Morgunblaðið - 05.05.1959, Blaðsíða 11

Þriðjudagur 5. maí 1959
MORGUNBLAÐ1Ð
11
mennirnir taka ekki þátt í henni.
Ríkið gerir aldrei stóra hluti.
Hvernig hefði farið fyrir Beet-
hoven, ef ríkið hefði átt að ráða
örlögum hans. Þá hefði ekki kom-
ið neinn Liehnowsky fursti til
Bonn að sækja hann og fara með
hann til Vínar í þá aristókratísku
Salona, sem þar var. Ef Beet-
hoven hefði lifað núna, þá hefði
hann aldrei skrifað annað en
filmmúsik „fyrir aiþýðuna".
Beethoven er mesti iistamaður
sem uppi hefur verið og það voru
vitanlega sálarraunirnar, hans
innra stríð, sem þroskuðu hann,
en ekki fátæktarbasl. Fátækt
þroskar engan. Fátækt og list eru
andstæður.
Eftir stutta þögn:
— Takmark allrar sannrar list-
ar er að gefa mönnum þrek til
að þola raunir lífsins, — gera
menn sterkari.
— Svo fórum við að taia um
ástina:
— Konan inspírerar ekki fyrr
en maður er hættur að elska
hana. Við höfum ekki vald á
efninu, fyrr en það hefur verið
yfirunnið. Þetta gildir um allt.
— Landið líka?
— Nei. Landið heltekur okkur
ekki eins og ástin, og þess vegna
þarf ekki að yfirvinna það. Það
eina, sem hefir eitthvert gildi í
lífinu, er ástin og listin. Allt
annað eru hiiðarbásar. Lífið
væri ekki þess virði að lifa því,
ef þetta tvennt væri ekki til.
En listin og ástin eru ólílcar
gyðjur á margan hátt. Listina
getur maður alltaf átt og haft
vald á. En ástin er eins og veðrið.
Annars ættu listamenn aldrei að
vera giftir og þó geta þeir senni-
lega ekki verið án þess.
— Af hverju ættu þeir ekki að
giftast?
— Það er tvöfalt átak og tvö-
föld sköpun að heiga sig bæði
listinni og konunni. Ástin er
sköpun líka. Konur listamanna
eiga ekki sjö dagana sæla, vegna
þess að þær eiga svo sterkan
keppinaut.
— En af hverju geta listamenn
þá helzt ekki verið ógiftir?
— Ja, manneðlið er svona
sterkt. Bach var tvígiftur og átti
20 börn. En það var auðvitað
rólegra þá en nú á dögum. Leip-
zig var lítill bær. Hann fór á
fætur kl. 5 á morgnana að vekja
strákana i skólann. Svo byrjaði
hann að vinna. Ég vil líka helzt
vinna á morgnana, ef ég vinn á
annnað borð, en ég fæ orðið
aldrei neinn frið til að vinna. Ég
eiska einveru. Hún er uppspretta
allrar listrænnar sköpunar. Bæ-
irnir eru skolpræsi, en þau eru
líka nauðsynleg, eins og þú veizt.
Það er ósk mín að fá frið. Ég
bið ekki endilega um viðurkenn-
ingu eða frægð, ég bið um frið.
Sú viðurkenning, sem maður fær
í lifanda lífi, verður aldrei ann-
að en aukaatriði. Ég sagði áðan,
að listin væri aristókratísk. Ef
almenningur viðurkennir mann,
er það aldrei nema í einhverjum
parti eða aukaatriðum. Hver vill
hlusta á seinustu kvartetta Beet-
hovens? Þeir eru samt það bezta,
sem eftir hann liggur. Nei, Beet-
hoven varð frægur á röngum for-
sendum. Það var ævisaga hans
en ekki músikin, sem gerði hann
frægan. Það var heyrnarleysið.
Heyrnarlaust tónskáld hlýtur að
vera ákaflega „intressant per-
sóna“. En tónskáld með gleraugu
vekur ekki meiri athygli en kýr
með hala.
— Hvernig stendur þú að vigi
i þessum efnum?
— Ég nota gleraugu.
— Þá getur víst ekkert komið
þér til hjólpar?
