Morgunblaðið - 10.04.1958, Blaðsíða 12

12
MORCVTSBLAÐÍÐ
Fímmtudagur 10. apríl 1958
— Magnús Jónsson
Framhald af bls. 11.
innstu fytgsnum sálar hans, enda
aðeins mat mitt. En ég er ekki
opinskár úr hófi þótt ég segi þá
skoðun mína að Magnús Jónsson
hafi verið ákaflega dulur maður,
þótt margir hafi sennilega ætlað
annað vegna skrafhreifni hans og
kæti, en auk þess mikiu skap-
méiri og jafnframt þó viðkvæm-
ari og hlýrri en flestir munu hafa
ætlað. Held ég að stundum hafi
hann tekið sér ýmislegt nær en
vitað var, og oft verið sár og von-
svikinn, ef honum þótti vinirnir
bregðast. Persónulegt nart og
árásir andstæðinganna snertu
hann lítið. Hann gerði sér áreið-
anlega vel ijóst, að ræðusniiling-
ur, sem í áratugi var í fremstu
víglínu áhlaupaliðs Sjálfstæðis-
flokksins, varð að geta þolað
sársaukalaust spjótalög andstæð-
inganna. Það vorkenndi heldur
aldrei nokkur maður Magnúsi
Jónssyni af þeim sökum, enda
bitu þessi vopn hann ekki. Hitt
kann að vera, að honum hafi fall-
ið deilurnar verr en hann lét, en
þegar á hólminn kom, þá var
hann ævinlega orrustuglaður
kappi.
Ekki nenni ég heldur að telja
harmatölur nú við samvistarslit-
in, enda engin ástæða til. Eitt
sinn skal hver deyja. Magnús
Jónsson fór að sönnu of fljótt
vegna þess, hve mikið hann átti
ógert. Þekking hans, starfslöngun
og starfhæfni verða ekki bætt.
En það er skaði þjóðarinnar, en
síður hans sjálfs. En sannarlega
er sá öfundsverður, sem getur
sagt, eins og hann sagði sjötug-
ur: „Ég er með þeim ósköpum
gerður, að finnast öll störfin hafa
verið skemmtilegust“. Og fyrir
bennan merka gæfu- og gáfu-
mann var áreiðanlega ákjósan-
legast að mega hætta leiknum,
þegar hæst hann fór — að þurfa
ekki að lifa sjálfan sig, en fá nú
að aka heilum vagni heim, eftir
óvenju athafnasama giftu- og
gleðiríka ævi. Og satt frá sagt,
þá vildi hann líka fara. Honum
hvarf lífslöngunin við konumiss-
inn rétt fyrir síðustu áramót.
Hann hafði þá dvalið sjálfur í
Landsspítalanum nokkrar vikur.
Hann ætlaði að sækja þangað
hvíld og heilsubót. Hann hætti
við það. Hann vildi ekki fara
heim aftur. Ákvað að dvelja
áfram í spítalanum. Og hann
ákvað víst fleira.
Eitt hið síðasta, sem Magnús
Jónsson sagði við mig nokkrum
dögum fyrir andlátið var þetta:
„Ég er alveg tilbúinn. Ég er bú-
inn að segja læknunum það. En
ég vil helzt ekki þurfa að deyja
tvisvar". Hann sagði þetta ósköp
látlaust og brosti, en vék síðan að
öðru. Ég skildi vel hvert stefndi,
en bjóst þó við að sjá hann aftur
og raunar talaðist okkur svo til.
Það varð ekki, hvað sem fram-
undan kann að biða.
Hæfileikar Magnúsar Jónsson-
ar mundu án efa hafa skipað hon-
um nærri öndveginu í íslenzku
þjóðlífi hvenær sem hann hefði
verið uppi. En hvorki held ég, að
frami hans hefði orðið meiri né
gleði jöfn á öðru tímabili í sögu
íslands en einmitt á þessari ann-
arri landnámsöld íslendinga, sem
hófst síðast á síðustu öld, tók
risastökkið með komu togaranna,
en hélt síðan áfram stórum
skrefum og raunar oft stökkum
allt fram á þennan dag.
