Morgunblaðið - 02.11.1958, Qupperneq 12

12
M O R C V N B l 4 Ð 1 Ð
Sunnudagur 2. nov. 1958
fflttlpfðfrifr
Utg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Aðalritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Bjarni Benediktsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Einar Ásmundsson.
Lesbók: Arni Óla, sími 33045
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480
Áskriftargjald kr 35.00 á mánuði innanlands.
í lausasölu kr. 2.00 eintakið.
MORGUNBLAÐIÐ 45 ÁRA
Idag eru 45 ár liðin síðan
fyrsta eintakið kom út af
Morgunblaðinu. Stofnun
þess var merkur atburður í sögu
íslenzkrar blaðamennsku. Útgáfa
dagblaðs hafði að vísu áður ver-
ið reynd hér á landi, en með úí-
gáfu Morgunblaðsins birtist sá
stórhugur og það raunsæi, sem
átti eftir að skapa nýjan tíma
í blaðaútgáfu á íslandi.
Þegar Morgunblaðið var stofn-
að var íslenzka þjóðin fátæk og
naut ekki fulls frelsis. Útgáfa
hins nýja dagblaðs hlaut því að
verða margvíslegum erfiðleikum
bundin. Enda þótt almenningur
fagnaði útgáfu þess og kynni vel
að meta ýmiskonar nýbreytni, má
þó segja að það hafi átt erfitt upp
dráttar fyrstu áratugina.
Stofnendur Morgunblaðsins,
þeir Ólafur Björnsson og Vil-
hjálmur Finsen, voru bjartsýnir
og áræðnir menn. Þeir trúðu á
framtíð þjóðarinnar og mörkuðu
þá stefnu blaðsins að það skyldi
jöfnum höndum hafa það hlut-
verk að flytja góðar og áreiðan-
legar fréttir, standa trúan vörð
um fornan menningararf þjóðar-
innar og flytja henni boðskap
hins nýja tíma á sviði framfara
og verkmenningar.
Þessari stefnu hefur Morgun-
blaðið jafnan verið trútt.
Þátttaka
í ur»nbvofpfir»oriinni
Morgunblaðið hefur viljað taka
virkan þátt í uppbyggingu hins
íslenzka þjóðfélags. Það getur í
dag fagnað þeirri stórfeldu breyt-
ingu, sem orðið hefur á þessum
45 árum. fsland hefur öðlast freisi
sitt, lýðveldi hefur verið stofnað,
sjálft landið hefur verið bætt og
veitir nú þjóð sinni betri aðstöðu
í lífsbaráttunni en nokkru sinni
fyrr. íslenzka þjóðin hefur þrá.t
fyrir mörg víxlspor í fortíð og
nútíð risið úr öskustó fátæktar
og umkomuleysis til frjálsræðis,
fjölþætts menningarlífs og góðra
lískjara. Enda þótt margvíslegir
erfiðleikar steðji að þjóðinni í
bili á sviði efnahagsmála og
stjórnmála, er það von allra
góðra fslendinga að úr þeim ræt-
ist og þessi litla og kjarkmikla
þjóð geti sigrast á vandkvæðun-
um og mætt framtíðinni hugrökk
og hamingjusöm. Nú, eins og fyr-
ir 45 árum, blasa mikil verkefni
við íslenzkri æsku. Enn þarf að
auka ræktun landsins, breyta
mýrum og melum í iðgrænan
töðuvöll, hagnýta vatnsafl og
jarðhita, til framleiðslu ljóss og
yls, byggja upp stóriðnað, smíða
ný skip, verja íslenzk fiskimið,
sigla íslenzkum skipum um
heimshöfin, auðga íslenzkt at-
vinnulíf, efla vísindi og listir,
sanna menntun og menningu með
þjóðinni.
Á sama hátt og Morgunblaðið
hefur á liðnum áratugum viljað
styðja hvert gott mál, er horfir
til heilla og þroska fyrir íslenzku
þjóðina, mun það halda barátt-
unni áfram, trútt þeirri stefnu,
sem hefur verið leiðarstjarna
þess á liðnum áratugum.
