlauksdal. Biskupinn flutti
prédikun dagsins, en sóknarprest-
urinn á Patreksfirði, séra Tómas
Guðmundsson skýrði frá sögu
kirkjunnar. Aðrir prestar sem
viðstaddir voru athöfnina voru
séra Jón Kr. Isfeld, á Bíldudal, og
séra Magnús Þorsteinsson, fyrr-
verandi sóknarprestur á Patreks-
firði, sem sérstaklega var boðinn
til hátíðahaldanna.
Úr kór talaði formaður sóknar-
nefndar, Árni Magnússon og
þakkaði ýmsar gjafir sem kirkj-
unni höfðu borizt í tilefni afmælis-
ins. Gjafir þessar voru fjórar
mósaikmyndir á prédikunarstól,
eftir Guðmund Guðmundsson
Reykjavík, gefnar af kvenfélag-
inu Sif á Patreksfirði, sem einnig
lét framkvæma ýtarlegar endur-
bætur á girðingu um kirkjugarð-
inn, Patreksfjarðarhreppur lét
gera vandaða gangstétt frá götu
að kirkjunni og tröppur framan
við fordyr, Kirkjukórinn gaf
stækkaðar myndir af prestum sem
þjónað hafa við kirkjuna og haf»
þær verið hengdar upp í kirkj-
unni. Sóknarbarn sem ekki vildi
láta nafns síns getið gaf kórstól
með ísaumaðri setu og baki. Pétur
Guðmundsson og kona hans Mag-
dalena Kristjánsdóttir gáfu 5 þúa.
kr. minningargjöf um fyrri kon«
Péturs, Sigþrúði Guðmundsdóttur
og dóttur þeirra Kristínu og fti
systkynunum Andrési Karlssynl
og Oddnýju Karlsdóttur, barst t
þúsund króna minningargjöf um
foreldra þeirra látna, Mikkalínu
Guðbjartsdóttur og Karl Krist-
jánsson.
eina sanna skáldskapar, Þing
þetta hið merkilega, töfralykill-
inn, er ævinlega eitthvað sem
ekkert kemur skáldskap við, en
verður í augum þeirra sem á því
halda að sjálfum skáldskapnum.
Auðvelt er að grípa til nokk-
urra nærtækra dæma. Það þótti
einu sinni óbrigðult ráð til að
gera kvæði ódauðlegt ef í því
komu fyrir forskeytin fimbul-,
regin- og megin- og önnur af
svipuðu tæi; seinna þótti ekki
aldeilis ónýtt að muna eftir eign-
arföllunum, hafa þau helzt svo
tugum skipti í hverri vísu; svo
kom að því að viss yrkisefni
voru skoðuð sem ódauðlegur
skáldskapur, t.d. dansandi draug-
ar og eitraðir drykkir, eða fyrir-
bæri með nógu stóra tárakirtla,
líka komu til sögu þvottakonur
og hrum gamalmenni, ekki þurfti
kvæði sem á þess háttar fólk
minntist að hræðast tímans tönn
að dómi þeirra sem ortu; nú, svo
varð það brátt hverju kvæði
trygging fyrir eilífum blóma ef
hvergi fannst í því ljóðlína þar
sem tvö orð hófust á sama staf,
þ. e. með stuðlasetningu; síðan
varð uppsetning kvæðis á blað-
inu að hinum óbrotgjarna skáld-
skap, og svo gat farið að litur
letursins, væri hann einhvern
veginn öðruvísi en svartur, forð-
aði kvæði frá gleymsku um ei-
lífð. Mætti telja svo enn um
hríð. Skáld eru ekki vel á vegi
stödd ef þau koma ekki auga á
haldleysi svona „patenta", og að
því leyti hafa ung skáld nú vaðið
reyk að þau hafa um of sinnt
formalistískum aukaatriðum. Að
hinu leytinu hafa þau ekki verið
ótrúrri köllun sinni en aðrar
skáldakynslóðir í landinu að þau
hafa reynt að sinna þeim straum-
um í ljóðagerð sem mest ber á
utanlands þó stundum hafi
gleymzt í vígamóðnum að í
hverju landi gilda sérstakar að-
stæður ,hver tunga býr yfir sín-
um eigin lögmálum, frjálst form
gæti t. d. átt betur við ensku en
íslenzku. Og er ég þá kominn aft-
ur að því sem ég sagði áðan, að
hefjast þurfa umræður um ljóð-
formin og skáldskapin í heild þar
sem allt lendir ekki út í rifrildi
milli gamla og nýja tímans, en
það verður sennilega aldrei, allar
bókmenntalegar umræður á fs-
landi eru mestmegnis persónulegt
orðaskak, hálfpólitískt, í það
minnsta allt sem kemur við líð-
andi stundu.
