Morgunblaðið - 06.05.1959, Blaðsíða 14

14
MORCUNBLAfílÐ
Miðvikudagur 6. mai 1959
- Var konungkjörið „forn-
heilagi"? Úr ræ&u Sigurbar Bjarnasonar
Framh .af bls. 13
málum sínum. JÞeir erfiðleikar,
sem orðið hefur vart á síðustu
árum í finnskum stjórnmálum,
spretta ekki af kosningafyrir-
komulagi landsins, heldur af ut-
anríkispóiitískum ástæðum og
xiábýiinu við voiduga einræðis-
þjóð.
Bretar og Bandaríkjamenn
hafa að vísu talið sér henta bet-
ur að halda í meiri hluta kosn-
ingu í einmenningskjördæmum.
En þar gegnir allt öðru máii en
hér. Fóiksfjöldi í hverju ein-
stöku kjördæmi er þar svo mik-
ill, að kostir meirihluta kosning-
arinnar njóta sín miklu betur
heldur en í örfámennu þjóðfélagi,
eins og hinu íslenzka.
Framsókn sveik ein-
menningskjördæmin
Annars fer því víðs fjarri að
Framsfl. hafi verið trúr þeirri
steínu sinni að vilja skipta land-
inu í einmenningskjördæmi. Inn-
an Sjálfstfl. hafa einmennings-
kjördæmin lengstum átt mikið
fylgi. En Sjálfstæðismenn hafa
bundið fylgi sitt við þau því
Skilyrði, að sama kosningafyrir-
kcmulag gilti um allt land, að
Reykjavík og hinum stærri kaup
Stöðum og þéttbýli yrði þá einn-
ig skipt upp í einmenningskjör-
dæmi með meirihluta kosningu.
En á það hafa Framsóknarmenn
aldrei viljað fallast.
Sjálfur álít ég, að einmenn-
ingskjördæmin með meirihluta
kosningu hafi ýmsa kosti, en
þau hafa einnig stóra galla, eins
og reynsla þjóðarinnar sýnir
glögglega á síðari árum.
Sýsluskiptingin og
kjördæmin
Hv. þm. Framsfl. hafa mjög
haldið því fram, að núv. kjör-
dæmaskipun væri „fornhelg" og
byggðist á sögulegri þróun
sýslna og héraðastjórna.
En þessi staðhæfing er ekki í
neinu samræmi við staðreynd-
irnar. Kjördæmaskipunin er fyr-
ir löngu gersamlega klofin frá
sýsluskipuninni. Á það má einn-
ig benda, að gamla sýsluskipting-
in, er á marga lund miklu lík-
ari þeirri kjördæmaskipun, sem
nú er verið að lögleiða heldur en
núverandi kjördæmaskipun. —
Þetta sést greinilega ef litið er
á sýsluskipíinguna eins og hún
var á 14. öld. En þá skiptist land-
ið í 9 sýslur, skv. því sem hinn
ágæti fræðimaður, dr. Jón Jó-
hannesson prófessor segir í riti
sínu: Saga íslendinga. Segir dr.
Jón, að þær hafi skipzt skv. eft-
irfarandi mörkum:
„1) Mílli Hrútafjarðar og Siglu-
fjarðar (Húnavatns- og
Hegranesþing).
2) Milli Siglufjarðar og Hel-
kunduheiðar (Vöðla- og
Þingeyjarþing)
2) Milli Helkunduheiðar og
Lónsheiðar (Múlaþing)
4) Milli Lónsheiðar og Jökuls-
ár (Skaftafellsþing)
5) Milli Jökulsár og Þjórsár
(Rangárþing)
•) Milli Þjórsár og Botnsár
(Árnesþing og Kjalarnes-
t>ing)
7) Milli Botnsár og Langár
(Þverárþing)
8) Milli Langár og Þorskafjarð-
arár (Þórsnesþing)
9) Milli Þorskafjarðarár og
Hrútafjarðarár (Þorska-
fjarðarþing).“
Af þessari upptalningu sést
það greinilega, að væntaplegt
Vestfjarðarkjördæmi og bæði
Norðurlandskjördæmin samkv.
frv. sem hér liggur fyrir ná yfir
nákvæmlega sömu svæði og hin-
ar gömlu sýslur náðu á 14. öld.