— O, ég veit það ekki. Nema
Rússinn komi. Og þö efast ég um
það myndi duga. Þegar ég kom
heim með Esjunni 1945, var ég
handtekinn. Þá svelti ég mig í
24 tíma. Það dugar sennilega
ekki heidur. Það þarf að vera
eitthvað meira. Þegár ég var í
Berlín á stríðsárunum, lá ég á
maganum heilu sólarhringana til
að missa ekki höfuðið í loftár-
ásum. En það var víst misskiln-
ingur. Höfuðlaust tónskáld fengi
sennilega viðurkenningu.
—En til hvers „að fá viður-
kenningu"?
— Ég veit það ekki.
— Er nokkurs virði að verða
frægur eftir dauðann?
— Nei. En það er landið og for-
feðurnir á bak við okkur, ekki
sízt þeir sem dóu úr hungri.
Þetta er kannski hefnd, upp-
reisn. Trú. Þetta gamla, sem hef-
ur reynt að gera úr okkur menn.
Allt þetta stóra, sem eggjar okk-
ur. Zarathústra, Brandur Ibsens.
Ég minntist á þjóðlögin áðan.
Einar Benediktsson hafði mikla
trú á þeim, ekki síður en ég.
Við hittumst í Berlín veturinn
1924—25. Hann trúði mér fyrir
því, að rímnakveðskapurinn og
þjóðlögin yrðu undirstaða ís-
lenzkrar tónlistar. Hann sagði
mér, að Benedikt, faðir sinn,
hefði slegið taktinn með svip-
unni sinni á hnakkinn og kveð-
ið við raust, þegar hann var á
yfirreið um landið. Það þarf
músík í marga liði, til að jafn
virðulegir menn og Benedikt
Sveinsson taki upp á slíkum hé-
góma. Ég hef aldrei efast um, að
þarna sé lögmálið og trúi því,
að ég þekki það. Það hefur ýtt
undir trú mína og öryggi, að
ég hef aldrei misst neitt af verk-
um mínum, ekki einn einasti
taktur hefur glatazt. Þó nótna-
skrifararnir misstu allt sitt sumir
hverjir, og húsin brynnu ofan
af þeim í loftárásunum á Berlín,
þá fundust alltaf mín handrit.
Ég er dálítið hiátrúarfullur. Og
mér finnst þetta bending um, að
eitthvað af verkum mínum eigi
að iifa.
— Verkin þín já, Edda?
— Ég byrjaði að semja hana
í Viðey 1935. Þá vann ég við
útvarpið, ótti að heita tónlistar-
stjóri. En ég vildi ekki koma
nema annan hvern dag í vinn-
una og fyrir bragðið rak Jónas
Þorbergsson mig. Sigfús Sigur-
hjartarson var formaður útvarps-
ráðs og hann var líka afskaplega
hneykslaður á hegðun minni.
Það er dálítið erfið stofnun út-
varpið. Ég held það sé bara verra
heldur en dagblöðin. Hér á landi
er menningin ekki ræktuð nógu
vel. Menn hafa ríka tilhneigingu
til að setja arfann í blómstur-
pott í stofunni hjá mér, en fleygja
rósunum. Listin er ekki nógu
mikill þáttur af þjóðlífinu. Hún
I er ekki virt eins og áður. For-
ystumenn þjóðarinnar leggja
hana til hliðar og segjast ekki
nenna að hugsa um hana. Og svo
er henni fleygt í einhvern Jónas
frá Hriflu. En þú varst að spyrja
um verk mín. Hefurðu heyrt
Gretti og Glám úr Söguhljóm-
kviðunni? Hún var samin í Þýzka
landi og Danmörku á árunum
1941—42. Þá höfðu nazistar sett
mig í bann. Sinfónían var eins
konar mótmæli gegn Hitlers-
stjórnihni og átti að sýna hið
þrjózkufulla einstaklingseðli nor-
rænna manna. En svo stendur
fólk hér heima gapandi framan
í manni og hrópar: — Þú varst
nazisti! Undarlegir íslendingar.
— Þeir segja þú notir potta og
pönnur og allan fjandann í Sögu-
sinfóníunni.
— Jæja, segja þeir það. Nei,
en ég nota steina og skildi, þar
sem ég fjalla um Stiklastaða-
orustu, og svo nota ég trjádrumb
í Gretti og Glámi til áð mark-
era viðureignina sterkar og gera
tóninn haraðri. I tónlistinni er
rúm fyrir allan hávaða. En sá er
bara gallinn á, að eyrað skynjar
ekki allan hávaða. Hljóðbylgjur,
sem hægt er að drepa með dúf-
ur og lækna gigt er t. d. ekki
hægt að nota í músík. Þær heyr-
ast ekki.