- / ★ / —
Af hverjum gæti ungu skáld-
in helzt lært, og að lokum: hef-
urðu ekki trú á því að íslenzkir
ljóðaunnendur sætti sig við
„formbyltinguna“, — og hvernig
á að koma til móts við þá án
þess að nútímalýrikkin setji ofan
við það.
Fyrri spurningunni get ég
ekki svarað. Sum skáld læra mest
af bókum, önnur af lífinu sjálfu
eða öðrum listgreinum en bók-
menntum. Kvennafar segja sum-
ir, að sé hollt fyrir skáld, aðrir
að skírlífi sé nauðsynlegt. Vita-
skuld er ekkert því til fyrir-
stöðu að menn venjist „formbylt-
ingunni". En þau ljóð sem nú eru
ort koma aldrei til með að verða
jafn vinsæl hjá þorra manna og
ljóð skálda af næstu kynslóð á
undan, því þau eru ekki eins
tengd hugmyndaheimi almenn-
ings í landinu. Ljóðagerðin er að
fyllast af skammstöfunum, ef svo
mætti segja, og þeir sem ekki
eru handgengnir þessum skamm-
stöfunum fá ekki notið ljóðanna.
Allar sérgreinar eiga sitt eigið
mál sem utanaðkomandi menn
skilja ekki fyrst í stað, svo er um
Eftir guðsþjóustuna bauð sék*-
arnefndin sóknarbörnum og gest-
um til veizlu í samkomuhúsiiHs
Skjaldborg. Stjórnaði samkom-
unni Trausti Árnason. Voru þar
fram bornar góðar veitingar, sem
kvenfélagið Sif stóð fyrir. Þar
voru fluttar margar ræður.
Kirkjukórinn söng nokkur lög. I
lok hófsins flutti sóknarprestur-
inn þakkarorð. Börnum í kauptún-
inu var boðið til kaffidrykkju 1
lok samsætisins.
Á undirbúningi hátíðahalda
þessara hefur ríkt mikill áhugi
þeirra aðila sem að honum hafa
starfað
sjómenn, lækna, bifvélavirkja,
svo einhver dæmi séu nefnd.
Eins er að verða um ljóð, þau
koma ekki eins fjúgandi upp í
fangið á lesendum og fyrr, skáld-
in stikla á stóru í kvæðunum,
ætlast til að lesendur kunni skil
á þessu og hinu sem minnzt er
á, því falla allar útlistanir nið-
ur, gengið er beint til verks og
hvert táknið og líkingin látin
reka aðra og lesandanum síðan
ætlað að þýða líkingamálið. Af
þessum sökum er m.a. svo komið
að upplestur nýrri ljóða fer fyrir
ofan garð og neðan hjá flestum,
þau þarf hver og einn að lesa
heima hjá sér, það er beint til
þess ætlazt að lesandinn lúti yfir
bókina þar sem hún liggur á borð
inu, eins og Gottfried Benn komst
einhvern veginn að orði. — Skáld
in eiga ekki að koma til móts
við lesendur, því hvenig væri það
hægt? Hvaða lesendur ætti að
velja úr hópnum til að koma til
móts við, engir tveir menn eru
eins, skáldið getur ekki ort öðru
vísi en þroski þess segir til mn
á hverjum tíma, það verður að
ráðast hversu margir geta tekið
til sín orð þess.
— M.