Siðan hafa margvíslegar breyt-
ingar orðið á sýsluskiptingunni.
Var konugkjörið
„fornhelgt“?
En kjarni málsins er, að það
er hið erlenda konungsvald,
sem ræður hinni fyrstu björ-
dæmaskipun hins endurreista
Alþingis.
í samband við tal Framsókn-
armanna um hin „fornhelgu"
kjördæmi, sem konungsvaldið
ákvað með tilskipuninni um end-
urreisn Alþingis, má benda á
það, að þegar konungkjörið var
afnumið og landskjörið tekið upp
árið 1915, minntist enginn á að
konungkjörið væri „fornheilagt“,
enda þótt það hefði verið ákveð-
ið um leið og Alþingi var endur-
reist árið 1845. Enginn minntist
heldur á það þá, að réttur karl-
manna til þess að neyta kosn-
ingaréttar einir væri „fornhelg-
ur“ og af þeirri ástæðu mættu
konur ekki öðlast kosningarrétt.
En með stjórnskipunarlögunum
frá 1915 var konum veittur kosn-
ingaréttur og þar með náð
merkum áfanga á þróunarbraut
íslenzks lýðræðis.
Af þessu sést það enn, hversu
orðræður Framsóknarmanna um
að kjördæmaskipunin frá 1845,
sem byggðist á konunglegri til-
skipun sé „fornhelg" og að við
hornsteinum hennar megi ekki
hrófla eru rakalitlar.
Réttur strjálbýlisins
Framsóknarmenn segja, að sú
kjördæmaskipun, sem lagt er til
að verði upptekin, í þessu frv.
feli í sér ranglæti gagnvart strjál
býlinu.
í þessu sambandi við ég benda
á það, að þegar athuguð er kjós-
endatalan á bak við hvern þm.
í hinum væntanlegu kjördæmum,
miðað við síðustu kosningar,
kemur það í Ijós, að í strjálbýl-
inu verða fæstir kjósendur um
hvern þm. 1 Austurlandskjör-
dæmi verða t. d. 1143, Vestfjarða
kjördæmi 1167, Norðurlands-
kjördæmi vestra 1175 og Vestur-
landskjördæmi 1256 um hvern
þingmann. Hins vegar verða
1425 kjósendur um hvern þm'.
I Suðurlandskjördæmi og í Norð-
urlandskjördæmi eystra 1815, en
í því kjördæmi er Akureyri. 1
Reykjaneskjördæmi verða 2180
um hvern þm. og í Reykjavík
3133 kjósendur um hvem þm.
Af þessum tölum verður það
ljóst, að því fer svo fjarri að
gengið sé á hlut strjálbýlisins
með hinni nýju kjördæmaskip-
an. Þvert á móti er gert ráð fyr-
ir, að fólkið i strjálbýlustu hlut-
um landsins hafi allt að því þre-
faldan atkvæðisrétt á við kjós-
endur í Reykjavík. Er það einn-
ig mín skoðun að réttlátt sé og
eðlilegt að strjálbýlið hafi hlut-
fallslega fleiri fulltrúa en þétt-
býlið, sem hefur að mörgu leyti
betri aðstöðu. Er sú stefna einn-
ig viðurkennd í þessu frv.,
Sú staðreynd liggur nú einnig
fyrir að Framsóknarmenn hafa
sjálfir lagt til að Reykjavík fái
jafnmarga þm., eins og gert er
ráð fyrir í því samkomulagsfrv.,
sem hér liggur fyrir frá þremur
stjórnmálaflokkum. Eftir það, að
Framsóknarmenn hafa sjálfir
flutt till. um sömu fulltrúatölu
höfuðborgarinnar, geta þeir
naumast haldið því fram, að með
slíkum tíll. sé verið að ganga
stórkostlega á hlut fólksins í
strjálbýlinu.
Sannleikurinn um
st j órnarskráirnefnd
Hv. þm. Strandamanna deildi
mjög á starfsháttu stjskrn., sem
skipuð var eftir stofnun lýðveld-
isins árið 1944. Taldi hv. þm.
að allir flokkar hefðu verið sam-
mála um endurskoðun stjórnar-
skrárinnar og henni hefði átt að
geta verið lokið fyrir löngu. —
Kenndi hann formanni nefndar-
innar hv. 1. þm. Reykvíkinga,
Bjarna Benediktssyni, um það að
nefndin hefði gefizt upp við hlut
verk sitt.
