Morgunblaðið - 22.05.1959, Qupperneq 14

14
MORCinvnr 4»1Ð
Föstudagur 22. maí 1959
Ó!afur B. Björnsson ritstj. og fræði-
maður - Minninqarorð
1 DAG fer fram á Akranesi út-
fer hins fjölhæfa gáfumanns,
Ólafs B. Björnssonár, ritstjóra.
Hann lézt 15. þ. m. eftir langa
og stranga sjúkdómslegu.
ÓJafur Björnsson var fæddur
6. júlí 1895 á Litiateig á Akra-
nesi. Foreldrar hans voru Björn,
formaður og útgerðarmaður,
Hannesson Ólafssonar Steph-
ensen og kona hans, Katrín Odds-
dóttir, prests á Rafnseyri,
Sveinssonar. Var Björn seinni
maður Katrínar. Fyrri maður
hennar var Ólafur, formaður á
Litlateig, Bjarnason, hreppstjóra
og dannebrogsmanns á Kjarans-
stöðum, Bi'ynjólfssonar.
Ólafur Björnsson var í æsku
eigi bráðgjör að líkamsþroska og
frekar heilsuveill, en því meira
var hið andlega atgervi hans,
írjó hugsun, brennandi áhugi fyr-
ir hvers konar umbótum og fram-
förum á verklegu og andlegu
sviði. Skólamenntunar naut
hann ekki í æsku annarrar en
þeirrar sem kostur var á á
Akranesi um þessar mundir. En
ástundun hans, menntaþrá og
fróðleikslöngun greiddu götu
hans að því að afia sér staðgóðr-
aT þekkingar og yfirgripsmikils
víðsýnis og óbifanlegrar trúar á
gróandann í þjóðlífi voru. Allt líf
hans og starf frá byrjun og til
hinztu stundar bar svipmót þess-
ara meðfæddu og þroskuðu eigin-
leika hanr.
Nokkuð hafði Ólafur unnið við
innanbúðarstörf i æsku, en störf
hans á þessu sviði hófust fyrst
fyrir alvöru' þegar hann um tví-
tugsaldur ásamt hálfbróður sín-
um, hinum athafnasama sjósókn-
ara og aflamanni, Bjarna Ólafs-
syni, og Níelsi Kristmannssyni,
hóf eigin verzlun og útgerð, sem
þeir félagar ráku um langt skeið.
Á þeim árum fór Ólafur tvívegis
til útlanda i verzlunar- og við-
skiptaerindum.
jÞótt Ólafur ynni af sínum al-
þekkta áhuga og dugnaði við út-
gerðar- og verzlunarfyrirtæki
þeirra félaga og legði þar nótt
með degi er svo bar undir, þá;
kom það brátt í Ijós á þessum ;
árum, að athafnaþrá hans var,
markað enn víðara svið. Félags- j
málaáhugi sá er hann hafði alið :
í brjósti sér frá bernskuskeiði j
fékk nú byr undir báða vængi j
Forysta og boðskapur sá sem
þessi hugkvæmi hugsjónamaður
flutti fékk hljómgrunn í hug-
skoti þeirra manna, sem hann
umgekkst og starfaði með.
Ólafi Björnssyni var það mikið
áhuga- og kappsmál að geta
slegið til hljóðs fyrir því að
menn sameinuðu krafta sína með
félagssamtökum til þess að
hrinda í framkvæmd torleystum
og kostnaðarsömum verkum.
Voru slík verkefni mörg fyrir
hendi á Akranesi, sem annars
staðar á landi voru, þegar fyrstu
sporin voru stigin til stórtækra
breytinga og umbóta í atvinnu-
háttum til lands og sjávar. Vél-
bátaútgerð var risin á legg á
Akranesi alllöngu áður en nokk-
ur afgreiðslu- og leguskilyrði
voru þar heima fyrir þessa báta.
