Morgunblaðið - 08.11.1959, Page 13

Sunnudagur 8. nóv. 1959
MORGUlVTtLAÐlÐ
13
Eitt af mörgum mannvirkjum Esso
olíutankar í
Örfirisey. —
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugard. 7 nóv.
Hvað er fram-
undan?
Skýringar manna á orsökum
kosiungaúrslitanna og atkvæSa-
skiptingu flokka á milli eru fróð-
legar til lærdóms en hagga engu
um það, sem orðið er. Dómur
kjósenda er fallinn. Allir verða
að taka úrslitunum. Um vilja
kjósenda verður og ekki villzt.
Rífur meirihluti þeirra hefur
lýst fylgi sínu við þá meginstefnu
í efnahagsmálum, sem var tekin
eftir fall V-stjórnarinnar og
Sjálfstæðismenn og Alþýðuflokk
ur hafa síða* fylgt. Þá flokka
greindi að vísu á um eitt atriði,
en um meginstefnuna hafa þeir
verið sammála í algerri andstöðu
við kommúnista og tvístig Frarn-
sóknar.
Þessir tveir síðarnefndu flokk-
ar höfðu það að aðalumræðuefni
í kosningabaráttunni, hversu Al-
þýðuflokkur og Sjálfstæðismenn
væru sammála, ekki aðeins í
efnahagsmálum, heldur og í flest
um öðrum efnum. Þeim ætti því
allra sízt að koma á óvart, að
Sjálfstæðismenn og Alþýðuflokk
ur hafa nú tekið upp viðræður
sín á milli um möguleika á stjórn
armyndun. Engu að síður geta
þeir — og þó einkum Framsókn
— ekki dulið vonbrigði sín yfir
því, að Alþýðuflokkurinh virðist
ekki hafa hug á nýrri V-stjórn.
Þjóðviljinn segir raunar í morg-
un, laugardag, að kosningastefnu
skrár Alþýðuflokks og Sjálfstæð
ismanna hafi verið „mjög svo
samhljóða", og sýnist þar með
gera ráð fyrir, að samvinna
flokkanna sé eðlileg.
Enn er viðræðum Alþýðuflokks
og Sjálfstæðismanna svo skammt
komið, að ekki verður séð, hvort
þeim kemur saman um málefni.
Þar mega aukaatriði ekki verða
til trafala, því að hvað er fram-
undan annað en ringulreið, ef
þessum tveim flokkum, sem sam-
an haía að baki sér 55% þjóðar-
innar, tekst ekki að semja um
framtíðarstefnu?
Þörf raunhæfra
ráðstafana
frá því hálfkáki, sem einkennt
liefur allar efnahagsráðstafanir
undanfarinna ára.
í lengstu lög verður að leita
samkomulags milli aðila. Án
skilnings og stuðnings almenn-
ings verða engar ráðstafanir
gerðar að gagni. En engin minni-
hluta hópur má ætla sér þá dul
að taka völdin af löglega kjörn-
um fulltrúum meirihluta þjóðar-
innar. Forystumenn verða að
vera vaxnir þeim vanda, sem á
þá er lagður og þeir taka að sér.
Þeim ber að segja þjóðinni satt
og fylgja skoðun sinni hiklaust
eftir.
Það eitt, að tildra saman ein-
hverri stjórn dugar ekki. Allir
viðurkenna, að vandi efnahags-
lífsins er enn óleystur. Með ráð-
stöfunum í vetur tókst aðeins að
skapa stundarró til þess, að þjóð-
inni gæfist færi á að skipa Al-
þingi eftir lýðræðisreglum á
þann veg, að þar birtist sannur
vilji hennar. Þetta hefur nú tek-
izt. Á meirihlutanum hvílir
skylda að fylgja fram því, sem
hann telur rétt vera og hverfa
Tilboð
Framsóknar
Tilboð Framsóknar til Alþýðu-
flokks og kommúnista um nýja
V-stjórn er harla athyglisvert. Á
meðan á stjórnarkreppunni stóð
í fyrravetur, eftir að V-stjórnin
sagði af sér, vann Framsókn
ósleitilega að því að endurreisa
V-stjórnina. Það var fyrst eftir
að sýnt var, að sú tilraun mundi
mistakast og Alþýðuflokkurinn
mynda minnihlutastjórn, sem
Sjálfstæðismenn lofuðu að verja
vantrausti, að Framsókn stakk
upp á því að mynda þjóðstjórn.