Hv þm. Strandamanna hefur í
þessari frásögn sinni hallað sann-
leikanum mjög. Sannleikurinn er
sá, að fulltrúar Sjálfstfl. lögðu
í nóv. 1952 fram till. í stjskrn.
um breytingar á stjórnarskránni
og þar á meðal tjáðu þeir sig
fúsa til samninga um nýja kjör-
dæmaskipun, hvort heldur væri
á grundvelli einmenningskjör-
dæma um land allt eða hlutfalls-
kosninga í nokkuð stórum kjör-
dæmum. Þegar Sjálfstæðismenn
höfðu lagt þessa till. fram varð
um það samkomulag í nefndinni,
í samráði við ríkisstj. Steingríms
Steinþórssonar, sem þá fór með
völd, að áframhaldandi starf
nefndarinnar væri þýðingarlaust,
á meðan ekkert samkomulag
fengist um kjördæmaskipunina.
Var þá ákveðið að nefndin
skyldi koma saman til fundar,
jafnskjótt og einliver einn nefnd-
arm. óskaði. Engin ósk hefur allt
til þessa dags borizt um það að
kvatt yrði til fundar \ stjórnar-
skrárnefnd. Samkomulagið um
að nefndin skyldi hætta störf-
um var staðfest af Steingrími
Steinþórssyni, þáv. forsætisráðh.
með því að hann tilnefndi engan
mann í stað Ölafs prófessors Jó-
hannessonar, sem sagði sig úr
nefndinni um áramótin 1952 og
1953. Frá þessu er greinilega
skýrt í nál. meiri hl. stjskrn.
Nd. um þetta frv. og sé ég ekki
ástæðu til þess að rekja þá sögu
þessa máls frekar hér.
Annars má benda á það, að
þegar vinstri stjórnin var mynd-
uð undir forystu hv. þm. Stranda
manna í júlí 1956, ákváðu stuðn-
ingsílokkar hennar að þeir
skyldu reyna að leysa rnálið með
samningum sín á milli, en ekki
innan stjskrn. undir forystu vara
formanns Sjálfstfl. En einnig
þetta loforð sitt sveik síðasta
ríkisstjórn hv. þm. Stranda-
manna.
Framsókn þvældist fyrir
Kjarni málsins er auðvitað sá,
að samkomulag um endurskoðun
stjórnarskrárinnar hefur ekki
náðst vegna þess að við Framsfl.
hefur ekki verið hægt að ná
neinum samningum um kjör-
dæmamálið. Hann hefur jafnan
reynt að þvælast fyrir réttlátri
lausn þess máls og þá ekki hirt
um, þó að það bitnaði á heild-
arendurskoðun stjórnarskrárinn-
ar. Það situr því vissulega illa
á hv. þm. Strandamanna að fár-
ast nú yfir því að andstöðuflokk-
ar Framsfl. hafi hindrað endur-
skoðun stjórnarskrárinnar. Fram
sóknarfl. ber þar langsamlega
mesta ábyrgð.
Hv. þm. Strandamanna lét einn
ig liggja á því, að stækkun kjör-
dæmanna og upp.aka hlutfalls-
kosninga hafi fyrst og fremst það
markmið að draga úr opinberum
framlögum til framkvæmda í
strjálbýlinu.
Þetta sögðu hv. Framsóknar-
menn líka, þegar hlutfallskosn-
ingarnir voru teknar upp í
tvímenningskjördæmunum árið
1942. Þá sögðu þeir að lækka ætti
framlög til vega, brúa, og annarra
verklegra framkvæmda í þágu
landbúnaðarins, strax og búið
væri að koma á hlutfallskosn-
ingunum.
En hvað segir reynslan í þess-
um efnum? Ég minntist á það
hér áðan. Almenningur í tvímenn
ingskjördæmunum mun nú yfir-
leitt sammála um það, að aldi'ei
hafi verið haldið betur á málum
héraða þeirra en einmitt siðan
hlutfallskosningarnar voru tekn-
ar upp.