— Og hvað á ég að spyrja þig
um að lokum? Hefur þér liðið
vel hér heima?
— Nei, ekki get ég sagt það.
En samt vil ég hvergi annars
staðar búa. Mér leið vel nokkra
daga á Þingvöllum, þegar ég var
barn með föður mínum. Ég hef
aldrei haft frið hér siðan.
— Hvað gerðirðu á Þingvöll-
um?
— Ekkert. Ég gekk um hraun-
ið með pabba og skoðaði fjöilin.
— En fólkið? Hvernig líkar
þér það?
— Það hefur ekki eins mikið
af karakter landsins og áður.
Það er reisn yfir landinu. Það
er stolt í þessum línum. Handel
á þessa reisn stundum. Hann
hefur norrænt yfirbragð. Ég er
þjóðernissinni. Ég álít, að Island
hafi hlutverki að gegna í list-
inni. Það er að koma ný kynslóð,
sem betur fer. Ég held það sé
töggur í henni. Ég var á list-
kynningu í Menntaskólanum um
daginn. Þegar ég horfði á þessi
fallegu, skörpu andlit, fékk ég
trú á framtíðina. Þetta fólk hlust-
ar. Það vill fræðast. Það er for-
dómalaust. Það vill kynnast því
nýja í listinni. Það er sagt við
drekkum of mikið. En drykkju-
skapur okkar er að mestu leyti
afleiðing af of fábreyttu lista-
lífi. Listhvötin hjá okkur er af-
skaplega sterk, en hún fær ekki
útrás. Auðugra listalíf mundi
draga úr drykkjuskapnum. En
það er líka nauðsynlegt að
dreypa á áfengi. Við höfum létt
vín um hönd í Listamannaklúbbn
um svo menn segi stundum, það
sem þeir ætluðu ekki að segja.
— Við töluðum um ástina áð-
an. Hvað um dauðann?
— Mér finnst ég vera að byrja
að skilja dauðann sem jákvætt og
eðlilegt fyrirbrigði. Ég held
menn yfirvinni dauðann í fram-
tíðinni, þegar sálfræðin hefur út-
rýmt hysteríunni og gert okkur
andlega heilbrigða. Kirkjan hef-
ur gert of mikið úr dauðanum,
notað hann til að ráða yfir
fólkinu. En kirkjan og eilíft
líf eru tvennt ólíkt. Ég
held framtíðinni muni takast að
milda dauðann, draga úr honum
vígtennurnar. Sjáðu Japana. Þeir
fagna dauðanum. Það er ekki
heldur neitt að óttast. Samvizk-
an i mínu eigin brjósti og
stirndur himinn yfir höfði mér
— það er lögmál minnar trúar,
sagði Kant. Og forfeður okkar?
Þeir voru ólmir í að komast í
geimið í Valhöll, svínasteikina
og bjórinn. Svo vildu þeir höggv-
ast hvarjan dag. Það er miðalda-
úrkynjun að óttast dauðann.
Þegar við yfirvinnum þennan
ótta, höfum við líka unnið bug
á miðöldunum og r yrkrinu í sál
okkar. Það eru einu ellimörkin,
sem ég finn á mér, að ég þýkist
vera byrjaður að skilja dauð-
ann. Reynsla, þroski? Auðvitað
er það. Já, og sorg. Ég missti
dóttur mina snögglega fyrir 12
árum. Hún var 17 ára. Hún
drukkn' ði : Svíþjóð.
M.
Haffar
//
Moores" og ,fTress
H A T T A R
44
Nýkomið mjög smekklegt úrval
aJlar stærðir
GEYSIR H.F.
Fatadeildin
Verzlufiaratvinna
Ungur maður með verzlunarskólamenntun frá Eng-
landi óskar eftir góðri vinnu hálfan eða allan daginn
Umsóknir sendist afgr. Mbl. fyrir 8. maí n k. merkt:
„Verzlunaratvinna—9775“.
Málverkauppboð ve«rður í Sjálfstæðishúsinu n.k. föstudag — Sýnt kl.
2—6 fimmtudag (Uppstigningadag) ogkl. 10—4 á föstudag.
Usfmunauppboð Sigurðar Benediktssonar
Austurstræti 12 — Sími 13715.
Happdrætti Háskóia ísiands:
Dregið verður á mánudag í 5. flokki um 896 vimiinga að upphæð kr.1, 155,000.
Aðeins þrír heilir endurnýjunardagar eftir.