Morgunblaðið - 20.04.1958, Qupperneq 9

Sunnuðagur 20. apríl 1958
MORGVNBL AÐIÐ
9
Sá sem ríður tígrisdýri
með að komast af baki
erfitt
Útvarpserindi Péturs Benediktssonar
á 10 ára afmæli OEEC
TÍU ár virðast ekki langur tími
í þjóðarsögu og þaðan af síður
í sögu heilla heimsálfa. Þó getur
margt gerzt á þeim tíma og jafn-
vel skemmri. Það getur stundum
verið full ástæða til þess að
staldra við og íhuga, hvað hefir
verið að gerast á einhverju sviði
síðasta áratuginn. Menn eru
nefnílega furðugleymnir á atvik,
sem eru rétt nýliðin. Aðlöðunar-
hæfileikinn fær menn ekki að-
eins til þess að sætta sig furðan-
lega við það sem er, heldur til
þess að sjá alla hluti, orðna og
óorðna, í ljósi ástandsins í dag
og til þess að finnast þetta ástand
hafa verið óbreytt eða lítið breytt
miklu lengur en ráun ber vitni,
þegar betur er að gætt.
1 dag megum við staldra við
andartak til þess að minnast at-
viks, sem gerðist suður í Paris
fyrir réttum 10 árum, þegar und-
irritaður var sáttmáiinn um efna-
hagssamvinnu Evrópu. Með þeim
sáttmála var komið á fót þeirri
meðan maður var í burtu. —
Ástæðan til þess að eg var á
þessu flakki, var einmitt sú, að
eg var sendur landa á milli til
þess að vinna að verzlunarsamn-
ingum fyrir ÍSland, svo að eg heíi
ofurlitla reynslu af höftunum,
sem eg var að tala um. En svo
mikil hefir breytingin orðið í
þessum efnum í Evrópu vestan
tjalds, að það er ekki aðeins að
menn ferðist nú óhindrað og
áritunarlaust miili flestra eða
allra þátttökuríkja í efnahags
samvinnunni, heldur eru verzl-
arhöft víðast hvar að verða öll-
um almenningi gleymt hugtak i
þessum löndum. — Það væri þá
helzt að ísland hefði verið fast-
heldíð á fornar minjar, og að
sú þjóð, sem þetta land byggir,
hefði enn skilyrði til þess að
skilja af reynslu, hvað átt sé
við með innflutningsleyfum,
gjaldeyrisleyfum, yfirfærsluleyf-
um, útflutningsleyfum, útflutn-
um, fara þau fyrir svokallaða < — „Framleiðni“-stofnunina, held
Reiptog um miljarðana
1 fyrstu var það aðalverkefni
stofnunarinnar að skipta efna-
hagsaðstoð Bandaríkjanna millí
þátttökuríkjanna, en þessi aðstoð,
sem veitt var á árunum 1948—
52 — Marshall-féð — nam sam-
tals meira en 13 milljörðum doll-
ara. Bandaríkjamenn sögðu: Við
viljum að sönnu fylgjast með
því, hvernig þessu fé er varið,
en þið verðið að koma ykkur
saman um það sjálfir, hvernig
þið skiptið því. Áheyrendur mín-
ir geta vafalaust gert sér í hug-
arlund, að það var ekkert smá-
ræðis reiptog, sem átti sér stað inn
an stofnunarinnar um skiptingu
Marshall-fjárins, og að margur
þóttist eiga að fá meira fyrir
snúð sinn en hann hlaut að lok-
um. En öll árin tókst það samt
að ná fullu samkomulagi um
skiptinguna, því að samhljóða at-
kvæði allra aðildarrikjanna
þurfti um þetta, svo sem öll önn-
ur meiri háttar atriði.
Það var því engin smávegis
þjálfun í samvinnu þjóða á milli,
sem fékkst i þessari stofnun.
Þarna var ekki, svo sem stund-
um ber við á alþjóðasamkomum,
nóg að samþykkja frómar óskir,
heldur varð að finna raunhæfa
lausn vandamálanna.