Framlögin til verklegra
framkvæmda
f framhaldi af fullyrðingu
sinni um það, að kjördæmin væru
stækkuð og hlutfallskosningar
teknar upp til þess að draga úr
f j árframlögum til verklegra fram
kvæmda í sveitunum, endurtók
hv. þm. Strandamanna svo full-
yrðingu sina og annarra Fram-
sóknarmanna um það, að núv.
ríkisstj. og þeir aðrir sem staðið
hafa að afgreiðslu fjárlaga, hefðu
beitt sér þar fyrir stórfelldum
niðurskurði á fjárveitingu tii
verklegra framkvæmda. Ég hélt
að Framsóknarmenn mundu láta
sér nægja að halda þessari blekk-
ingu fram, áður en fjárlög voru
afgreidd, áður en þjóðin sæi fram
an í svip fjárlaganna. En jafnvei
nú, eftir að alþjóð veit, hvernig
fjárlögin líta út, og hvernig hag-
að er fjárveitingum til einstakra
framkvæmda, halda Framsóknar -
menn áfram að halda fram ger-
samlega ósönnum fullyrðingum
um það, að dregið hafi verið stór-
kostlega úr framlögum til nauð-
synlegra framkvæmda í sveitum
landsins.
Allir hv. þm. vita, að fjárfram-
lög til vega og brúa hafa t. d.
ekki verið skorin niður um einn
eyri, fjárframlög til hafna og
lendingabóta hafa verið hækkuð
og þar að auki tryggt lán til þess
að vinna að hafnarframkvæmd-
um á skipulegri hátt og í stærri
stíl en unnt hefur verið undan-
farin ár. Allir hv. þm. vita líka,
að tryggt hefur verið lán til þess
að halda í horfinu með raforku-
framkvæmdir og tryggja fram-
kvæmd 10 ára rafvæðingaráætl-
unarinnar, sem fyrrv. ríkisstj.
undir forystu hv. þm. Stranda-
manna vanrækti mjög. Kom sú
vanræksla m. a. fram í því, að
Játið var undan fallast að leggja
raforku til 232 sveitabýla, sem
áttu að hafa fengið rafmagn skv.
rafvæðingaráætluninni fyrir árs-
lok 1958.
Það gefur svo góða hugmynd
sem andlegt ástand Framsóknar-
manna um þessar mundir, að
háttv. þm. Strandamanna, hélt
því einnig fram, að það sýndi
„þrælslund" að hv. 2 þm. Skagf.
Jón Sigurðsson skyldi leyfa sér
að minnast á það í útvarpsum-
ræðum í Nd. um dagir.n, að ís-
lenzkum bændum gæti verið gagn
leg samvinna við fólkið í strjál-
býlinu í stað þess að láta ein-
angra sig og fá þannig miklu
verri aðstöðu til þess að koina
málum sínum fram.
Ég er sannfærður um það að
mikill meirihluti bænda í öll-
um landshlutum vill eiga góða
samvinnu við fólkið við sjávar-
síðuna, og telur það miklu væn-
legra til þess að skapa nauðsyn-
legan skilning á þörfum og hags-
munum sveitanna. En Framsókn-
armenn hafa alltaf reynt að ala
á úlfúð og illindum milli sveita
fólksins og almennings í sjávar-
þorpum og kaupstöðum landsins.
Slíkt er vissulega síður en svo
til þess fallið að bæta aðstöðu
þess. Ummæli Jóns á Reynistað
í útvarpsumræðunum áttu því við
fyllstu rök að styðjast. — Það
sýnir líka seka samvizku Fram-
sóknarmanna, að þeir hafa undan
farnar vikur látið Tímann halda
uppi taumlausum árásum á þenn-
an merka bónda og héraðs-
höfðingja fyrir hina rökföstu út-
varpsræðu hans við 1. umræðu
kjördæmafrv. Hefur þetta gengið
svo langt að forystugrein Tímans
hefur verið nokkurs konar fram-
haldssaga um Jón á Reynistað og
ræðu hans. Mun það enn sanna
það, sem flestir vissu að vísu áður,
að hann er einn raunsæjasti for-
ustumaður íslenzkra bænda í dag.
