Morgunblaðið - 23.09.1958, Page 12

YZ
M O R C V N fí r 4 n / Ð
Þriðjudagur 23. sept. 1958
Ríkarður Jónsson myndhöggv-
ari — sjötugur
HTNTN 20. þ. m. varð einn vor-
manna þessarar aldar, Ríkarður
Jónsson myndhöggvari, sjötugur.
Ríkarður hlaut í vöggugjöf, það
sem frændur okkar á Norður-
löndum kalla humor, en við ís-
lendingar eigum, þrátt fyrir
mikla orðgnótt, naumast nógu
gott orð yfir. Þessi náðargjöf er
að jafnaði ríkust í fari mikilla
vitmanna, sem skynja í ríkum
mæli alvöru lífsins en hafa karl-
mennsku og iéttlyndi til þess að
túlka hana á gamansaman hátt,
þannig að spaugið liggi hverjum
manni í augum uppi, en alvaran
blasi við þeim, sem skyggnast
lengst í dýpt verkanna, sem
humoristarnir iáta frá sér fara.
Glæsilegan námsferil Ríkarðar
hirði ég ekki að rekja í þessari
grein. Þeir, sem vilja kynnast
honum svo og helztu æviatriðum
listamannsins geta heyjað sér
fróðieik um hann í bókinni
„Rikarður Jónsson", sem út kom
í Reykjavík fyrir tveimur árum.
Ríkarður ólst upp í því and-
rúmslofti, sem ég myndi vilja
kalla baðstofumenningu íslend-
inga. Hann drakk í sig þjóðlegan
fróðleik af vörum greindra al-
þýðumanna austur við Búlands-
tind. Ættjarðarljóðin voru sung-
in inn i vitund hans þegar á
barnsaldri en ástin á litum og
lögun var honum greinilega í blóð
borin. Meistarinn var ekki hár í
lofti þegar hann gekk á vit nátt-
úrunnar og sprengdi ásamt Finni
bróður sínum litríka steina úr
fjalllendinu í nánd við æsku-
heimilið Strýtu. Steina þessa
muldu bræðurnir, hrærðu duftið
í fernisolíu og notuðu til máln-
ingar.
[ sál og gefið því líf í myndum
sínum.
Hvert handtak, hver vinnu-
staða, hvert svipbrigði, hver hug-
blær íslenzkra heimila er honum
nákunnugur og hefur ef til vill
aldrei birzt eins vel og í íslenzku
baðstöfunni, sem hann hefur ný-
lega skorið út handa Kennara-
skóla fslands. Þar hefur Ríkarð-
ur varðveitt frá gleymsku sanna
mynd af þjóðarskólanum, menn-
ingarmiðstöð íslendinga um fimm
aldir.
Hin sama glöggskyggni og
vandvirkni birtist í mannamynd-
um Ríkarðar sem nú skipta
hundruðum. Með þeim hefur
Ríkarður forðað frá gleymsku
svipmóti fjölda manna, sem hófu
þjóðina úr eymd og fátækt og
gerðu hana bjargálna. Fer vel á
því að hugsjónamaður skyldi
bjarga sálblæ þeirra frá
gleymsku, enda ekki á annarra
færi en þess, sem er fæddur sál-
fræðingur en hefur hlotið vin-
áttu Iistadísanna.
F,nn er þó ógetið þess, sem al-
menningi er síður kunnugt úr
starfi Ríkarðar en það er sá
aragrúi snilldarlegra teikninga
sem hann á í fórum sínum og
bíða þess að eitthvert menningar-
forlag sjái sóma sinn í því að gefa
þjóðinni kost á að njóta þeirra.
Verk listamanns eins og Ríkarðar
eiga helzt að vera til sem víðast
um byggðir landsins en því verð-
ur aðeins viðkomið á þann hátt
að gefa út myndir af þeim.
Bóndasonurinn frá Strýtu er svo
sannur sonur sinnar þjóðar, að
almenningur þarf að geta notið
verka hans í sem ríkustum mæli.