Það varð því að leita annarra
verstöðva er betur hentuðu út-
gerð þeirra. Þetta var hlutskipti
þeirra þremenninganna fyrstu
árin. Og stærsti útgerðarmaður-
inn á Akranesi, Haraidur Böðv-
arsson, varð áf þessum sökum að
hefja sina giftudrjúgu útgerðar-
starfsemi í annarri verstöð við
sunnanverðan flóann. Og því er
þessa getið hér að Ólafur átti í
því ríkan hlut að hafizt var
handa um hafnargerð hér og að
framgangi þess máls vann hann
jafnan af ráði og dáð. Þegar vél-
bátaútgerðin óx kom hugkvæmni
Ólafs Björnssonar enn til skjal-
anna. Var þá að ráði hans og
fleiri áhugasamra framtaks-
manna stofnað sameignarfélag er
reisa lét síldar- og fiskimjöls-
verksmiðju, hið þarfasta fyrir-
tæki, er vaxið hefur að afköstum
og betri nýtingu hráefnisins, í
samræmi við þróun útgerðarinn-
ar. Var Ólafur lengi í stjórn
þessa íyrirtækis. Um þær mundir
sem Ólafur Björnsson var að
kveðja þennan heim, gerðist það
að forráðamenn verksmiðjunnar,
þessa óskabarns Ólafs, er svona
vel hafði farnazt, voru að ganga
frá samningum í Þýzkalandi um
byggingu tveggja níu hundruð
smálesta togara, er fyrirtæki
þetta kaupir og gerir út. Allir
fagna slíkri framtakssemi og
áreiðanlega hefði Ólafi Björns-
syni ekki sízt orðið þetta mikið
fagnaðarefni, ef enn hefði logað
ijós á hinum veika hörkveik, er
honum bárust slík tíðindi.
Ölafur Björnsson átti mörg
hugðarefni um dagana. Enda
þótt umbætur og framfarir á
verklegu sviði lægju honum jafn-
an þungt á hjarta og að þar hefði
hann jafnan ár á borði, þá átti
hann jafnframt annan hugar-
heim. Hin frána sjón hans sá
fagrar sýnir og heillandi verk-
efni utan efnishyggjunnar, á
sviði bókmennta og lista. Ólafur
Bjömsson var söngvinn maður.
Áhugi hans á því að efla söng-
mennt féll í góðan akur í um-
hverfi hans. Þar naut vel forystu-
hæfileika hans. Hann var um
langt skeið stjórnandi karlakórs-
ins Svanir, sem getið hefur sér
mikinn hróður víðs vegar. Þá var
Ólafur um langt árabil stjórn-
andi kirkjukórsins á Akranesi og
organisti í Akraneskirkju.
Mikið og gott starf lagði Ólaf-
ur af mörkum á bindindismála-
sviðinu á Alcranesi. Átti stúku-
starfsemin þar jafnan hauk í
horni þar sem Ólafur var. Ritaði
hann og allmikið um þau mál og
flutti um þau erindi í útvarpinu.
Ólafur Björnsson var mjög
trúrækinn maður. Voru þau mál
honum mjög hjartfólgin. Var
honum í brjóst borin rík hneigð
til þess að glæða trúmálaáhuga
meðbræðra sinna og systra. Af
þeim rótum var það vafalaust
runnið, hve mjög hann beitti sér
fyrir því að ástmög þjóðar vorr-
ar, sálmaskáldinu Hallgrími Pét-
urssyni, yrði reistur veglegur
minnisvarði með byggingu Hail-
grímskirkju í Saurbæ. Ólafur var
lengst af formaður þeirrar nefnd
ar, sem hafði forgöngu um að
þetta var gjört. .
Þá mun og mega rekja það til
trúhneigðar Ólafs hve náið og
einlægt var samband hans við
æskulýðsfræðarann mikla, Frið-
rik FriðriksSon. Hefur Ólafur
birt í tímariti sínu kafla úr sjálfs-
ævisögu þessa göfuga æskuiýðs-
leiðtoga.
Síðari hluti ævi Ólafs Bjöms-
sonar er helgaður blaðaútgáfu og
bókmenntastarfsemi. — Fræði-
mennska hefur frá blautu bams-
beini verið ríkur þáttur í eðli og
lífi Ólafs Björnssonar, þótt eigi
fengi hann því við komið að
helga bókmenntunum starfs-
krafta sína fyrr en allmikið var
á ævina liðið. Þeim, sem gerst
þekkja þennan þátt í lífi Ólafs,
þykir undrum sæta hve miklu
hann hefur áorkað á þessu sviði.