Á þeirri hugmynd hömruðu
Framsóknarmenn síðan látlaust í
fyrravetur. Þá sögðu þeir vanda
efnahagsmálanna vera svo mik-
inn, að ekki yrði við ráðið, nema
allir fjórir þingflokkar gengjust
í málið með stjórnarmyndun.
Sjálfstæðismenn sýndu þegar í
stað fram á, að hér væri ein-
ungis um að ræða hrekk af hálfu
Framsóknar. Tilgangurinn væri
sá einn, að reyna að hindra fram
gang kjördæmamálsins, enda
gerði Framsókn það að ófrávíkj-
anlegu skilyrði sínu fyrir þátt-
töku í þjóðstjórn, að kjördæma-
málið væri stöðvað. Ef hún taldi
svo mikið liggja við í efnahags-
málum, að þjóðstjórn bæri að
mynda, lá hins vegar í augum
uppi, að henni bæri að láta af
sérkreddum sínum í kjördæma-
málinu og fallast á tillögur meiri
hlutans. Við það var aldrei kom-
andi.
Nú eftir að kjördæmamálið er
endanlega afgreitt, er áhugi
Framsóknar fyrir myndun þjóð-
stjórnar jafnharðan gufaður upp.
Vandinn um frambúðarlausn
efnahagsmála er nú hinn sami og
var í fyrravetur. Ef þá var þörf
á þjóðstjórn hans vegna, er ekki
síður svo nú. Þó lætur Framsókn
nú allt tal um þjóðstjórnarmynd-
un niður falla .einfaldlega af þvi,
að slík stjórnarmyndun vakti
sú aldrei fyrir henni. Áhugi hennar
beinist að því einu að stöðva um-
bætur í kjördæmamálinu.
fyrir málinu, sem þá þegar var
komið á hvers manns varir.
Helgi Þorsteinsson, einn af
framkvæmdastjórum SÍS og
stjórnarformaður beggja félag-
anna, viðurkenndi og að nafninu
til þessa skyldu með því að gefa
skriflega skýrslu á aðalfundi SÍS
í sumar og ræða auk þess um mál
ið á fundinum, en þá lét hann
svo sem um hreinan hégóma væri
að ræða, ef ekki beina ofsókn.
Hið mesta, sem til tals kæmi að
að aðfinningarvert væri sagði
hann vera, að misfarið kynni að
hafa verið með einn dúnk af
frostlegi! Hafi aðeins verið um
einn dúnk að ræða, hefur hann
verið býsna stór því að í skýrslu
rannsóknardómara segir að fé-
lögin hafi útvegað sér tollfrjáls-
an innflutning á 216703 pundum
af frostlegi!
Því er óspart hampað að SÍS
og fyrirtæki þess séu í raun og
veru eign almennings. Þess vegna
varð að skýra almenningi jafn-
óðum frá því sem ranglega fór
rekstri þessara félaga og for-
ráðamönnum var kunnugt um,
ella gerðu þeir sig seka um tvö
föld svik: Blekktu eigendur, al
menning, til viðbótar því, að þeir
a.m.k. reyndu að hilma yfir, svo
ekki sé meira sagt, svikin, sem
framin voru gegn ríkissjóði.
Ekki ein<íöiigu
spurning um toll-
frelsi
Skýrsla rannsókn-
ardómara
í olíuhneykslinu
Langt er síðan nokkuð mál hef
ur vakið jafn almenna athygli og
skýrsla rannsóknardómaranna í
máli olíufélaga SÍS. Ýmsir
spyrja, af hverju skýrslan sé
fyrst gefin örfáum dögum eftir
kosningar. Ekki er á færi þess.
sem þetta ritar, að svara því.
Hins vegar verður að játa, að úr
því að málið hafði dregizt svo á
langinn, að ekki var hægt að
gefa skýrslu í málinu, fyrr en
fyrsta lagi örfáum dögum fyrir
kosningar, þá hefði það verið lag
að til þess að vekja tortryggni,
að hún birtist einmitt þá. Dómar-
ar mega aldrei hegða sér svo, að
grunur geti á þá fallið um, að
þeir beiti valdi sínu pólitískt
Þess vegna verður dráttur á birt-
ingu skýrslunnar, úr því sem
komið var, naumast gagnrýndur
með réttu, þó að hitt beri að
harma, að almenningi skyldi ekki
fyrir löngu vera gerð grein fyrir
þeim staðreyndum, sem þarna
eru upplýstar.
