Morgunblaðið - 20.03.1959, Blaðsíða 3

Fðstudagur 20. marz 1959
MORGVNBLAÐIÐ
3
Umsögn varamanns í miðstjórn Framsóknar:
Vöntun á hugmyndafrœöi
stendur flokknum fyrir þrifum
Þjófnaður er eins og músanarf mið
að við aðra galla hins ópersónu-
lega reksturs
Slíkur rekstur S.Í.S. hefur stórkostlega
hindrað vöxt Framsóknarflokksins
„ÞAÐ, sem ég einkum tel að
hafi staðið .flokknum fyrir
þrifum í stjórnmálabarátt-
unni er vöntun á þjóðmála-
legri hugmyndafræði (Ideo-
logiu), sem geti verið leið-
arstjarna fyrir flokkinn, þeg
ar taka þarf afstöðu til
hinna einstöku mála, sem
fyrir koma í þjóðlífinu“.
Á þessa leið komst Kristján
Friðriksson, miðstjórnarmaður
Framsóknar, að orði í erindi
sinu til flokksþingsins, sem frá
var sagt hér í blaðinu í gær.
Hann bætir við til frekari
skýringar:
„Ég álít að því hafi verið rang-
lega haldið fram að samvinnu-
stefnan væri alhliða þjóðmála-
stefna, það er að segja _þjóð-
málalegt hugmyndakerfi. Ég lít
svo á, að samvinnustefnan sé að-
eins hluti af þjóðmálalegu hug-
myndakerfi. Samvinnustefnan er
hjálpartæki í þjóðlífsuppbygg-
ingu, en ekki alhliða þjóðmála-
stefna eins og ég mun víkja frek-
ar að síðar“.
í gær var birtur sá kafli úr
erindi Kristjáns Friðrikssonar
þar sem hann segir frá því, að
kaupfélagsstjóri einn, vinur sinn,
hafi ráðlagt sér að fella niður
kaflann um S.f.S. Það ráð vildi
Kristján ekki þekkjast og hljóð-
ar hinn sérstaki kafli, sem hann
helgar S.Í.S. svo:
„Kaflinn um SÍS
Kaupfélögin eru, eins og allir
vita, samvinnufélög einstaklinga,
þar sem hver einstaklingur hef-
ur persónulegra hagsmuna að
gæta við rekstur félagsins og hef-
ur aðstöðu til að fylgjast með
því, sem gerizt, og skipta sér af,
ef henum þykja misnotkanir eiga
sér stað. Þetta er eins og það á að
vera. Þetta er hin sanna sam-
vinna.
Enginn hlutur var svo eðlilegri
en sá, að hin ýmsu kaupfélög
víðsvegar um landið hefðu sam-
tök um vöruinnkaup sín og sölu-
meðferð afurðanna, svo og um
þann iðnað, sem nauðsyn krafði í
því samhengi. En það sem síðar
gkeður er það, að þessi samtök,
það er að segja SÍS, fer að taka
sér fyrir hendur ýmiskonar at-
vinnurekstur, meira og minna
óskyldan hinu raunverulega
markmiði. Sambandið fer að reka
atvinnurekstur í fjölmörgum
greinum og taka verkafólk í þjón
ustu sína, sem ekki eru neinir
raunverulegir þátttakendur í
samvinnustarfinu sem slíku.
Þetta er það sem ég nefni annars
flokks samvinnu. Þessa starfsemi
tel ég að ætti að takmarka mjög,
binda hana eingöngu við það,
sem beinlínis og nauðsynlega
þarf að hafa með höndum til þess
að geta annast hlutverk sitt um
vöruinnkaup og sölumeðferð o.fl.
Sólumeðferð framleiðsíuvaranna
og heildsöluinnkaup og dreyfing
nauðsynja eru aðalverksviðin.
Flutninga þessara vara milli
landa, það er að segja skiparekst-
urinn, tek ég sem dæmi um nauð-
synlega 2. flokks samvinnu, því í
því er bein hagkvæmni og öryggi
fyrir hina persónulegu samvinnu
fólgin, og sama gildir um ýmsan
annan rekstur. En hvar eru þá
takmörkin? Jú, takmörkin eru
ljós víðast hvar. Sambandið og
kaupfélögin eiga ekki að fara inn
á þau verksvið, sem einstakling-
arnir geta með góðu móti haft
með höndum, því ef samvinnu-
starfsemin gerir það, þá er hún
farin að rísa gegn einstaklingun-
um, en það eru einmitt þeir, sem
hún á að vinna fyrir.