Ólafur Björnsson hófst handa
um útgáfu tímaritsins Akraness
1942. Stóðu þá tveir menn aðrir
að útgáfunni með honum. En
síðan 1944 hefur hann staðið einn
að útgáfunni. Um sama leyti og
tímaritið Akranes hóf göngu
sína var sett á stofn prentsmiðja
á Akranesi. Voru þrír menn í fé-
lagi með Ólafi um stofnsetningu
prentsmiðjunar. En hún var ekki
starfrækt á Akranesi nema til
ársins 1945. Árið eftir hefst Ólaf-
ur Björnsson einn handa um
stofnun nýrrar prentsmiðju á
Akranesi og er hún í fullum
gangi nú við lát Ólafs.
Tímaritið Akranes, sem jafnan
hefur verið vel úr garði gert, hið
prýðilegasta rit, sem nýtur mik-
illa vinsælda um land.allt, hefur
ávallt verið prentað þar auk
fjölda margra annarra verkefna,
sem prentsmiðjan hefur skilað
frá sér.
í tímariti Ólafs hóf hann
prentun á ýmsum þáttum þess
mikla ritverks, sem hann hefur
lengi unnið að, Hvemig Akranes
byggðist.
Eru þættir þessir mjög fróð-
legir og að baki þeirra liggur
geysilega mikið rannsóknarstarf
og könnun heimilda, sem afla
verður víðs vegar að. Eru þætt-
irnir liðlega og skemmtilega rit-
aðir og er lestrarefni þetta allt
hið skemmtilegasta. Áður en Ól-
afur féll frá hafði hann hafið út-
gáfu byggðarsögu þessarar í bók-
arformi. Er þar mörgu viðaukið
frá því sem í þáttunum stendur.
Fyrsta bindi þessa mikla ritverks
kom út haustið 1957. Annað
bindi er nú í prentun og kemur
út á næsta hausti. Þegar Ólafur
lézt var hann vel á veg kominn
með samningu þriðja bindis, en
efni hafði Ólafur viðað að sér í
fimm bindi álls.
Er það bókmenntastarf, sem
Óláfur hefur innt af hendi á full-
orðinsaldri, hið mesta þrekvirki.
Fáum eða engum byggðarlögum
munu vera gerð betri skil um
uppruna þeirra og sögu. Stendur
Akraneskaupstaður og byggcirn-
ar utan Skarðsheiðar í mikilli
þakkarskuld fyrir þetta frábæra
afrek hans. Að sjálfsögðu verða
gerðar ráðstafanir til að iokið
verði samningu sögu þessarar og
hún öll gefin út.
Mörg voru þau trúnaðarstörf,
sem Ólafi voru falin um dagana.
Skal hér aðeins fátt talið:
Hann var um skeið í sýslu-
nefnd Borgarfjarðarsýslu. Eftir
að Akranesbær fékk kaupstaðar-
réttindi var hann ávallt í bæjar-
stjórn og um skeið forseti bæjar-
stjórnar. Hann var í stjórn Spari-
sjóðs Borgarfjarðarsýslu meðan
sjóðurinn var eign sýslunnar.
Hann var um langt árabil for-
maður fiskideildarinnar á Akra-
nesi og fulltrúi á Fiskiþingi og
oft forseti þess. Þá stýrði hann
lengi aðalfundum Landssam-
bands íslénzkra útvegsmanna.
Ýmsum trúnaðarstörfum gegndi
hann í Ungmennafélagi Akra-
ness. Blómaskeið ungmennafé-
lagsskaparins hér á landi stóð
um þær mundir sem Ólafur kom
þar fyrst við sögu. Mátti af fram-
komu ýmissa ungra manna í
þessum félagsskap marka hvers
af þeim mætti vænta á opinber-
um vettvangi síðar í lífinu. Svo
var þvi og varið með Ólaf Björns
son.
Ólafur var hamhleypa til allra
verka, fljótur að átta sig á við-
fangsefnum þeim er leiða þurfti
til lykta hverju sinni. Hann
var samvinnuþýður, laginn að
miðla málum þannig að til heppi-
legra úrslita drægi. Ólafur var
trygglyndur maður og viðmóts-
góður.
Ólafur var kvæntur ágætri
konu, Ásu Ólafsdóttur, héraðs-
lækms Finsen. Þeim hjónum varð
tveggja barna auðið, sem bæði
eru á lífi:
ólafur B. Ólafsson, bóksali;
kvæntur Öldu Jóhannesdóttur,
og Ingibjörg, gift Valdemar
Indriðasyni, verksmiðjustjóra. —
Fósturdóttur áttu þau eina, Kol-
brúnu Ólafsdóttur.