Fyirri afstaða til hlut-
fallskosninga
Þá fjölyrti hv. þm. Btrand.
mjög um það, að Sjálfstæðismenn
hefðu, á undanförnum árum lýst
því yfir að hlutfallskosningar i
stórum kjördæmum kæmu ekki
til greina. Þessi ummæli hv. þm.
hafa við lítil rök að styðjast. Ýms
ir af þm. Sjálfstfl. hafa í ræðu og
riti rætt um kosti stórra kjör-
dæma með hlutfallskosningu,
þ. á. m. hv. þm. A-Húnv. Jón
Pálmason, sem fyrir mörgum ár-
um ritaði um þetta greinar í víð-
lesnustu blöð landsins. Enginn
hefur orðið var við það að Jón
Pálmason tapaði fylgi, hvorki í
Austur-Húnavatnssýslu né í öðr-
um landshlutum, enda þótt hann
hafi rætt þetta mál af fullri
hreinskilni og lýst sig fylgjandi
þvi kosningafyrirkomulagi fyrir
mörgum árum, sem nú á að lög-
taka. Svipuðu máli gegnir um hv.
7. þm. Reykv. Gunnar Thorodd-
sen, sem einnig hefur í ræðu og
riti mörg undanfarin ár haldið
mjög fram kosti hlutfallskosning-
anna.
Breytt afstaða
Hermanns til
Alþýðuflokksins
Hitt er svo annað mál, að auð-
vitað breytist afstaða manna til
einstakra þjóðmála oft á skemmri
tíma en liðinn er síðan 1942, er
kjördæmaskipuninni var síðast
breytt. Síðan hefur það m. a. sann
azt áþreifanlega, að ómögulegt er
að ná neinu samkomulagi við
Framsóknarflokkinn um heil-
brigða og réttláta kjördæmaskip-
un, hvorki um að skipta öllu land
inu í einmenningskjördæmi né
aðra skipan.
Mér heyrðist einr.ig á ræðu hv.
þm. Strand. hér á laugardaginn,
sem afstaða hans til manna og
málefna í íslenzkum stjórnmál-
um, hefði af ýmsu leyti breytzt
ekki óverulega, jafnvel á
skemmri tíma en 17 árum, sem
liðin eru síðan síðasta kjördæma-
breyting * var samþykkt. Hann
talaði allt öðru vísi um sam-
starfsflokk sinn og bandalags-
flokk frá kosningunum 1956,
Alþfl., í ræðunni á laugardaginn,
en hann talaði um hann vorið
1956. Árið 1956, þegar Framsfl.
var að hefja samvinnu við Alþfl.
um kosningaundirbúning og rík-
isstj., var Alþfl. heilbrigður og
góður flokkur, málsvari alþýð-
unnar og jafnvel „frjálslyndur
umbótaflokkur“.
f ræðn hv. þm. Stranð. á
laugard. var þessi sami Alþfl.
orðinn „vondur“ flokkur,
flokkur sem var að deyja og
sem flutti þetta ljóta mál inn á
Alþ. „til þess að geta lifað“.
Hv. þm. Strand. endurtók það,
að það ætti ekki að ráða svip
stjóraskipunarlaga að „flokk-
ur væri að deyja".
En það skyldi þó aldrei ráða
neinu um afstöðu Framsfl. i
kjördæmamálinu að hann sjáU
ur vilji lifa, og það góðu lífi
með miklu þingfylgi, þrátt fyr
ir takmarkað traust mcðal ís-
lenzkra kjósenda?
Hv. þm. Strand. kallaði Sjálf-
stfl. í ræðu sinni „kaupmangara-
flokk“. Það er naumast ástæða til
þess að svara þessum ummælum
hv. þm. En ástæða er þó til þess
að vekja athygli á því að þau eru
mælt af manni, sem telur það
helgustu skyldu sína að standa
trúan vörð um mesta auðfyrir-
tæki landsins. Það er víst enginn
hætta á því að þessi hv. þm. og
flokkur hans verði kenndur við
„kaupmang", „brask“, eða „her-
mang“, jafnvel ekki með olíu á
Kef la víkurflugvelli.!
Hv þm. Barðstrendinga sagði
í sinni ræðu hér á laugardag að
ekki væri hægt að gæta hags-
muna fólksins í litlu kjördæm-
unum, eftir að hlutfallskosning
hefði verið tekin upp i stórum
kjördæmum og það fólk, sem nú
á heima í einmenningskjördæm-
Frh. á 17.
Ræða Jóns á Reynistaðj