Þátttökuríkin í Efnahagssam-
—...____ _________ _____F_____ ingsstyrkjum, niðurgreiðslum og .
stofnun, sem með mjög stirðu I uppbótum og hvað þeir nú heita vmnustofnunmm eru 17, og tahð
að samanlogð íbuatala þeirra se
um 290 milljónir. Auk þess eru
á ensku Organisation for Europe- j þjóðir okkar hafa verið að kepp
ast við að kasta fyrir borð á und
anförnum árum.
nafni er nefnd á íslenzku Efna- allir dýrgripirnir á þessu minja-
hagssamvinnustofnun Evrópu og safni, — þessir munir, sem grann-
an Economic Cooperation — sem
ekki er mikið liðlegra — skamm-
stafað OEEC.
Jarðvegur sjálfshyggjunnar
Upp úr hvaða jarðvegi spratt
þessi nýgræðingur? Því er fljót-
svarað. Upp úr jarðvegi hinnar
fyllstu sjálfshyggju hverrar þjóð
ár í efnakagsmálum. Hver þjóð
hugsaði aðeins um eigin hag —
og einblíndi svo á það, sem hún
hugði vera eigin hag, að mönn-
um sást yfir það, hvað þeim var
sjálfum fyrir beztu. Löndin hlóðu
um sig vamargarða til þess að
vernda efnahag sinn, eins og það
var kallað. Engin verzlun sem
heitið gæti gat átt sér stað án
samninga milli ríkisstjórna. Hóft
á höft ofan, það var útsýnið.
hvert sem augað leit. — Allir
voru þó fúsir til að flytja út
vöru sína, en ríkisstjórnunum
var meinilla við að flytja nokk-
uð inn á móti, — í sjálfu sér
furðulegur hugsunarháttur, því
að til hvers eru menn að fram-
leiða útflutningsvarning, ef það
er ekki einmitt til þess að geta
flutt það inn, sem þeim kemur
betur?
Þetta ófremdarástand var að
sjálfsögðu að nokkru leyti afleið-
ing þeirrar röskunar, sem heims-
styrjöldin síðari hafði komið á
allt efnahagskerfi álfunnar. En
nóg hefir styrjöldin á sinni
könnu, þótt henni sé ekki einni
kennt um allt sem miður fer. Við
skulum ekki gleyma því, að
sjálfshyggjan í efnahagsmálum
— þetta, að vilja búa að sínu,
hvað sem hag nágrannans leið
■— var arfur, sem Evrópa átti frá
árunum fyrir heimsstyrjöldina,
þegar hugsjón hinnar frjálsu
verzlunar hafði verið á undan-
haldi um nær áratug.
Safn efsaahagslegra fornminja
Eg ferðaðist mikið um Evrópu
á þessum árum eftir heimsstyrj-
öldina, og á fjölda af vegabréfum
frá þeim árum, með tugum af
áritunum um leyfi til þess að fara
landa milli — maður komst ekki
inn í nokkurt land nema sitt eig
ið án áritunar, og víða þurfti
maður einnig sérstaka áritun til
þess að sleppa úr landi. Á milli
þessara áritana eru athugasemd-
ir um útlenda peninga, sem mað-
ur hafði með sér eða skrá yfir
skömmtunarmiða, sem manni
voru afhentir, — og stundum
kemur upp úr gömlu peninga-
veski áminning um fallvaltleik
fjármunanna, gamlir peninga-
seðlar, sem höfðu verið innkall-
aðir og voru orðnir einskis virði,
Bandaríkin og Kanada það sem
kallast á ensku „associated
countries“, — aukafélagar eða
AukiS frelsi —
auknar framfarir
Við vitum ennþá, hvað það er
að búa við þessa hluti, og ein-
rnitt þess vegna er okkur þörf
á að ihuga, hvernig það væri að
vera án þeirra. Hafa þau lönd,
sem losað hafa um höftin eða
.sleppt þeim alveg gengið til góðs
götuna fram eftir veg undanfar-
inn áratug?
Eg veit, hversu þreytandi það
er að hlusta á tölur* í útvarpser-
indum, og skal því ekki nefna
mörg dæmi, þótt af nægu sé að
taka. Heildarframleiðsla þátttöku
ríkjanna var 58% hærri árið 1957
heldur en 1948. Neyzla almenn-
ings hafði ekki aukizt alveg eins
mikið, en þó mjög verulega eða
um 44%, og framleiðsla á stáli
og rafmagni, sem einmitt eru
góður mælikvarði á grundvallar
atriði í iðnaðinum, hafði meira
en tvöfaldazt.