Ég vil taka dæmi þessu til
skýringar. Hugsum okkur að
kaupfélagsstjórnin í kaupfélagi
A-Skaftfellinga væri ákaflega
hrifin af samvinnustarfseminni
og gerði sér ekki ljósa grein fyr-
ir muninum á 1. flokks og 2.
flokks samvinnu. Setjum svo að
kaupfélagsstjórnin gerði sér lít-
ið fyrir og notaði sameiginlega
sjóði kaupfélagsins og þá láns-
möguleika, sem hann kynni að
hafa gegnum samtökin til þess að
koma upp 10 stórum fjárbúum
víðs vegar um sveitirnar þar fyr-
ir austan. Þessi bú myndu nytja
ræktarlönd og afréttarlönd í svo
og svo ríkum mæli. Ég býst við
að ýmsum bændum þar þætti far-
ið inn á sitt verksvið bæði um
að nota landsgæðin og taka af
þeim markað. Ég gæti trúað, að
ýmsir bændur færu að verða hik-
andi í fylgi sínu við samvinnu-
hreyfinguna austur þar.
Nokkuð svipað er að gerast hér
í þéttbýlinu, þar sem SÍS hefur
tekið að sér fjölmörg verkefni,
sem einstaklingar hafa áður haft
með höndum og geta með góðu
móti annast. Og nú ætla ég að
leyfa mér að slá fram þeirri full-
yrðingu, þótt ég geti ekki rök-
stutt hana nema með líkum, að
annars flokks samvinnustarfsemi
SÍS hefur stórkostlega hindrað
vöxt Framsóknarflokksins í þétt-
býlinu. Hér þarf að verða stefnu-
breyting, en fyrst og fremst er
nauðsynlegt að ákveðin stefna
komi fram. Er það stefna Fram-
sóknarflokksins að styðja annars
flokks samvinnustarfsemina í
gegnum þykkt og þunnt? Er það
hugsjón Framsóknarflokk is og
samvinnuhreyfingarinnar að taka
smátt og smátt að sér undir þessu
formi meira og meira af þeirri
starfsemi, sem einstaklingar í
þéttbýlinu hafa áður haft með
höndum. Það er bráðnauðsynlegt
að þessari spurningu verði svar-
að skýrt — og helzt í verki. Ef sú
á að verða stefnan, þá geta sam-
vinnumenn og Framsóknarmenn
í dreyfbýlinu ekki gert sér vonir
um að fá bandamenn í þéttbýl-
inu í svo ríkum mæli sem aéski-
legt væri og fullkomin þörf er á,
sbr. það sem áður er sagt um
aðra stjórnmálaflokka. Nú fæ ég
ekki séð að samræmi sé í því, að
bændur eða menn út um land,
sem framleiða kjöt og mjólk eigi
að vera friðhelgir fyrir því að
annars floks samvinnan taki af
þeim verkefnin, en framleiðend-
ur einhverra vara í þéttbýlinu
séu réttlausir gagnvart þessu.
„Ekki nenni ég að veita öðrum
bróðurnum en drepa hinn“, var
einu sinni sagt. Smáframleiðend-
ur f dreifbýli og þéttbýli eru
eins konar bræður. Þeir eiga að
rétta hvor öðrum bróðurhönd___
og Framsóknarflokkurinn og sam
vinnuhreyfingin eiga að gera báð
um bræðrunum jafn hátt undir
höfði. Vinna fyrir þá, en ekki
gegn þeim. Ópersónulegu sam-
vinnunni á ekki að beita nema
því aðeins þegar atvik og aðstaða
krefst þess — og þá í sem minnst
um mæli. Dæmi um slíka nauð-
syn eru allmörg og þarf ekki að
rekja þau“.
„Vakri skjóni hann skal
heita“
Næst á eftir kaflanum um
S.Í.S. segir Kristján:
„Oft var þörf en nú er nauð-
syn fyrir dreifbýlið að fá sína
bandamenn í þéttbýlinu. Banda-
menn með sams konar sjónar-
miðum, ábyrgum þegnskaparleg-
um sjónarmiðum, sem eru virkir
þátttakendur í framleiðslu og
þjónustu fyrir heildina. Ég fæ
ekki séð hvaða nauðsyn rekur til
þess að koma á hinni ópersónu-
legu samvinnu, og yfirleitt er
hætt við að þar muni fljótlega
fara að gæta óvættanna þriggja,
sem ég áður nefndi, vegna þess
að annars flokks samvinna er
ópersónuleg. Ýmsir munu segja
að þetta sé samvinnustarfsemi,
þrátt fyrir allt. „Vakri skjóni
hann skal heita“, sagði maðurinn,
já það má kalla þetta samvinnu-
starfsemi en það er það ekki í
framkvæmd.