Þótt Ríkarður sé nú kominn á
þann aldur þegar opinberir starfs
menn fá lausn j náð er vinnu-
dagur hans enn langur og lista-
verkin skapast eins og fyrr eitt
af öðru.
Ég á ekki aðra ósk betri Ríkarði
til handa en að hann megi fram-
vegis sem hingað til tvímenna
við humorinn og hafa listadísirn-
ar að föruneyti.
Ólafur Gunnarsson.
Ríkarður Jónsson
Hlustað á útvarp
Á bernskuslóðum Ríkarðar er
náttúrufegurð mikil og fólkið
stóð föstum fótum í þjóðlegum
fróðleik, kunni góð skil á gömlum
siðum og sögnum. Að gera rétt en
þola eigi órétt þótti sjálfsögð
dygð hverjum góðum dreng
austur þar og hefur Ríkarður
jafnan verið minnugur þess.
Þegar hann hafði lært að beita
bitvopnum sínum af mikilli snilld
utanlands og innan lagði hann
til orrustu einnar mikillar við
harðviðu, sem hann flutti heim
til íslands með ærnum kostnaði
og fyrirhöfn frá fjarlægum lönd-
um. Hafði Ríkarður jafnan sigur
í viðureigninni við viðu þessa og
breytti þeim í haglega gerða
muni, en fyrirmyndir sínar sótti
hann í íslenzka náttúru og þjóðar
sögu raunverulega og ímyndaða.
Þjóðsagnamyndir hans eru tví-
mælalaust það snjallasta, sem
nokkur íslendingur hefur enn
gert á því sviði og er hann hvað
þær snertir Kittelsen fslands.
Segja mætti, að Ríkarður hefði
skynjað margt af því bezta, sem
blundað hefur í íslenzkri þjóðar-
LAUGARDAGINN 13. sept. las
Jóhannes Helgi upp, í þættinum
Raddir skálda, kafla úr skáld-
sögu, sem bráðum er væntanleg
frá honum og nefnist „Og jörðin
snýst“. Ekki veit ég hvort þetta
var upphaf sögunnar eða annar
kafli, einhvers staðar úr henni.
Sviðsetning er mjög einkennileg,
en hugmyndin þó ekki ný, efnið
er tviskipt, gerist til skiptis á
jörðu og utan við jörðu í hug-
myndaheimi, að nokkru leyti,
þar sem eitt kalt og allt skiljandi
auga, horfir á örlítinn hnött. Þar
eru mannverur, smáar eins og
vírusar — auga, sem horfir gegn-
um stækkunargler. Eg hef ekkert
lesið eftir Jóhannes Helga, svo
ég muni og út frá þessum sögu-
kafla verður ekkert um hann
dæmt. Maðurinn er ungur og er
hugsanlegt að hér sé á uppsigl-
ingu mikið skáld — aðeins þó,
ef hann varar sig á stíl þeirra
Þórbergs og Laxness — að verða
ekki bergmál. En, sem sagt, sag-
an kemur bráðum, og þá sér
maður hvað úr verður — hvort
Getum hreiusað föiin yðar
á tveim til þrem dögum
Efnalaugin Perla
Hverfisgötu 78
Poplínkápur
peysufatafrakkar
koma í dag. — Hagstætt verð
Kápu- og dömuhuðin
Laugaveg 15
hér er um sjálfstæðan, efnilegan
höfund að ræða.
★
Leikrit Vilhelms Mobergs,
„Kvöldið fyrir haustmarkað“, er
létt og lipurt gaman, skilur lítið
eftir. Ég held að ég hafi heyrt
það fyrr í útvarpinu hér? Þýð-
andi er Elías Mar, leikstjóri Har-
aldur Björnsson. Var ágætlega
leikið.
★
Margrét Jónsdóttir, rithöfund-
ur, flutti í vikunni sem leið (11.
sept.) erindi frá aldarafmæli
Nóbelsskáldsins Selmu Lagerlöf.