Ræða Marshalls —
— „Niet“ Molotovs
Það átti sér vitanlega sinn að-
draganda, að Efnahagssamvinnu-
stofnuninni var komið á laggirn-
ar. Stundum er erfit að benda a
einstakt atvik, er komið hafi af
stað merkilegri sögulegri þróun,
en hér er auðvelt að benda a
þáttaskiiin. Hinn 5. júní 1947 hélt
þáverandi utanríkisráðherra
Bandaríkjanna, Marshall hers-
höfðingi, ræðu í Harvardháskól-
anum og bauð Evi-ópu hjálp
Bandaríkjanna til fjárhagslegrar
viðreisnar. Hann setti aðeins eitt
skilyrði, — Evrópa yrði að ganga
að því að hjálpa sér jafnframt
sjálf, þ. e. a. s. hvert Evrópuríki
yrði að fallast á að reyna að
styðja hin í hinni sameiginlegu
viðreisn.
Vegna þess að oft verður vart
misskilnings einmitt um það at-
riði, er vert að minna á það, að
tilboði Marshall’s var ekki beint
gégn neinum, nema aulaskapn-
um og öngþveitinu. Það náði
jafnt til Austur-Evrópu og Vest-
ur-Evrópu, enda tók Molotov þátt
í fyrstu undirbúningsráðstefnu
Evrópustórveldanna um málið,
sem haldin var í París þegar í
júní 1947. En þetta gerðist rneð-
an niet-tímabilið var í fullum
blóma, og það var ekki aðeins að
Stalin hafnaði þátttöku Sovét-
ríkjanna, heldur bannaði hann og
grannríkjum sínum þátttöku, ef
þau vildu halda vináttu hans.
Pétur Bencdiktsson
framkvæmdanefnd, sem fulltrúar
7 ríkja eiga sæti í, og er skipt
um þá að nokkru leyti árlega.
Loks fara. málin þaðan fyrir ráðs-
fund. Fjöldi mála hlýtur endan-
lega eða bráðabirgðaafgreiðslu
á venjulegum ráðsfundum fasta-
fulltrúanna, en þeir fundir ei'u
að jafnaði háðir vikulega. Meiri
háttar mál fara fyrir ráðherra-
fundi til endanlegrar samþykkt-
ar, og eru þeir fundir haldnir
nokrum sinnum á ári, eftir því
sem þörf krefur.
Aðalritari og aðstoðarmenn
hans hafa ekki atkvæði um úrslit
mála, en með persónulegum á-
hrifum sínum geta þeir oft látið
til sín taka. Hafa þeir og oft átt
þátt í þvi að sætta sjónarmið, sem
rákust illilega á hjá fulltrúum
einstakra ríkja. Það hefir verið
stofnuninni mikið happ, að í
starf aðalritara hafa valizt -tveir
mikilhæfir Frakkár hvor eftir
annan. Þeim hefir í furðanlegum
mæli tekizt það, sem mikilvæg-
ast er í þessari stöðu, að láta
þau sjónarmið, sem þjóðernið
áskapar hverjum manni, víkja
fyrir óhlutdrægu heildarsjónar-
miði. Sömu reynsiu hafði eg og
af fjölda annarra hinna æðri
starfsmanna stofnunarinnar.
Skrafað og skrifað
Lýsingin, sem eg hefi gefið á
starfsaðferðum stofnunarinnar,
er ærið stuttaraleg, en ekki kæmi
mér það á óvart þótt einhver
segði, að margir væru fundirnir
og mikið hlyti að vera talað a
þessum stað. Eg skal verða sein-
astur manna til að neita því.
Þarna var bæði skrafað og skrif-
að, og það gat verið óhugnanlegt
fyrir jafnfámenna sendinefnd og
þá íslenzku að eiga að fylgjast
með því öllu. Einu sinni rétt í
fyrstu man eg eftir að eg var
boðaður á rösklega 30 fundi sama
daginn. Þar sem nú eru nær 10
ár liðin, áræði eg að meðganga,
að eg skrópaði á þeim flestum,
enda voru allt að 10 haldnir sam-
tímis. Sumir ræðumenn gátu
einnig orðið nokkuð langorðir.
Einu sinni þurfti eg að fara af
ráðsfundi, meðan góður vinur
minn, mælskumaður mikill, var
að tala. Eg skrapp til Madrid,
gekk frá verzlunarsamningi við
Spán, kom aftur til Parísar og
á ráðsfund. Viti menn. Var ekki
vinur minn enn að halda ræðu.