Merkum áfanga náð
Morgunblaðið hefur vaxið
og dafnað með þjóð sinní. Megin
hluta starfsævi sinnar hefur það
búið við þröng og ófullkomin
húsakynni. Á þessu varð mikil
breyting fyrir rúmum tveimur
árum, þegar blaðið flutti með
alla starfsemi sína í nýtt og glæsi-
legt hús. Jafnframt var vélakost-
ur þess bættur að miklum mun.
Þessi aðstaða hefur verið notuð
til þess að stækka blaðið og bæta
ýmsa þjónustu þess við viðskipta-
vini sína.
Morgunblaðið leggur enn sem
fyrr megináherzlu á að vera fjöl-
breytt og trúverðugt fréttablað.
Það vill geta flutt lesendum sín-
um sem fjölbreytilegastar og
gleggstar fréttir af því, sem gerist
utan lands og innan. Það hefur
nú um ' 70 fréttaritara í öllum
landshlutum, sveitum, sjávar-
þorpum og kaupstöðum. Hvar
sem eitthvað gerist á íslandi vaka
fréttaritarar Morgunblaðsins yfir
því og senda af því fréttir til
blaðsins. Þannig leitast blaðið við
að skapa náin tengsl á milli fólks
ins um allt fsland. Með því, að
lesa Morgunblaðið, eiga íslend-
ingar að fylgjast vel með því, sem
gerist í landi þeirra, á öllum svið-
um þjóðlífsins.
Margt stendur til bóta
Blaðinu er að sjálfsgöðu ljóst
að margt stendur enn tii bóta í
fréttastarfsemi þess og annari
starfsemi. En að því er stöðugt
unnið að bæta hana. Til öflun-
ar erlendra frétta hefur blaðið
tryggt sér þjónustu áreiðanleg-
ustu fréttastofnana heimsins.
Jafnframt hefur það aflað sér
tækja sem gera öflun erlendra
frétta stórum öruggari og full-
komnari en áður.
fslenzka þjóðin hefur sýnt
glöggan skilning á viðleitni Morg-
unblaðsins til þess að byggja upp
fjölbreytt og áreiðanlegt dagblað.
Útbreiðsla blaðsis hefur aukizt
svo mjög, að segja má að það sé
í dag meðal þeirra blaða, sem
eru hlutfallslega útbreiddust í
heiminum. Sú breyting hefur á
orðið á síðustu tveimur áratug-
um, að Morgunblaðið er ekki að-
eins útbreitt í höíuðborg landsins,
heldur og í öllum landshlutum.
Það kemur á mörg þúsund heim-
ila um allt land, í sveitum, kaup-
stöðum og sjávarþorpum. f heil-
um byggðalögum má segja, að
það sé lesið svo að segja á hverj u
heimili.
Fyrir þetta traust er Morgun-
blaðið þakklátt íslenzku þjóðinni.
f að mun halda áfram að bæta
þjónustu sína við lesendurna, og
gefur það fyrirheit eitt á þessurn
afmælisdegi sínum að vanda stöð
ugt meira til útgáfu sinnar og
þjónustu við lesendur sína og
aðra viðskiptavini.
Margir menn hafa unnið gott
starf við ritstjórn og úígáfu
blaðsins. Engum er gert rangt tii,
þótt þáttur Valtýs Stefánssonar,
sem verið hefur ritstjóri blaðs-
ins í 34 ár, sé þar talinn merk-
astur. Brautryðjandastarfs hans í
íslenzkri blaðamennsku mun og
lengi minnzt.
Á þessum tímamótum starfs-
ævi sinnar óskar Morgunblað-
ið öllum lesendum sínum og
viðskipatvinum, allri hinni
íslenzku þjóð, árs og friðar.
IITAN ÚR HEIMI |
mmmmmmmmammmmmmmmmrnm^mmm. "■ ' ' *um\mammmmmmmmmmmmmm^mmmmmmrnm^m^
Andlitsblœjan er tákn um
lífsvenjur, sem ekki er auðvelt að
breyta með valdboði
DANSKUR þjóðfræðingur, frú
Henny Hansen, ferðaðist nýlega
til Kurdistan ásamt nokkrum
öðrum þjóðfræðingum. Kurdistan
er fjalllendi milli Armeníu og
frak. Fyrir skömmu hélt frúin
fyrirlestur um stöðu konunnar í
löndum Múhameðstrúarmanna,
og fer hér á eftir útdráttur úr
fyrirlestrinum, lauslega þýddur.