Þessi bráðgáfaði draumaprins
úr Norðurárdalnum, sem var upp
alinn í einni allra fegurstu byggð
íslands, Skagafirðinum, á miklu
menningar- og rausnarheimili
mikilhæfra foreldra, sá strax í
æsku fyrir hugskotssjónum sín-
um enn fleiri og stærri sýnir en
fyrir auga bar. Hvern mundi það
hafa glatt meir en hann, að lifa
einmitt þetta mikla blómatímabil,
að sjá þjóð sína lyftast úr sárustu
fátækt til góðra efna, hafa dag-
lega fyrir augum hina algjöru
breytingu á öllum sviðum þjóð-
lífsins í andlegum og veraldleg-
um efnum. Og ekki sízt að standa
sjálfur í „stýrishúsinu", sem einn
atkvæðamesti alþingismaðurinn ;
nær hálfa þessa rúmu hálfu öld,
sem allt þetta ótrúlega ævintýri
hefur skeð á, og eiga sinn þátt i
að stýra förinni inn í fyrirheitna
landið.
Ég trúi á mátt hins frjálsa
framtaks og fullyrði óhikað, að
ísland hefði aldrei „sprungið út“
í loftslagi seinni ára hafta og
banna. Magnús Jónsson var hinn
mikli trúboði þessa frelsis, ridd-
ari þess til sóknar og varnar.
Hann skildi, að hið bezta, sem
handhafar almannavaldsins geta
gert fyrir einkaframtakið og þar
með heildarhagsmuni þjóðarinn-
ar, er oft einmitt það, að gera
ekkert til að hefta það, þótt leið-
arstjarnan sé auðvitað sú að búa
sem bezt í haginn fyrir sérhvern
þann, sem vit hefur og vilja til að
brjótast áfram og efla með því
jafnt sinn eigin hag sem hags-
muni heildarinnar.
Stjórnmálalífi sínu lifði hann
fyrir þessa trú og sá fleiri hug-
sjónir rætast en flestir aðrir.
Ólafur Thors.
Komu þar til hinar fjölþættu
gáfur, sem hann varð snemma
þjóðkunnur af, auk lærdóms í
guðfræði. Við stúdentana hafði
hann raunar ekki mikil skipti
utan kennslustunda, og minni en
samkennarar hans, einkum próf.
Sívertsen, enda hafði hann þá
þegar mörg járn í eldi, stjórnmál
í stórum stíl, ritstjórn, ritstörf
önnur og fleira. En kennslustund
ir hans voru afburða skemmti-
legar, og þær voru skemmtilegar
undantekningarlaust. Hugurinn
var svo frjór og fljótur.
Lærdómur hans var traustur,
fróðleikur hans var skemmtilega
alhliða, framsetningin var létt og
ljós, leiftrandi gáfur hans svo
snjallar, fjörið svo heillandi fyrir
unga menn. Vitanlega gat komið
fyrir, að stúdentunum láðist að
vita það, sem þeir áttu að vita,
og læra það, sem þeir áttu að
læra. Þá átti Magnús Jónsson það
til, að beita kímnigáfu sinni, en
ævinlega létt og varlega. Þrátt
fyrir margvísleg umsvif og mjög
langan starfsdag að jafnaði,
kenndi aldrei á honum þreytu.
Innlifthn hans í viðfangsefnin
var djúptæk. Hann var stúdent-
unum afburða leiðsögumaður,
hvort sem hann leiddi okkur inn
í hinn dulúðga, víðfeðma helgi-
dóm Jóhannesarritanna, eða lét
okkur ferðast um hugarlönd Páls
postula og fylgja honum á ferð-
um hans. Og kennsla hans í
kirkjusögunni var svo lifandi, lit
rík og ljós, að með nýrri gleði
settust stúdentarnir á bekki sína
hvern morgun, er hann hóf
kennslu.
Hann var heimamaður í al-
þingishúsinu á þeim árum, er ég
man hann bezt: þingmaður á efri
NÚ ER SKARÐ fyrir skildi, er
Magnús Jónsson er horfinn. En
þeir, er eftir lifa, heiðra minn-
ingu mikilhæfs og dugandi
manns, sem afkastaði stóru og
þýðingarmiklu dagsverki.
Við guðfræðideild Háskóla fs-
lands starfaði hann rúma þrjá
áratugi og er öllum nemendum
hans minnisstæð kennsla hans.
Ljós og lifandi framsetning ein-
kenndi hana, samfara mikilli
þekkingu og djúpum skilningi á
viðhorfum manna, hvort eð held-
ur var um að ræða ótta Þessa-
lóníkumanna við dauðann eða
kröfur páfa til heimsyfirráða.
