Morgunblaðið - 18.05.1958, Blaðsíða 11

Sunnuclagur 18. mai 1958
MORGVWBLAÐIÐ
H
Guð/ón lllugason, skipstjóri, segir frá Jbví
þegar Indverjinn týndi stjörnunni
og mörgu fleiru úr viðburðaríkri Indlandsdvöl
HAFNARFIRBI — Fyrir nokkr-
um dögum er kominn hingað til
lands frá Indlandi Guðjón Illuga-
son skipstjóri, til heimils að Norð
urbraut 15 hér í bae. Hefir hann
verið þar um alllangt skeið, eða
rúm 4 ár, ef frá er skilinn nokk-
ur tími, sem hann var á síld-
veiðum hér fyrir Norðurlandi
með vélbátinn Fák í fyrrasumar.
Áður en Guðjón lagði upp í Ind-
landsferðina, hafði hann um ára-
bil verið formaður á smáum og
stórum bátum, og jafnan með
aflahæstu og dugmestu skipstjór
um hér, en sjómennsku hefur
hann stundað frá barnæsku. Til
Indlands var hann ráðinn af Mat-
væla- og landbúnaðarstofnun
Sameinuðu þjóðanna (FAO) til
að kenna þar indverskum sjó-
mönnum ýmislegt, er að fisk-
veiðum lýtur, en þar í landi eru
þær stundaðar á mjög frumlegan
hátt. — Um dvöld sína á þessura
fjarlægu slóðum, segir Guðjón
eilt ágætt. Hann hefur alveg
sloppið við hina ýmsu kvilla,
sem herja þarna á Evrópumenn,
svo sem hitaveiki og magakvillar,
en aftur á móti oft kom-
izt í hann krappan: lent í
sjávarháska, verið bitinn af sjáv-
arslöngu, sem talin er baneitruð.
o. s. frv.
■— Ég hélt héðan af landi í jan
úarmánuði árið 1954, og var fyrsti
áfangastaðurinn London. Varla
þarf að taka það fram, að ferð -
ast var alla leiðina með flug-
vélum. Eftir skamma hríð var
ferðinni haldið áfram og nú tii
Rómar á ftalíu. þar sem Hilmar
Kristjánsson, sem er starfsmað-
ur Sameinuðu þjóðanna, tók á
móti mér. Var ég í taepan mánuð
þar, á meðan verið var að setja
mig inn í væntanlegt starf, og
naut ég þar einstæðrar gestrisni
Hilmars og konu hans, frú Önnu
Óiafsdóttur. Frá Róm fór ég tíl
Bombay, sem er norðarlega á
vesturströnd Indlands, en hafði
viðkomu í Kaíró. Tók ferðin alls
um 19 klst. í Bombay hafði ég
viðdvöl í tvo daga, en fór síðan
til staðar, sem er um 50 km frá
borginni og nefnist Saparti og er
lítið fiskimannaþorp. En þar
voru fiskimenn lengst komnir
með notkun vélknúinna báta við
veiðarnar, og var því hugmynd-
in að ég kynnti mér fiskveiðar
þeirra áður en ég tæki upp starf
mitt í Indlandi. Það varð bó ekk-
ert úr því, að ég færi á sjómn
þar, því að veiðum á þessum slóð
um, er þann veg háttað, að bát-
arnir eru úti fjóra daga í einu
og voru einmitt að koma að þeg-
ar ég birtist í þorpinu, en ég
mátti ekki tefja þarna nema tvo
daga. Ferðinni var nefnilega
fyrst og fremst heitið til Madras
á austurströndinni. — Annars
skal ég geta þess, að á þessum
slóðum á vesturströndinni er gerð
ur út hinn mesti sægur báta, sem
eru um 39 fet á lengd. Nota fiski-
mennirnir reknet, og veiða í þau
afarstóran fisk, sem Dara nefn-
ist, og ég get hugsað mér, að sé
á við stærsta þorsk hér heima
í þessu sama þorpi komst ég hins
vegar í kynni við annað, sem rn'g
rak í ro-gastans yfir. Ég var sem
sé boðinn til hádegisverðar og
kynntist þá ósköp algengurr rr.at
þar í Iandi, en það var grjón og
karrý, sem borið er íram á kókós
hnetublöðum og blandað ýmsum
afarsterkum efnum. Sátum við
nokkrir saman á gólfinu með
krosslagðar fætur á meðan borð-
að var, en það er siður þar í
landi. Ég reyndi að vísu að koma
einhverju af þessu góðgæti niður,
en vegna þess hversu braðsterk -
ur maturinn var, gat ég ómögu-
lega kyngt honum. Þessa tvo daga.
sem ég var á þessum slóðum, gat
ég ekki nærst á neinu öðru en
vatni úr kókóshnetum, tn það er
mjög ljúffengt og svalar vel |
þorsta. Þetta með mataræðið
breyttist þó mjög fljótlega, og
vandist ég brátt indverskum mat,
sem mér þykir bæði ljúffeng-
ur og góður. Áður en ég
skil við Bombay, langar mig að
geta þess, að þar í borg sá ég
fullkomnasta fiskmarkað á ferð
minni um Indland.