Góði, látni, tryggi vinur.
Um leið og ég lýk við það að
festa þessi minningarorð á blað,
þá rifjast upp fyrir mér minn-
ingin um það þegar ég stóð síð-
ast við sjúkrabeð þinn, nokkrum
dögum fyrir andlát þitt. Eigi
varð um villzt til hvers draga
mundi því dauðinn hafði þá sett
fangamark sitt á hvem andlits-
drátt þinn. Og ennfremur rifjast
upp í huga mínum að þrátt fyrir
það þótt svona væri komið fyrir
þér, þá ræddir þú við mig, eins
og ekkert hefði í skorizt, af mikl-
um áhuga um útgáfu rita þinna,
sem þú varst sífellt að vinna að
í banalegunni. Með því hugar-
fari, sem endurspeglaðist í þess-
um siðustu viðræðum, sem við
áttum saman, settir þú innsigli
þitt á það lífsviðhorf, sem þú hef-
ur alið í brjósti þér á langri ævi,
að hvert gott verk sem unnið er
hafi sjálft launin í sér fólgin. .
Pétur Ottesen.
GAKK hljóður um musteri sorg-
arinnar, að þú raskir eigi ró þeirri
er þar ríkir, því héraðshöfðingi
er fallinn. Einvígi, sem staðið
hefur nærri árlangt, er á enda.
Lifið hefur hopað, voldugra afl
gengið með sigur af hólmi. Hönd
in, sem áður var svo sterk og
hlý, er örmagna og köld augun,
sem voru svo blíð og skær eru
brostin, hjartað, sem var svo
tryggt, er hætt að slá. Síbrenn-
andi eldur hugsjóna og athafna
er slokknaður. Kyrrð og friður og
tóm, ríkir nú þar sem áður var
gleði, líf og þrotlaus umbrot í leit
að nýjum leiðum til batnandi
lífskjara og meiri hamingju.
Fyrir aldarfjórðungi bar fund-
um okkar Ólafs fyrst saman. Þau
kynni hófust á krossgötum við-
skipta og þjónustu, og þroskuð-
ust á braut samstarfs og sameigna
um mörg ár. Á þeirri göngu
mættu okkur margvíslegir erfið-
leikar, eins og títt er í íslenzku
athafnalífi, en drenglyndi hans,
lipurð og góður og einlægur sam
starfsvilji samfara djúpri þekk-
ingu á lífsviðhorfum, milduðu á-
föllin og vörðuðu jafnan veginn
út úr erfiðleikunum. Betri sam-
eignarmann gat ég ekki kosið
mér. Kynni okkar hjéldust því
löngu eftir að samstarfi lauk, og
urðu æ traustari eftir því sem
þau urðu lengri, enda voru þeir
fáir af vandalausum mönnum, er
báru hlýrri geisla í bæ okkar
hjóna en hann, hvenær sem hann
lét þar hurð falla að stöfum.
Minningarnar um öll okkar kynni
verða mér jafnan verðmætar og
Ijúfar.
Ólafur átti óvenjulega sterka
trú á lífið, beggja megin hulunn-
ar. Gaf hún honum óbilandi kjark
og þrek til þess að berjast hinni
góðu baráttu fyrir hverju máli
gegn eyðingaröflunum í lífinu.
Hin andlegu málin náðu því sterk
ari tökum á sálarlífi hans, eftir
því sem árin færðust yfir, og síð-
ustu vikurnar var hann í beinu
kapphlaupi við sendiboðann, til
þess að fá lobið sem mestu, áður
en kallið kom, þótt þrautirnar
væru nærri óbærar og þróttur-
inn þverrandi. Eins og allir aðrir
hugsjónamenn, leit hann svo á,
að hinn andlegi þroski væri meira
virði fyrir kynslóðirnar en hinn
veraldlegi auður, og undirstraum
ur þeirrar lífsskoðunar óx i jöfn-
um hlutföllum við lífsreynslu
hans.
Hinni frábæru konu hans var
snemma ljóst hver endi yrði á
þrautunum. En hún bar það allt
með stakri ró og óvenjulegu þreki
Allt þeirra líf var hún hans
trausti félagi og góði engill, og
traustust og bezt þegar honum
reið mest á, enda var enginn stað-
ur honum jafn kær og heimilið,
sem hún skóp honum. Við hjónin
vottum henni og fjölskyldunni
djúpa samúð og hryggð við frá-
fall eiginmannsins, og biðjum
þess, að minningarnar um góðan
dreng og lífsförunaut létti þeim
sorgina og varði veginn um alla
framtíð.