Oft kom hann nemendum sínum
á óvart með spurningum eða við-
horfum, sem ekki var hægt að
finna í bókum. Andi hans var svo
auðugur, að hann gat miðlað nem
endum sínum af honum óspart.
Og okkur þótti unun að finna
í kennslustundum hans hið frum-
lega, — innblásna hugmynd, sem
hann leifturhratt dró upp fyrir
okkur. En slíkt er fáum gefið.
Þótt hann hefði þennan mikil-
væga eiginleika kennarans til að
bera, varð það ekki til að rýra
vísindaleg afköst hans. Eftir
hann liggja mörg góð og gild rit,
sem þykja mundu gjaldgeng,
hvar sem væri. Þrek hans var
mikið og dugnaður mikill og
kom hvort tveggja að góðum not
um, þar sem hann hafði og lag
á því að vinna. En það var eitt
af þvi, sem hann brýndi fyrir
okkur í kennslustundum að læra
að vinna. Hann gerðist snemma
EFTIR að Magnús Jónsson lét
af þingmennsku, sagði hann ein-
hverju sinni við mig, að hann
hefði þá fyrir skömmu gengið
fram hjá þinghúsinu. Hefði það
þá nánast komið sér ókunnug-
lega fyrir sjónir og hann furðað
sig á, að hann hefði svo lengi
sem raun varð á, dvalizt innan
veggja þess.
Þegar haft er í huga, að Magn-
ús hafði verið þingmaður í meira
en aldarfjórðung og lengst af
lagt sig mjög fram í þingstörfum,
hæðinni, háskólakennari á þeirri
neðri. Fyrirferðarmikill á báðum
hæðum.
Þegar ég færi á blað þessar
minningar um gamlan kennara
og kæran, hópast að mér mynd-
irnar, sem hann dró upp í
kennslustundunum, margvísleg-
ar myndir, allar lifandi, litauðg-
ar og skýrar. Og ég skil það nú,
að meðan hann var að kenna, var
hann að mála. Svo eðlilegt var
honum að tala og hugsa í mynd-
um. Á þeim árum var hann ekki
farinn að leggja aðra eins stund
á málaralistina og hann gerði
síðar, en í kennarastólnum var
hann alltaf að mála, og þess
vegna varð hann ,sá afburða
kennari, sem hann var.
Svo fjölgáfaður maður, sem
prófessor Magnús Jónsson, fjöl-
hæfur og fjölvís, á erfitt með að
hemja sig að einu starfi. Og hann
á ekki að gera það. En hitt mun
fágætt, að ná svo glæsilegum ár-
angri í mörgum og ólikum áttum
sem hann.
Þó veit ég, að hann sagði hug
sinn heilan, er hann sagði við
mig á síðustu árum sínum: Það
hefir verið gaman að reyna kraft
ana á þessu öllu, glíma við þetta
allt, en kennslan í Háskólanum
var mér kærust.
Við nemendur hans geymum
margar myndir, sem hann dró
upp í kennslustundunum. Þó
hygg ég, að um sjálfsmyndina
hans þykir okkur vænst. Litina,-
alla þessa margvíslegu liti, hafði
hann þegið í vöggugjöf úr hendi
Guðs. En hann hélt á penslinum
sjálfur og málaði myndina svo
afburða skemmtilega vel.
Skólobróðir og somverkamaðar
ÉG hefi verið beðinn að minnast
hér i blaðinu örfáum orðum
skólabróður míns og samverka-
manns, dr. Magnúsar Jónssonar
prófessors. Er mér það ljúft, en
þó erfitt og vandasamt að gjöra
viðhlitandi skil. Svo var ævi
hans athafnarík, og svo merkan
sess skipar hann í kirkjusögu ís-
lands og þjóðarsögu.
Leiðir okkar lágu mjög saman.
Fyrst í Menntaskólanum og
Prestaskólanum. Hann var að-
eins einn vetur í Menntaskólan-
um, í 3. bekk. Vakti hann þegar
athygli okkar skólbræðranna:
Mikill vexti, fríður sýnum, ramm
ur að afli, sundmaður- ágætur,
prýðilega máli farinn, söng vel
og lék á hljóðfæri, málaði og var
auk þess námsmaður svo góður,
að hann komst í efsta sæti og
hélt því við stúdentsprófið utan
skóla. Ekki var síðri námsferill
hans í Prestaskólanum 1908—11.