Eg hefi alltaf haldið því fram
bæði við hann og aðra, að þetta
hafi verið sama ræðan, sem entist
í viku eða hálfan mánuð.
eins konar styrktarfélagar — og
loks taka Spánn og Júgóslavía
þátt í sumum greinUm efnahags-
samvinnunnar og hafa áheyrnar-
fulltrúa á öðrum fundum. —
Hvernig fer þessi stóri hópur að
vinna saman og koma sér sam-
an?
Horfiff frá pukrinu
Eg held, að eitt mikilsverðasta
atriðið í því efni sé það, að ríkis-
Reynslan ólýgnust um árangur
En reynslan er ólýgnust um
það, hvort stofnuninni hefir orð-
ið nokkuð ágengt. Eins og eg hefi
nefnt var fyrsta verkefnið það,
að skipta Marshall-fénu og upp-
fylla skilyrðin fyrir því, að það
var veitt. En þegar það var orðið
Ijóst, að unnt var að ná árangri
með góðum samstarfsvilja, var
samþykkt að stofnunin skyldi
stjórnir ^ þátttökuríkjanna hafa ; halda starfi sínu áfram eftir að
komið sér saman um að hverfa ] þessu fyrsta verkefni væri lokið.
frá pukursstefnunni, hafa fallizt I Sumum finnst, eins og oft vill
á að ræða vandamál sín við hin ' verða, of hægt farið, einkum
þátttökuríkin svo sem þau væru þeim, sem óska að sjá Evrópu
eg að þeir kalli það á íslenzku.
Þótt nýyrðið „framleiðni“ sé
herfilega ljótt, er starfsemin
gagnleg, — hún miðar að betri
verknýtingu, en það er aftur eitt
aðalskilyrðið fyrir því að allur
almenningur megi öðlast betri
lífskjör. Islendingar hafa þegið
margar leiðbeiningar frá þessari
stofnun.
Lausn olíumálsins
Eitt dæmi enn vil eg nefna.
Þegar olíuflutningar um Súez-
skurðinn lögðust niður í sam-
bandi við deiluna við Nasser,
var fyrirsjáanlegur oliuskortuv
í Vestur-Evrópu. Efnahagssam-
vinnustofnunin brá skjótt við og
skipaði sérstaka nefnd í málið í
samráði við helztu olíufélögin.
Nefnd þessi hafði á hendi skipt-
ingu milli þátttökuríkjanna a
þeirri olíu, sem kostur var á,
og er því viðbrugðið, hve vel
hún hafi leyst verkefni sitt. Þessu
máli var ekki veitt mikil athygli
hér á landi, því að við ausum
okkar olíu úr öðrum lindum, svo
sem kunnugt er.
Enn mætti minnast á margar
hliðar á starfsemi stofnunarinn-
ar, svo sem undirbúninginn að
samvinnu um notkun kjarnorku
til friðsamlegra þarfa. Annað
stórmál, sem eg hefi ekki vikið
að hér, er undirbúningurinn að
fríverzlunarsvæðinu. Það mal
hefir verið mikið rætt að und-
anförnu bæði í blöðum og út-
varpi, og mun flestum hlustend-
um því að nokkru kunnugt.
Sigur OEEC á löndunarbanninu
Einhvers staðar verður staðar
að nemá, en áður en eg lýk máli
mínu vil eg minnast örfáum orð-
um á stöðu íslands í efnahags-
samvinnu Evrópu. Stofnunin
hefir alltaf reynt að sýna þeim
þátttökuríkjum skilning, sem af
óviðráðanlegum ástæðum hafa
átt örðugt með að uppfylla allar
almennar skuldbindingar. Eink-
um hafa Tyrkland, Grikkland og
ísland oft orðið að biðja um sér-
stakar undanþágur.
Einhliða framleiðsla íslands og
ónógur markaður fyrir afurðir
þess hjá þátttökuríkjunum hefir
gert okkur erfiðara fyrir en flest-
um öðrum að gera verzlunina
frjálsa. Löndunarbannið i Bret-
landi gerði og sitt til. Það tókst
að vekja áhuga manna í stofnun-
inni fyrir lausn þess rnáls, og
það var af öllum talinn mikill
sigur fyrir efnahagssamvinnu Ev-
rópu, þegar það tókst að leysa
þessa deilu niilli minnsta og
stærsta þátttökuríkisins innan
vébanda stofnunarinnar, — og að
leysa hana sem deilu tveggja
jafnrétthárra aðilja, án tillits til
stærðarhlutfallanna milli þeirra.