Segjum að Sambandið reki
bókaútgáfu í Reykjavík. Eigend-
ur hennar eru dreifðir um gjörv-
allt landið. Hvernig ættu þeir að
hafa persónuleg afskipti af slíkri
starfsemi eða finna sig ábyrga
þátttakendur í henni. Bóndinn
norður á Langanesströnd, sem
samkvæmt bókstafnum er eigandi
fyrirtækis, þarf að fara með áhrif
sín í gegnum kaupfélagsstjóra
sinn og hann í gegnum sambands
fund, sambandsfundurinn í gegn
um aðalforstjóra S.Í.S., og aðal-
forstjórinn í gegnum undirfor-
stjóra, sem síðan þarf svo að
stjórna fólkinu, sem við fyrir-
tækið vinnur.“
„Óvættirnar þrjár“.
Göllunum á hinum ópersónu-
lega rekstri, sem Kristján sakar
S.f.S. um, hefur hann hins vegar
lýst fyrr í erindi sínu m.a. á
þessa leið:
RÉTT eftir hádegi á mánudaginn
var herþota varnarliðsins að fara
á loft af Keflavíkurflugvelli, þeg.
ar flugmaðurinn varð þess var, að
kviknað hafði í hreyfli flugvélar-
innar. Flugvélin var fullhlaðin
og með fulla benzíngeyma á
vængbroddunum. Þar sem ekki er
hægt að lenda slíkum flugvélum
með fulla vængbenzíngeyma tók
flugmaðurinn það ráð að fljúga
út yfir sjóinn og kastaði hann þar
niður benzíngeymunum úr 150
metra hæð. Skyggni var ágætt og
aðgætti flugmaðurinn að því að
nálæg fiskiskip væru ekki í flug-
linu hans, svo að engin hætta var
á að geymarnir lentu á þeim. Var
hér um að ræða neyðarráðstöfun,
sem engin hætta stafaði þó af.
Eftir að benzíngeymunum hafði
verið kastað gat flugmaður snúið
flugvélinni við og lent aftur á
„Hvar sem hinn ópersónulegi
rekstur er viðhafður, fara fljót-
lega að bæra á sér þrjár óvættir
(þó ekki ævinlega strax). Þessar
þrjár óvættir eru þjófnaður,
vinnusvik og mistök. Þessara
sömu óvætta gætir að vísu löng-
um eitthvað í einkarekstrinum,
en ekki í neitt viðlíka ríkum
mæli. Þjófnaðurinn gerist oft
nokkuð áleitinn í hinum óper-
sónulega rekstri og nenni ég ekki
að fara frekar út í það, en vil að-
eins segja, að þó hvimleiður sé,
er hann tiltölulega meinlaus hjá
hvortveggju hinu, hann er eins
og mús sé að narta í samanburði
við óvætt númer tvö, sem eru
vinnusvikin, því maður sem stel-
ur einhverri framleiðslueiningu,
lætur hana venjulega koma sér
að notum, hún nýtist í þjóðar-
búskapnum, það er aðeins um
óviðfelldin eigendaskipti að
ræða.
Vinnusvikin eru mörgum
sinnum verri. Maður, sem svíkst
um að vinna vinnustund, sem
hann fær greidda, hefur að visu
dregið sér þá peninga, sem hann
fékk greidda fyrir vinnustundina,
en hann hefur gert miklu meira:
Hann hefur komið í veg fyrir
framleiðslu, sem átti að eiga sér
stað og þannig gert þjóðfélagið
fátækara. En auk þess hefur hann
venjulega ónýtt vinnu annarra og
aðstöðu, sem nemur jafnvirði
hans eigin vinnu eða meira. Þetta
þekkja a. m. k. allir atvinnurek-
endur og verkstjórnarmenn.
En þá kem ég að þriðju óvætt-
inni, en það eru mistökin. Allir
þekkja þau eilífu mistök, sem
verða í opinberum rekstri, en
undir mistökin sortéra ég einnig
þann skort á framtakssemi, sem
ætíð gerir vart við sig í opinber-
um rekstri, svo og skort á eftir-
liti og húsbóndavaldi. Hin sívak-
andi viðleitni einkaframleiðand-
ans til að auka og bæta fram-
leiðsluna er sjaldnast fyrir hendi,
þar sem hið opinbera leggur sina
dauðu hönd á framvinduna. Er
líkja má óvætt númer eitt við
lítið nagdýr, þá mætti líkja óvætt
númer tvö, vinnusvikunum, við
gráðugan úlf, en óvætt númer
þrjú við hið ferlegasta stórhveli.
Svo stórtæk eru mistökin og
framtaksleysið í hinum opinbera
rekstri í því að sloka í sig þann
hagnað, sem átti að koma til
skipta fyrir þjóðfélagsþegnana“.
flugvellinum.
Kommúnistablaðið birti frétt
um þennan atburð í gær og segir
að flugvél frá varnarliðinu hafi
kastað sprengjum í sjóinn í
300—400 metra fjarlægð frá ís-
lenzkum fiskibátum. Er sú frá-
sögn tilhæfulaus samkvæmt upp-
lýsingum frá varnarliðinu.