Það sýnir vel hverflyndi heims-
ins, að nú les ungt fólk (sem á
annað borð les nokkuð læsilegt)
ekki mikið eftir hana. Saga
Gösta Berling og Jerúsalem eru
ekki lengur í tízku. Undarlegt
var það, að enginn af stórskáld-
um okkar mætti á 100 ára af-
mæli Selmu Lagerlöv. Finnst mér
vel hefði átt við að rithöfunda-
félögin hefðu sent sitt stórskáld-
ið hvert, t. d. þá Kristmann Guð-
mundsson og Þórberg Þórðarson,
svo ég nefni einhverja.
★
A sunnudaginn, 14. sept., flutti
Helgi Hjörvar, skáld, erindi, sem
hann nefndi „íslandsráðherra í
tukthúsið“. Kosningahríðin 1903
og Alberti-málið. Af því að ég
var það ár (1908) í Reykjavík og
tók nokkurn þátt I hinum eftir-
minnilegu kosningum, sem eld-
heitur Landvarnamaður og upp-
kastsandstæðingur, er mér þessi
dagur mjög minnisstæður. — Það
er ekki eðlilegt að H. Hjörvar
hafi tekizt að ná í fregnmiðann
fræga, því miðinn var jafnóðum
rifinn niður og hann var límdur
upp. En ætli hann sé ekki til í
Benediktssafni í Háskólabóka-
safninu? Benedikt Þórarinsson
átti flesta slíka miða. Ekki held
ég að þessi fregnmiði hafi haft
nein áhrif á úrslit kosninganna
hér á landi, neins staðar, hitt má
vera, að einhverjir hafi notað
það sem áróður að kunningi H.
Hafsteins, Alberti, reyndist stór-
glæpamaður og fáeinir bjánar og
vitgrannir menn hafi tekið slíkan
áróður til greina. — Ég man orð
Guðmundar Björnssonar á Aust-
urvallarfundinum, hann stóð á
svölum Hótel Reykjavíkur, er
hann mælti þau. Bezt þótti mér
Hannes Þorsteinsson, ritstjóri
Þjóðólfs, tala gegn sambandslaga-
frumvarpinu, á þeim fundi. —
Flestir ungir menn voru þá frum-'
varps-andstæðingar, kosninga
réttur var þá bundinn við 25 ára
aldur.
7t
í stuttu máli, umsjónarmaður
Loftur Guðmundsson, skáld. —
Hann talaði fyrst við Guðmund
Danielsson, skáld. Guðmundur
hefur nú afhent útgefendum sín-
um nýja skáldsögu. Heitir hún
Hrafnhetta. Fjallar að nokkru
um söguleg efni, um Níels Fuhr-
man, amtmann á Bessastöðum,
og Appoloníu Schwartzkopf,
unnustu hans. Gerist sagan á ár-
unum 1710—1724. Síðasta skáld-
saga Guðm. Daníelssonar var
Blindingsleikur, sem ég tel hik-
laust meðal allrabeztu skáld-
sagna, serri ritaðar hafa verið hér
á landi — og þótt víðar væri
leitað. Blindingsleik er nú verið
að þýða á þýzku. — Guðmundur
Daníelsson las að lokum upp
kvæði kvöldsins, Fangann frá
ChiIIon, eftir Byron lávarð, í
þýðingu Helga Hálfdánarsonar.
Óvíst tel ég að sú þýðing taki
fram þeirri er Steingrímur Thor-
steinsson gerði.
Þá talaði Loftur Guðmundsson
við Svein Benediktsson, for-
stjóra, eða réttara sagt las upp
bréf frá honum, þar sem hann
gerði grein fyrir síldveiðunum í
sumar. Verðmæti síldarinnar nú,
er hér um bil 130—140 millj. kr.