— það sem þau raunar oftast eru
— sameiginleg vandamál. Hja
eihvaldsstjórnum, sem alltaf telja
sig alvitrar (annars hættu þær
að vera einvaldsstjórnir) er
stjórnað með tilskipunum hvaða
nafni sem þær eru nefndar. En
eg minnist þess, að eitt sinn var
sagt, að Efnahagssamvinnustofn-
unin stjórnaði með spurninga-
skrám. Þetta er náttúrlega sagt
í gamni, en öllu gamni fylgir
nokkur alvara.
Starfsmenn stofnunarinnar
vinna úr þeim upplýsingum, sem
berast frá fulltrúum einstakra
þjóða eða á annan hátt. Þeir búa
málin í hendur sérfræðinga-
nefnda, þar sem öll þátttökuríki,
sem þess óska, eiga fulltrúa. Viss
mál fara siðan fyrir ráðgjafar-
nefndir, þar sem færri fulltrúar
eiga sæti, sérfræðingar, sem kosn-
ir eru í þessar nefndir vegna per-
sónlegra verðleika en ekki til-
nefndir sem fulltrúar einstakra
ríkja. Þegar málin hafa verið
rædd fram og aftur í nefndum,
undirnefndum og ráðgjafarnefnd-
sameinaða í ein bandariki sem
allra fyrst. Þeir, sem fáanlegir
eru til að sýna þróun málanna
nokkru meiri þolinmæði, munu
þó ekki neita því, að töluverður
árangur hafi náðst.
Eg hefi minnzt á afnám inn-
flutningshafta. Þótt nokkrar
undanþágur hafi verið veittar
frá settu marki, vegna fjárhags-
örðugleika í einstökum ríkjum,
er árangurinn yfirleitt mjög góð-
ur. — Greiðslubandalag Evrópu
var stofnað 1950, Það hefir orðið
til mikils hagræðis, því að nú
er hverju þátttökuríki nóg að
halda greiðslum sínum í jafnvægi
gagnvart hinum þátttökuríkjun-
um í heild, og þarf ekki að hugsa
um jafnkeypisaðstöðu gagnvart
hverju einstöku landi, eins og áð-
ur var. A þessu sviði er mark-
miðið hins vegar það, að reyna
að koma á algerlega frjálsum
gjaldeyrisviðskiptum milli þátt-
tökuríkjanna, þótt það hafi ekki
tekizt enn.
Enn eitt spor í rétta átt er
1 European Productivity Agency
Hættulegur reiffskjóti
Eg nefndi, að íslendingum hafi
verið sýndur skilningur og veitt-
ar undanþágur frá almennum
reglum. Eg óttast það mest, að
við höfum notað okkur það um
of, — eg hygg, að við værum
betur á vegi staddir, ef við hefð-
um lagt meira að okkur um bar-
áttu gegn verðbólgu og um að
koma á frjálsari verzlunarhátt-
um. Þetta vandamál er að verða
meira aðkallandi nú með hverri
stundinni þegar við eigum að
ákveða, hvort við ætlum að taka
þátt í fríverzlunarsvæði Evrópu
eða ekki.
Erlent máltæki segir, að sá sem
ríður tígrisdýri sé ekki gefinn
fyrir að fara af baki. Eg vil
ekki leyna því, að eg er hrædd-
ur um að í utanríkisviðskiptum
séum við íslendingar komnir á
bak á hættulegum reiðskjóta —
og að það kunni að verða erfitt
að komast af baki nema við njót-
um fulltingis vestrænnar efna-
hagssamvinnu.
A BÆJARSTJÓRNARFUNDI a
fimmtudaginn var Gísli Guðna-
son kosinn í stjórn sparisjóðsins
Pundsins. Endurskoðendur sjóðs-
ins voru kosnir Ragnar Lárusson
og Jónsteinn Haraldsson. — Á
sama fundi voru Aðalbjörg Sig-
urðardóttir og Sveinn Benedikts-
son kosin í skólanefnd skóla IsaKs
Jónssonar.