Sandgerðisbátar
SANDGERÐI, 19. marz: Nú eru
11 bátar komnir með net og eru
þá átta bátar enn á línu. 1 gær
var heildarafli flotans 194 tonn.
Hæsti báturinn, Rafnkell, var með
29 tonn og er hann á netum. Pét-
ur Jónsson var með nær 20 tonn,
en hann er einnig með net. Víðir
II. sem er meðal línubáta var með
rúmlega 15 tonna afla. 1 dag
fór enginn netabátanna í róður
}
t
SIAKSTEIMAR
„Ferlegar
afturhaldstillögur“
í þessum dálki var í gær skýrt
frá undirtektum Alþýðublaðsins
um tillögur Framsóknarþingsin*
í kjördæmamálinu, eins og hÚB
birtist i blaðinu á miðvikudag,
en sama dag birti Þjóðviljinn
einig langa grein um málið þar
sem afstaða flokks þess blaðs til
samþyktarinnar væntanL kem-
ur skýrlega fram. Segir fyrst i
stórri fyrirsögn, að flokksþing
Framsóknarmanna hafi sam-
þykkt „ferlegar afturhaldstillög-
ur um kjördæmamálið“ og eru til
lögur flokksþingsins svo raktar.
Síðan segir blaðið, að flokks-
þingið eða Framsóknarmenn
gætu hugsað sér að svipta Reyk-
víkinga kosningarétti og segir
svo orðrétt:
„Framsóknarþingið tók það
fram, að Reykjavík ætti ekki að
vera einmenningskjördæmi (því
þó ekki það!), en getur þess ekki
heldur sérstaklega að fjölga
þurfi þingmönnum í Reykjavík.
Hins vegar hefur þröngsýnin og
ofstækið í garð Reykvíkinga kom
ið einkar skýrt fram í Tímanum
að undanförnu. Seinast í gær
benti blaðið á það sem mikla fyr
irmynd „að sjálf höfuðborg
Bandarkjanna, þeirrar miklu
lýðræðisþjóðar, hefur engan þing
mann. Hún verður að láta sér
nægja að hafa þingið og ríkis-
stjórnina innan sinna vébanda".
Svo glórulaus er heift Fram-
sókarmanna í garð Reykvíkinga
að Tíminn getur vel rætt um það
í alvöru að íbúar höfuðborgar-
innar — þriðjungur þjóðarinnar
— verði sviptir rétti til þess að
kjósa menn á þing. Verður kom-
izt öllu lengra?“
„Flokksveldi Framsókn-
ar eina sjónarmiðið“
Þjóðviljinn fer nú að hugleiða
af hverju þessar „ferlegu aft-
urhaldstillögur“ stafi og kemst
að þessari niðurstöðu:
„Allar hugmyndir Framsókn-
ar um kjördæmamálið markast
af einu og aðeins einu sjónar-
miði: Hvernig getur Framsókn-
arflokkurinn fengið flesta þing
menn, hvernig getur Framsókn
rænt sem mestum völdum og á-
hrifum frá þeim Islendingum,
sem hafa aðrar stjórnmálaskoð-
anir? Þess vegna berst Fram-
sókn fyrir einmenningskjördæm
um og vill láta meirihluta þing-
manna koma úr strjálbýlustu
héruðum landsins, þar sem fylgi
Framsóknar er mest. Þess vegna
Ieggur Framsókn til að upp-
íslenzka lýðveldisins út frá þv!
Framsókn hefur aldrei fengið
nokkurn uppbótarþingmann.
Þess vegna tala Framsóknar-
menn um það í fullri alvöru að
svipta Reykvíkinga rétti til að
kjósa menn á þing vegna þess að
Framsókn getur ekki fengið
neinn kjördæmakosinn mann í
Reykjavík. En er það ekki há-
mark hugsanlegrar ósvífni að
ætlast til þess að breytingar séu
gerðar á stjórnarskrá og lögum
íslenzka Iýðveldisins út frá því
sjónarmiði hvað bezt henti völd
um Framsóknar“.
I lok greinarinar segir svo:
„Framsóknarflokkurinn ber
þessar röksemdir að vísu ekki
fram opinskátt, þótt öllum Iands
mönnum sé ljóst hvað fyrir for-
ustunni vakir. I staðinn'er þeirri
röksemd teflt fram „að vernda
beri rétt hinna sjálfstæðu, sögn-
legu þróuðu kjördæma“. Én það
eru ekki kjördæmin sem eiga
að velja fulltrúa á þing, lieldur
fólkið í landinu. Það eru ekki
sögustaðirnir eða örnefnin sem
eiga að greiða atkvæði heldur
það fólk sem alltaf er að skapa
nýja sögu'L
Flugvél kastaði benzín-
geymi til að forða slysi
En kommúnistar sjd allstaðar sprengjur