Blessuð sé minning hans.
Gísli Jónsson.
ÓLAFUR B. Björnsson ritstjóri,
andaðist að heimili sínu Miðteigi
2, Akranesi, hinn 15. þ.m., eftir
langa og erfiða legu fyrst á
Landsspítalanum, og svo í sjúkra
húsi Akraness. Hann verður jarð
sunginn frá Akraneskirkju í dag,
Við það tækifæri við ég senda
vini mínum og félaga nokkur
kveðjuorð.
Frá því að Slysavarnafélag fs-
lands var stofnað, hefur Ólafur
verið virkur þátttakandi i þeirri
starfsemi af lífi og sái, eftir að
hann var kjörinn fjórðungsfull-
trúi fyrir Sunnlendingafjórðung
hefur hann setið flesta stjórnar-
fundi og lagt hverju máli lið svo
um hefur munað. Enda var hann
mikilvirkur og áhugasamur. Ól-
afur var valinn í mörg nefndar-
Störf fyrir félagið og færðist
hann aldrei undan því, þó hann
væri búsettur upp á Akranesi.
Síðasta nefndarstarfið sem hann
leisti af hendi með prýði var
húsbyggingarmál Slysavarnafé-
lagsins, en í þeirri nefnd var
hann formaður meðan heilsa og
kraftar leyfðu.
Alla landsfundi félagsins hefur
Ólafur setið, og verið ýmist vara-
eða aðalforseti þessara funda,
hann hafði mikla reynslu í fund-
arstjórn og fórst það eins vel og
bezt varð á kosið.
Viðmót Ólafs hafði þau áhrif á
mig að mér fannst ég betri mað-
ur eftir návist hans. SHkum
mönnum er gott að kynnast.
Við samstarfsmenn Ólafs B.
Björnssonar í stjórn Slysavarna-
félags fslands þökkum honum
langt og ánægjulegt samstarf. Við
vottum ástvinum hans öllum
dýpstu samúð.
Blessuð sé minning hans.
Guðbjaitur Ólafsson.
Þeir eru farnir að hlakka
til nýia sœsímans
F J ARSKIPT AS AMB AND flug-
umferðarstjórnarinnar við útlönd
hefur verið með mesta móti upp
á síðkastið og hafa margvislegir
örðugleikar skapazt af því. Hefur
oftsinnis þurft að leita til rit-
símans vegna viðskipta við út-
lönd — og stundum hefur sam-
bandið verið svo slæmt, að ekki
hefur heyrzt til millilandaflug-
véla fyrr en þær hafa verið
komnar alveg upp undir land eða
jafnvel inn yfir landið. Undir
venjulegum kringumstæðum er
hægt að fylgja þeim langleiðina
yfir hafið og þegar skilyrði eru
verulega hagstæð geta flugvél-
arnar haft samband við ísland
löngu eftir að þær eru komnar út
úr íslenzka flugumferðarstjórn-
arsvæðinu, jafnvel yfir megin-
landinu — og frá Kanada.
Það er því ekkert undarlegt
þó flugumferðarstjórnin sé farin
að hlakka til þess, að nýi sæ-
símastrengurinn, sem mun tengja
ísland við meginlöndin beggja
vegna hafsins, verði lagður. Sem
kunnugt er verður þessi streng-
ur lagður fyrst og fremst fyrir
atbeina Alþjóða flugmálastofnun
arinnar.
— Þeir segja, að Evrópukapall-
inn verði tengdur 3. sept. næsta
ár, sagði Arnór Hjálmarsson,
yfirflugumferðarstjóri, þegar
blaðið átti tal við hann í vik-
unni. Þá vænkast okkar hagur
mjög, sagði hann. Eitthvað leng-
ur verðum við að bíða eftir sam-
bandinu við Ameríku. En flug-
umferðarstjórnin í Prestwiek
hefur á leigu eina rás í sæsím-
anum til Gander — og við erum
að gera okkur vonir um að fá
að njóta góðs af, þegar nauðsyn
krefur. Þá fengjum við samband
við Ameríku um Evrópu strax
næsta haust.