Hlaut hann fyrstu ágætiseinkunn
við embættisprófið, en hana
hafði aðeins einn maður fengið
við Prestaskólann áður, séra Stef
án Kristinsson, prófastur á Völl-
um.
Ári siðar sigldum við saman
vestur um haf til prestsskapar.
Þá var hann nývígður og ný-
kvæntur sinni glæsilegu og gáf-
uðu konu.
Hann varð háskólakennari í
guðfræði haustið 1917 og gegndi
því starfi í 30 ár. Hefir aðeins
einn verið lengur guðfræðikenn-
ari frá því er Prestaskólinn var
stofnaður, 1847, Sigurður Mel-
sted. Kennslugreinar hans voru
kirkjusaga og skýring Nýja testa
mentisins. Deildarforseti var
hann oft og Háskólarektor
1930—31. Kennslu sína rækti
hann svo, að hann kom nálega í
hverja kennslustund öll þessi ár.
Hann útskrifaði 128 kandídata.
Af þeim hafa tekið prestsvígslu
108, og margir hinna orðið kenn-
arar. Eru flestir þjónandi prestar
landsins nemendur hans. Bæði
guðfræðideild Háskólans og þjóð
kirkja íslands eiga honum mikið
að þakka. Þessi þrjátíu ára saga
er mikil og merkileg og áhrif
hennar í kristnilífi þóðarinnar
djúp og víðtæk.
Einn nemenda hans lýsir því
hér, hver kennari hann var, svo
að ég fer ekki nánar út í það.
En sjálfur minnist hann nemenda
sinna eldri og yngri með þessum
fallegu orðum:
„En hugljúfastar og ólýsanleg-
astar eru þó 30 ára minningarnar
frá samstarfinu við stúdentana.
Ég man þar ekki eftir nokkru
Ógleymanlegur bennari
MAGNÚS Jónsson hafði verið
prestur okkar ísfirðinga um skeið
áður en ég hóf nám hjá honum -í
guðfræðideild Háskólans. Til fsa-
fjarðar komu þau hjónin frá
Vesturheimi, og fannst fólki stór-
mikið til um glæsileik ungu
prestshjónanna. Menn urðu fljót-
lega á einu máli um prestsþjón-
ustu séra Magnúsar. Hann var
glæsilega mælskur í predikunar-
stóli, og hann flutti messusöng-
inn með fágaðri, fagurri rödd. Af
því, sem hann sagði mér síðar,
veit ég, að hann lagði mikla al-
úð við prestsstörfin, einkum pre-
dikanir.
Ég hlakkaði til að njóta
kennslu hans í háskólanum, og
vonirnar brugðust ekki. Frá guð-
fræðináminu hygg ég að við nem
éli, nokkurri skúr, nokkru skýi,
heldur er það einn sólskinsdagur.
Ég vona, að þar hafi ekki neitt
ljótt skrifazt á eyðublað Presta-
skólans. Guði séu þakkir fyrir
það allt saman".
Við Magnús vorum samkennar
ar í nær því tvo áratugi. Við er-
um að ýmsu ólíkir og skoðanir
okkar allfrábrugðnar, en samt
er það svo, að öll þessi ár varð
aldrei árekstur okkar í milli,
heldur get ég sagt svipað um
hann og hann sagði um samlífið
við stúdentana: Allt einn sólskins
dagur. Hann bar hag deildarinnar
mjög fyrir brjósti og var henni
mikill styrkur.
Svipað reyndist mér samvinn-
an við hann árum saman í stjórn
Prestafélags íslands, við ritstjórn
Kirkjuritsins og samningu og
þýðingu bóka.
Hann studdi kennslu sína með
því að skrifa námsbækur fyrir
stúdentana og var einn af af-
kastamestu rithöfundum þjóðar-
innar. Hygg ég, að rit hans eins
og Páll postuli og Hallgrímur
Pétursson verði talin sígild.
Meiri starfsmann hefi ég ekki
þekkt. Það mátti segja um hann
eins og Tómas Sæmundsson, að
hann væri ólmur maður. Hann
unni sér aldrei hvíldar. Þegar
hann samdi síðasta ritið sitt
mikla, kvaðst hann vera í kapp-
hlaupi við dauðann. Hann kom
því af og bar þannig sigur úr
býtum. Höndin hans iðna leiðrétti
prófarkirnar á banasænginni. Og
málverkin hans fallegu glöddu
menn á sýningu síðustu stund-
irnar, meðan hann háði stríð sitt.