(útflutningsverð) eða um 20
millj. kr. meira en í fyrra, vegna
þess að nú var meira saltað, en
afli var minni nú. Kvað Sv. Ben.
lítinn sem engann afla hafa orð-
ið, ef menn hefðu ekki haft hin
góðu leitartæki. Stöðugar súldir
og hvassviðri urðu orsök þess, að
síldin óð ekki. Leitarflugvélar
urðu að sama sem engu gagni í
sumar. Verkakonur við síld
höfðu 10—20 þús. kr. kaup í ea.
6 vikur og verkamenn við söltun,
um það bil helmingi meira. Má
það heita allgott kaup.
•k
Vilhjálmur S. Vilhjálmsson,
skáld, talaði um daginn og veg-
inn, vel og skynsamlega, að
vanda. Talaði hann fyrst um
haustið, mikinn annatíma, og
komandi vetur, sem margir
kvíða. Þá ræddi hann um skól-
ana og kvað eitthvað bogið við
skóla okkar og fræðslukerfi.
Fjöldi fólks kemur úr skólum
þannig menntað, að það er ekki
sendibréfsfært og reiknings-
kennsla í barnaskólum er allt of
þung fyrir meirihluta barna. ís-
lenzk málfræði flókin í nútíma-
kennslu og lítt skiljanleg. Jónas
Jónsson frá Hriflu talaði um
þetta mál í útvarpserindum í
fyrra. — V. S. V. taidi hinar nýju
aðferðir við kennslu verri en
þær, sem áður voru notaðar.
Kennarar misjafnir, það er allt
annað að útskrifast úr kennara-
skóla með góðu prófi, en að vera
góður kennari. — Þá talaði ræðu-
maður um landhelg.smálið og vill
láta skjóta saman til þess að
kaupa nýtt varðskin. —- Ég vil
bæta því við, út af ummælum
V. S. V. um skólana, að ég held
að áhugi ungs fólk- að læra sé
minni nú en áður var. Þegar ég
var barn og unglingur hlökkuð-
um við til vetrarin, hlökkuðum
til að læra, hlökkuðum til að
leika okkur á skaUtum og í snjón-
um. Vorið var líka unaðslegt, en
sumarið var erfitt, mikið að
gera. Síðan ég kom til Reykja-
víkur hef ég alltaf kviðið fyrir
vetrinum.
i'
Séra Felix Ólafsson, trúboði,
flutti erindi er hann nefndi:
Meðal þjóðflokka Saður-Eþíópíu.
Fyrir þá, er hlustað hafa á er-
indi Ólafs Ólafssonar um sama
efni, var ekkert nýtt í erindi
þessu, en annars var það skil-
merkilegt og vel flutt og fróð-
legt. Kímnisaga vikunnar, Prest-
urinn á Bunuvöllum, flutt af
Ævari Kvaran, er ágæt, gamall
kunningi eldri manna. Ekki las
Ævar söguna eins ve! og afi hans,
Einar H. Kvaran, gerði eitt sinn,
er ég hlustaði á. Var það á
skemmtun í Bárunni. — Ástráður
skólastjóri Sigursteinsson flutti
erindi: Hugleiðingar um lands-
próf, athyglisvert, en efnið of
yfirgripsmikið til þess að gera
það að umræðuefni í þessum
þætti. — Sigríður Einars flutti
frumort ljóð. Mun hún vera all-
gott skáld. — Þá var Þýtt og
endursagt: Líkklæði Jesú Krists,
ótrúleg saga mjög og ólíkleg.
Þorsteinn Jónsson.
Áiykfun í land«
nelgismáiinu
ÚTVEGSMANNAFÉLAG Hellis-
sands fagnar útfærslu landhelgi
íslands Í12 mílur. Skorar félagið
á ríkisstjórnina að standa fast á
rétti okkar í þessu máli og taka
ekki þátt í neinum samningum
við einstök ríki um þetta mal.
Félagið fordæmir framferði
brezku ríkisstjórnarinnar, er hún
lætur herskip sín vernda veiði-
þjófa í íslenzkri landhelgi.
Félagið þakkar íslenzku land-
helgisgæzlunni og skipshöfnum
varðskipanna fyrir einarða fram
komu við skyldustörf sín