Hélt frúin því fram í fyrir-
lestrinum, að „vesalings“ Mú-
hameðstrúarkonurnar, sem víð-
ast hvar urðu til skamms tíma
að ganga með blæju — og verðá
sums staðar að gera enn í dag —
og eru útilokaðar frá umheimin-
um, séu raunverulega alls ekki
aumkunarverðar, og margar
þeirra séu ekki áfram um, að
breytingar verði á stöðu þeirra í
þjóðfélaginu. Þeim sé sýnd virð-
ing, og það, sem við köllum kúg-
un konunnar í löndum Múham-
eðstrúarmanna, sé í rauninni
vernd. Þær ráða miklu innan-
og umheimsins. Starfssvið kon-
unnar er innanstokks. Sér til
dærastyttingar og skemmtunar
fer hún með börnin sín í heim-
sókn til nágrannakvennanna.
Karlmaðurinn kemur aðeins
heim til að sofa. Á daginn er
hann við vinnu sína, situr á kaffi-
húsi með vinum sínum eða fer
í bænahús. Honum er ætlað lítið
rúm á heimilinu — járnrúm til
að sofa í, bakki, sem honum er
færður matur á, og hanki, þar
sem hann getur hengt fötin sín,
það er allt og sumt!
Eins og áður er sagt, eru það
konurnar, sem velja börnum sín-
um maka, og þær voru stein-
hissa á því, að danska frúin skyldi
hafa tíma til að ferðast um heim-
inn sem þjóðfræðingur, þar sem
hún átti 25 ára gamlan, ókvænt-
an son heima ....
Ungur, ókvæntur maður hefir
ekki tækifæri til að kynnast öðr-
um konum en móður sinni og
öðrum konum föður síns, systrum
sínum og frænkum, sem eru hon-
Myndin sýnir kvenbúninga (talið frá vinstri) i Norður-Indlandi,
í austasta hiuta Júgóslavíu (sem byggður er af Tyrkjwm),
Tyrklandi, Bokhara og Egyptalandi. Flestir eru þeir nú úr
sögunni. Ennþá klæðast þó konur í N.-Indlandi búningi í líkingu
við þann, sem er lengst til vinstri á myndinni.
stokks, og t.d. eru það konurnar
— en ekki karlmennirnir — sem
velja börnunum maka. I mörg-
um löndum Múhameðstrúar-
manna hefir konum nú verið
bannað að bera andlitsblæju, en
margar konur töldu þetta bann
ekkert fagnaðarefni. Andlitsblæj-
an er ytra tákn um lífsvenjur,
sem ekki er auðvelt að breyta
með valdboði.
f þeim löndum Múhameðstrú-
armanna, þar sem fornar venjur
ríkja enn, er heimili konunnar
lokað fyrir umheiminum. Engir
gluggar snúa út að götunni, og
séu útidyrnar opnaðar til að
hreinsa andrúmsloftið, er þykkt
tjald dregið fyrir dyrnar, svo að
forvitnir geti ekki glápt inn. Hús-
in eru þannig úr garði gerð, að
hægt er að veita karlmönnum
beina, án þess að þeir komi inn
í þann hluta hússins, þar sem
konurnar ráða lögum og lofum.
Þykku, gluggalausu veggirnir,
sem snúa út að götunni, tákna
samt ekki, að konan sé algjör-
lega innilokuð. Þeir tákna fram-
ar öllu mörkin milli heimilisins
um svo náskyldar, að hjúskapur
kemur ekki til greina. Hann á
því ekki annars úrkosti en fela
foreldrum sínum að velja sér
eiginkonu. Konurnar eru aumk-
aðar, af því að þær mega ekki
hafa samneyti við karlmennina.
En eru ungu mennirnir ekki líka
brjóstumkennanlegir?
f slíkum löndum er ekkert
rúm fyrir piparsvein’a. Menn
verða að vera fjölskyldufeður
til að njóta álits. Þess vegna er
það talið sanngj arnt, að brúð-
guminn eða fjölskylda hans greiði
ákveðna upphæð, sem sé eins
konar heimamund. Meðal efnaðs
fólks getur sú upphæð numið
allt að 80 þús. ísl. kr. Brúðkaup
er f jölskylduhátíð, sem karlar og
konur halda sitt í hvoru lagi,
áður en brúðurin gengur til fund
ar við brúðguma sinn. Hjúskap-
arsáttmáli hefir verið gerður
löngu áður í samráði við dómara.