— Nú, og svo var ferðinni hald
ið áfram til Madras. Þú hefur þá
farið með flugvél hér um bil
þvcrt yfir Indland?
---Já, og var 4 tíma á leiðinm
í borgirmi, sem stendur við Ben-
galflóann, eru sagðir vera um:
3% milljón íbúar. Þar af eru 32
þús., sem stunda fiskveiðar, og
það á ákaflega frumstæðum bát-
usi eða réttara sagt flekum, er
nafnast Catamarans. Eru það
þrjú til 8 tré sem bundin eru
saman., Flekarnir eru notaðir á
um 400 mílna strandlengju og eru
heppilegir þarna að því leyti
hversu vel þeir duga við þessa
víðóttu miklu brima- og sand-
strönd. Á þessum flekum veiða
Indverjarnir tvær tegundir sraá-
fiska og nefnist önnur ,Silfurbell,‘
sem er um 3—4 torrrmur á lengd.
Einnig veiðrst rækja og makríll.
Þessa veiði fá þeir á grunnu
vatni, 8—10 faðma, en svo fara
þeir á flekum þessum hka út á
50—60 faðma, sem er 3 tíma sigl-
ing, og þar nota hinir indversku
fiskimenn handfæri. Á þau fá
þeir stóran fisk, sem ekkí er ó-
líkur karfa, en liturinn pó annar.
Fær hver fleki yfirleitt 50—60
pund á dag.
— Þú hefir líklegast farið út
mcð þessum ílekum?
— Já, og nú skal ég segja þér
fiskimennirnir, sem voru 4 að
tölu, stóðu upp og beygðu sig
móti brotinu. Nú, og auðvitað
gerði ég slíkt hið sama, þaut upp
af stólnum og stakk mér í öld-
una, er yfir flekann gek«. En
þegar brotið halði riðið ytir. tók
ég eftir því, að stóllinn vav kom-
inn a. m. k. hálfa leið til lands,
og var hann sem betur fór látinn
eiga sig þar. Indverjarnir vildu
hins vegar ólmir ná í harui aftur.
En ef við förum nú fljótt yfir
sögu, þá skal ég segja þér það,
að úti á miðunum, sem voru 18
—19 sjóm. frá landi, og þriggja
tíma sigling á þessum fleks,
vorum við 12 tíma, og var vera
mín þar öll hin bágbornasta. Ég
var lítt klæddur í steikjandi sól-
arhita og brann illa af sólinni.
Og það, sem verra var, að ég
hafði ekkei-t að gera, því að þeg-
ar ég ætlaði að fá lánað færi hjá
Indverjunum, hrisstu þeir aðeins
hausinn og bentu á kollinn á sér,
eins og þeir vildu segja, aö á slík-
um veiðarfærum hefði ég ekki
hið minnsta vit — kannske nokk-
ur sannleikuT í því. .Þegar að
landi kom, var þar fyrir túlkur
minn, sem spurði hvernig mér
litist á þessa veiðiaðferð. — Já,
og hverju svaraðir þú? — Ég
sagði honum álit mitt með þessari
sögu: Þegar ég var 7 ára gam-
all fór ég fyrst á sjó og hafði
sjálfur útbúið færið mitt. Ég
renndi því nú ’ sjóinn, en þegar
ég tók það aftur inn, tók fóstri
minn fyrst eftir færinu, sneri sér
að mér þegar hann hafði virt
það fyrir sér, og sló mig utan-
undir með blautum sjóvettlingn-
um. Það gerði gamli maðurinn
vegna þess, að honum fannst
Hér er Guðjón Illugason á einum bátnum, sem hann hafði til
umráða. Stendur hann fyrir aftan fremsta manninn, og við hlið
hans Mr. Davidson Thomas, sem er eftirlitsmaður fiskimála í
Madras. Dvaldist hann hér á landi á vegum SÞ nokkrar vikur
í vetur og kynnti sér fiskiveiðar og fleira.
Einn liðurinn i starfi Guðjóns var að kenna indverskum sjó-
mönnum netjahnýtingar o. fl. í skólum. Var mynd þessi tekin
fyrir utan einn siíkan skóla í bæ, er nefnist Nagapattinam.
frá fyrstu ferð minn! með þeim.