Það fór vel á því, að þannig
lauk ævi afreksmannsins. Sæti
hans er autt, og hann þó mitt á
meðal vor. Þegar vinir hans
komu saman til þess að minnast
með honum sextugsafmælis hans,
fór hann með þessa vísu, er hann
hafði ort skömmu áður:
Sex ’ro tugir, saxast
senn, búnir, lífs á túni,
sól lítk feiknum fölva,
fang mitt til viðar ganga.
Hverfk til, heldr sorfit
hefr at, kyrrum sefa,
hendi Guðs heiðrar strandar
handan óss, fulltreystandi.
Vísan kann að þykja torskilin.
En lesum hana vel. Þá getur hún
orðið kveðja hans, eins og geisla-
stafur frá ströndinni heiðu, þar
sem hann nú unir glaður, full-
treystandi hendi Guðs.
Það sé bezta huggunin öllum
ástvinum hans.
Ásmundur GuðmuMdsson.
endur hans allir eigum þær minn
ingar um hann, að okkur birti
fyrir augum og hlýni í hug, nær
sem við sjáum nafn hans, eða
heyrum það nefnt.
Hann kom að Háskólanum eft-
ir orðlagðan kennara, dr. Jón
Helgason biskup. Hann settist
ungur í kennarastól við hlið
tveggja eldri og reyndari afburða
manna, próf. Haralds Níelssonar,
sem svo var dáður af nemendum,
að fá munu dæmi, og próf. Sig-
urðar P. Sívertsens, hins ástsæla
kennara og manns. En hann skip-
aði fljótlega háskólakennarastól-
inn svo, að óskipta aðdáun stúd-
entanna átti hann.
Kennsluslundir Magnúsar Jóns
sonar i Háskólanum munu nem-
endum hans líða seint úr minni.
Jón Auðuns.
Vinsæll og fjölhæiar lærifaðir
AHir treystn réttsýni hans
sívinnandi og mörg og ábyrgðar-
mikil störf hlóðust því á hann
sem sjálfsagðan til að leysa þau
af hendi. Og honum tókst það
vel. Fjör hans og gáski voru hon-
um þar einnig góðir eiginleikar,
og þótti hann því oft og tíðum
hinn ákjósanlegasti til að miðla
málum, sem er hið vandasamasta
verk.
Það verður tómlegt er mikil-
menni hverfa af sjónarsviði mann
legs lífs, — menn, sem voru orðn-
ir eins og stofnanir, sem sjálf-
sagðar þykja, — menn, sem
gnæfðu upp úr hversdagsleikan-
um. En það er óhjákvæmilegt
lögmál lífsins, að ekkert líf er án
dauða, og öfugt: enginn dauði án
lífs. Magnúsi Jónssyni var sú
staðreynd ljós, og enn man ég
skýringar hans yfir 15. kafla 1.
Korintubréfs. Þar birtist speki og
rósemd, enda var hann æðrulaust
karlmenni. En skýringar þær
rifjuðust upp, er ég frétti um lát
hans rétt fyrir upprisuhátíð
kristninnar, — mestu hátíð árs-
ins, — lát hans í miðri efstu viku.
Það er skylt að geta hans í
dag með þakklæti og heiðra minn
ingu óvenjuvinsæls kennara
óvenjufjölhæfs manns, sem miðl-
aði öllum lærisveinum sínum af
gnótt þeirra gáfna, er skaparinn
hafði látið honum í té.
Börn hans og vandamenn eiga
um sárt að binda, ekki sízt þar
sem kona hans fyrir svo stuttu
fór á undan honum. Nýgengin
tímamót kirkjuársins ættu að
styrkja þau og okkur alla í trú og
von um endurfundi.
Magnús Már Lárusson.
kynni sumum að þykja þetta með
ólíkindum mælt, En hvort
tveggja var, að Magnús gekk af
slíku kappi að hverju því starfi,
sem hann stundaði, að honura
fannst minna koma til þess, sem
hann þá fékkst ekki við, og
að hann mun á síðustu ár-
um þingmennsku sinnar hafa
verið orðinn hennar fullsaddur.
Honum fannst kjósendur stund-
um hleypidómafullir og nennti
ekki að laga sig eftir kenjum
þeirra. Hafði hann og naumast