— Ef brúðurin óskar þess, get-
ur hún fengið að vera viðstödd
— með þykka blæju fyrir andlit-
inu — er samningurinn er gerð-
ur. Gefst henni þá kostur á að
sjá brúðgumann, sem hún hefir
oftast aldrei augum litið fyrr. Ef
henni lízt ekki á mannsefnið,
eru mótmæli hennar oftast tek-
in til greina, þar sem foreldr-
arnir vilja sjaldnast gifta dæt-
ur sínar nauðugar.
í samningnum skuldbindur
maðurinn sig til að standa straum
af kostnaði við heimilisrekstur-
inn og láta konunni í té föt og
aðrar þær nauðsynjar, sem hún
á heimtingu á. Konan tekst á
hendur að ala manni sínum börn.
Maðurinn getur ekki krafizt þess,
að þær tekjur, sem konan aflar
með vefnaði, leirkeragerð eða
öðru slíku, renni til heimilisins.
Einnig er af miklu raunsæi gert
ráð fyrir því, að hjónin kunni
að skilja þegar eftir giftinguna.
Ef maðurinn vísar konu sinni á
dyr — en hann hefir fullan rétt
til þess — verður hann að greiða
henni hluta af heimanmundin-
um, sem hann lagði sjálfur til,
og hún hefir á brott með sér
allt lauslegt á heimilinu og alla
skartgripi. Konan má ekki gift-
ast aftur fyrr en eftir þrjá mán-
uði, og verður eiginmaðurinn
fyrrverandi að sjá fyrir henni
þann tíma. Ef konan er þunguð,
verður maðurinn að sjá henni
farborða, þar til hún hefir alið
barnið. Konan getur líka skilið
við mann sinn annaðhvort með
því að sleppa öllu tilkalli til
heimanmundarins eða með því
að leggja fram sönnunargögn fyr
ir því, að maðurinn hafi ekki séð
eins vel fyrir henni og gert hafði
verið ráð fyrir í hjúskaparsátt-
málanum . . . Maðurinn getur
aldrei yfirgefið heimili sitt eða
leyst það upp. Börnin eiga alltaf
heima á heimili föður síns. Kon-
urnar geta yfirgefið heimilið, en
heimilið leysist ekki upp þrátt
fyrir það.
Samkvæmt Kóraninum má
maður eiga í mesta lagi fjórar
konur í einu — og með því skil-
yrði að hann geti séð fyrir þeim
öllum. Hugtakið rómantísk ást
er ekki til í heimi Múhameðs-
trúarmanna — og þar af leiðandi
ekki þau vonbrigði, sem kunna
að fylgja í kjölíar þess. Tengda-
dóttirin getur verið nokkurn veg-
inn viss um, að tengdamóðirin
muni taka henni vel, þar sem
tengdamóðirin hefir sjálf valið
tengdadótturina.
Af samtölum við konur í Kúr-
distan komst frú Hansen að þeirri
niðurstöðu, að konurnar teldu sig
hafa eins mikil þjóðfélagsleg
réttindi og karlmennirnir — rétt-
indin væru aðeins alls óskyld.
Þeim finnst þær ekki búa við
neina kúgun, og örsjaldan heyrði
ég þær láta í ljós óskir um, að
breytingar yrðu á kjörum þeirra,
sagði frú Hansen.
— Ég hefi einnig rætt þessi
mál við unga menn í Kúrdistan,
sem höfðu verið við nám á Vest-
urlöndum, sagði frú Hansen. Þeir
vildu gjarna, að á þessu yrði
breyting, svo að þeir gætu valið
sér þá konu, sem þeim litist bezt
á — úr stórum hópi kvenna, sem
gerðu sitt bezta til að líta vel út
— konu, sem þeir þyrftu ekki að
kaupa dýru verði og legði það
fé, sem hún aflaði til heimilisins.
Raunverulega ástæðan fyrir ósk
þeirra um breytingu hefir ef til
vill verið sú að losna við konú-
ríkið, þar sem allar konurnar í
kvennabúri mannsins gera margs
konar ráðstafanir án þess að hann
eigi nokkurn þátt í þeim.