Mér var boðið að skreppa út með
indverskum fiskimönnum á ein-
um slíkum fleka tl að kynna mér
veiðiaðferð þeirra. Var ég mætt-
ur á hinni sendnu strönd all-
snemma einn morguninn, eða kl.
6, og var þá tilbúkm að leggja
upp í ferðina. Sá ég, að á flek-
anum höfðu fiskimennimir kom-
ið fyrir stól, sem ég komst að
litlu seinna, að mér var ætlaður.
Þetta gerðisít, þegar ég var ný-
kominn til Indlands og gat þvi
ekki talað málið og g-trt Indverj-
unum skiljanlegt, að ég
kærði mig ekki um stól-
inn. Staðhættir eru þann-
ig á þessum slóðum, að um
50—100 faðma frá ströndirni er
sandrif, sem fara verður yfir en
á því brýtur geysilega þegar sjór
er ósléttur. Verða fiskimennirnir
að sæta lagi tii að komast yfir
rifið, sem þó er ekki breiðara
en 5—7 faðmar og dýpið um 3
fet. Þegar við komum að þessu
sandrifi, urðum við fyrir því ó-
happi, er við vorum komnir
miðja vegu yfir það, að
ólag skall á flekann. Ég
veitti því þá athygli, að
færið svo herfilega úr garði gert
og fjarri lagi að hægt væri að
veiða með því fisk. Eftir að ég
hafði lokið þessari stuttu sögu,
sagði ég túlkinum að slíkt hið
sama hefði ég gert, ef ég hefði
stjórnað einhverjum um borð í
þessum fleka.
— Hvernig var þeirra útbún-
aður eiginlega?
— Þannig, að þeir höfðu gaml-
ar rær sem sökku, og í rærnar
var bundinn taumur, að vísu úr
nælon, og á hann festur einn
krókur. En ofan við þessar rær
með faðms millibili, voru enn afir
ir taumar festir með krókum, sem
voru fimm á færinu. En það, sem
einkum vakti athygli mína, var
að enginn segulnagli var við
taumana, sem þýddi það, að það
fór meiri tími í að vinda ofan
af taumalínunni en draga upp
færið.
— Eru ekki notaðir þarna á
strandlengjunni aðrir bátar, en
þessir réítkölluðu fiekar?
— Jú, það eru aðallega fjórar
tegundir báta, sem notaðir eru,
og að útliti alveg eins og þeir
hafa verið um aldaraðir Þegar
ég kom til Madras, var aðeins
einn vélbátur á allri strandlengj-
unni, sem Matvæla- og landbún-
aðardeild SÞ hafði sent þangað.
Hafði hann 10 hestafla vél og
var 22 fet á lengd og 7 á breidd.
Að vísu átti fiskideildin í Mad-
ras 11 trillur, en þær voru með
öllu ónothæfar til fiskveiða, því
að vélar þeirra voru staðsettar í
miðjum bátunum, þannig að ekk-
ert vinnupláss var þar.
— Hefur nú ekki verið hafizt
handa um byggingu véibáta á
þesum slóðum, sem henta lands-
mönnum?
— Jú, einn liðurinn í að
mennta indverska fiskimtnn, er
einmitt fólginn í að koma upp
góðum fiskiflota. Á sama tíma
og ér var í Madras, dvaldist þar
norskur arkitekt, Ziener að nafni,
á vegum sömu stofnunar og ég.
Var starf hans fólgið í að kynna
nýjar teikningar af báttm, sem
þekktir eru í Evrópu. Líka faefur
hann breytt þarlendum bátum
fyrir vélaútbúnað. Og nú hafa
verið smíðaðir 39 bátar af þrem-
ur mismunandi gerðum eftir
leiðbeiningum hins norska
manns.
— í hverju var starf þitt aðal-
lega fólgið fyrst þegar þú komst
til Indlands?
— Það var að kynna vélknúna
báta með nýjum veiðiaðferðum
af erlendri gerð, breyta þarlend-
um veiðiaðferðum og skipuleggja
fiskveiðar með tilliti til stað-
hátta. Og eins og fyrr segir, byrj
aði ég með einn bát, sem send-
ur var af FAO-stofnuninni, er
ég starfaði hjá. Síðan bættust við
þrír bátar frá sömu aðilum og
voru þá þessir fjórir bátar, rem
ég hafði umsjón með, notaðir til
kennslu. Sígldi ég þeim víða um
Indlandsströnd, og hafði yfirleitt
þann hátt á, að ég tók 20 menn
á alla bátana í hverju fiskiþorpi,
sem ég kom í, útbjó sjálfur netin
og kenndi þeim svo allt, sem
nauðsynlegt var að læra viðvíkj-
andi fiskveiðarnar. — Varstu
lengi í hverju þorpi? — Um
tveggja mánaða skeið, og var
ýmist stunduð neta- eða troli-
veiði.
— Þú hlýtur að hafa ferðast
mikið með þessa báta?
— Já, já, ég fór til dæmis
hvorki meira né minna en fjórum
sinnum frá Mangalore, sem er
norðarlega á vesturströndinni. og
til Madras. Mun sú vegalengd
þar á milli vera um 730 sjómíl-
ur. Og á þessari leið kenndi ég
í öllum helztu fiskiþorpunum,
sem eru anzi mörg.
— Lenturðu ekki í ýmsu mis-
jöfnu á þessum ferðum þínum
með ströndinni, þegar þú varst
að flytja þig á milli þorpa?
— Það var árið 1955. sem ég
var að flytja einn bátinn frá
Madras tii staðar, sem nefnist
Andhna-fylki og er norðarlega
í Bengal, eða um 450 sjórnílur
norður af Madras.Lögðum við af
stað að kvöldlagi og var ég sjálf-
ur við stýrið um nóttina. Hafði
ég sett stefnuna á vita nokkum,
sem merktur var á kortinu og
er út af hinni þekktu Kristnaá,
en þar er útgrynni mikið. Áttum
við að vera komnir þangað kvöld
ið eftir áður en dimmdi. Vitann
sá ég aldrei og hætti því að hugsa
um landtöku og hélt áfram með
fram ströndinni, og hugðist
sigla fram hjá stað sem nefnist
Narasapur. Þangað áttum við að
vera komnir eftir mínum út-
reikningi kl. 12 á hádegi, en vor-
um þar þó ekki fyrr en kl. 3,
eftir 37 tíma siglingu. Þá hafði
ég staðið allan tímann við stýrið
nema hálfan annan tíma, sem
mér tókst að láta einn Indverj-
ann taka við stýrmu. Sagði ég
honum að sigla eftir mjög bjartri
stjörnu, sem ég benti honum á.
— Ég hef víst gleymt að segja
þér, að við vorum alís fjórir á.
En þessum manni tókst ekki
betur en svo, að stýra eftir stjörn
unni, að hann kom að nokkrum
tíma liðnum til mín, vakti mig,
og sagðist hafa týnt stjórnunni —
himinninn væri bókstaflega allur
fullur af stjörnum, sagði hann.
— Var veðrið hagstætt? — Já,
við höfðum segl uppi allan tím-
ann. Nú vorum við komnir að
stað, sem nefnist Sacramento-
grynningar, sem eru um 5 sjóm.
frá ströndinni. Hjá þessum grynn
ingum vorum við um 8 leytið
kvöldið eftir og myrkur skollið
á. Taldi ég mig vera nægilega
langt frá grunninu. en þá gerði
einn af fiskimönnunum mér það
skiljanlegt, að hann væri fædd-
ur í námunda við þennan stað,
og mér skildist að hann þekkti
leið, sem styttri væri. Ég varð
að vonum feginn, afhenti honum.
stýrissveifina og hugðist nú taka
mér hvíld. En einhverra hluta
vegna gat ég ekki sofnað, svo
að ég settist á stýrishúsið og leít
öðru hvoru undir seglið til að
íylgjast með _ hvað hann gerði
þessi náungi. Ég tók nú eftir því,
að hann breytti um stefnu og
hélt mjög nærri landinu. Við
höfðum svo ekki siglt í meira
en eins og 10—15 mínútur, þeg-
ar mér varð litið einu sinni
undir seglið, og sá þá hvítfyss-
andi öldubrot í ekki meira en
svo sem bátslengd frá stefninu.
Og þá rauk ég upp, tók undir
mig stökk að stýrinu og kippti
þessu manntetri frá og sneri bátn
um á sömú stundu upp 1 vmdinn.
Það mátti heldur ekki scinna
'vera, þvi að á sama augna-
bliki reið alda undir bát-
inn og skrúfan hafði eng-
an sjó. Seglið, sem uppi var,
byrjaði auðvitað að slást fyrir
vindinum, og vildi ég þá gera
Indverjunum skiljanlegt -að þeir
yrðu að taka það niður. En um
leið og ég sleppti orðinu, tók
sig upp sjór og skall yfir oát-
inn, sem fylltist til meira en hálfs
af sjó. Nú var nokkur hætta á
ferðum, því að vélin, sem var
glóðarhausvél, hefði líklegast
stoppað, ef ég hefði ekki verið
nógu fljótur að skella hattinum
minum yfir hausinn. Það rókst
sem betur för, og komumst við
eftir stutta stund út úr brim-
garðinum. Þegar við vorum úr
Framh. á bls. 17.