Þá ber þó að hafa í huga, að . . „,,
þarna er einungis um fyrsta þátt I Þessu efnl' Allan þann tima sem
I 11 M rn nni Iri (~i„o yA ti /M1*1 II
víðtæks máls að ræða. Málið er
Tíminn og raunar Þjóðviljinn
einnig, þó að hann í öðru orðinu
fjandskapist mjög við Framsókn
af þessum sökum, láta nú svo sem
hér sé um að ræða spurninguna
um tollfrelsi íslenzkra verktaka
á Keflavíkurflugvelli. Að vísu
blandast það mál hér inn í, en
olíuhneykslið er mjög sérstaks
eðiis.
Vafalaust má deila um, hvort
hinir íslenzku verktakar á Kefla-
víkurflugvelli hafi átt að njóta
tollfrelsis eftir varnarsamningn-
um frá 1951 og lögunum, sem lög-
festu ákvæði hans. Tíminn talar
s.l. fimmtudag um það í forystu-
grein, að Bjarni Benediktsson
hefði „skapað þá hefð“ að láta
tollfrelsi ná til íslenzkra verk-
taka, sem störfuðu fyrir varnar-
liðið, að því er snerti allar vélar
og efni, er notað hefur verið
beint í þágu þess.
Hér fer Tíminn sem oft ella
með alger ósannindi. Bjarni Bene
diktsson skapaði enga hefð í
þessi efni, þá er vitað, að yfir-
leitt var ekki um neinn feluleik
að ræða. Hinir íslenzku verktak-
ar munu yfirleitt hafa tilkynnt
íslenzkum stjórnarvöldum, eftir
atvikum varnarmáladeild og toll
yfirvöldum, hver innflutningur
þeirra væri, fengið nauðsynleg
leyfi og síðan unað úrskurði toll-
yfirvalda um, hvcrt toll skyldi
greiða eða ekki. Ef þar hefur
verið um mistök að ræða, þá hafa
mistökin verið gerð af yfirvöld-
unum sjálfum, eða með vitund
þeirra. í engu tilfelli hefur
heyrzt um rökstudda grunsemd
um, að þau hafi verið blekkt með
röngum skýrslugjöfum. Ef uppier
grunur um það, þá er sjálfsagt
að kanna það til hlítar.
Rön« skýrslugjöf
olíufélaga SÍS
Olíufélög SÍS fóru allt öðru
vísi að. Framkvæmdastjórinn
segist raunar hafa haft þann
skilning á varnarsamningnum
frá 1951, að hinn umræddi inn-
flutningur væri tollfrjáls. En
fram er komið, að hann skrifaði
utanríkisráðuneytinu bréf í apríl
1952, þar sem hann óskaði úr-
skurðar þess um þetta efni. Af
skýrslu rannsóknardómaranna
var svo að sjá, sem utanríkisráðu
neytið hefði látið undir höfuð
leggjast að svara þessu bréfi,
jafnframt því að tekið var fram,
að ráðuneytið hefði aldrei veitt
félögunum leyfi til umrædds inn-
flutnings.
Þegar betur var skoðað, kom
hins vegar í ljós, að utanríkis-
ráðuneytið hafði strax í sama
mánuði og því barst bréfið, sent
það áleiðis til fjármálaráðuneyt-
isins. Það var eðlilegt vegna þess,
að úrskurður málsins af hálfu
stjórnarráðsins heyrði ekki undir
utanríkisráðuneytið, heldur fjár-
málaráðuneytið. Utanríkisráðu-
neytinu barst aldrei svar við
bréfi sínu til fjármálaráðuneytis-
ins og gat þar af leiðandi ekki
svarað olíufélagi SÍS. Við eftir-
grennslan er nú komið í ljós, að
fjármálaráðuneytið sendi málið
til umsagnar tollstjórnarembætt-
isins í Reykjavík og mun það
aldrei hafa svarað bréfinu. En
ekki er vitað, að fj ármálaráðu-
neytið hafi veitt hið umbeðna
tollfrelsisleyfi. Eysteinn Jónsson
hefur ekki treyst sér til þess.
svo óvenju umfangsmikið, að
rannsókn þess hefur látlaust stað
ið síðan í desember s.l. Hvað eftir
annað hefur þurft að víkka um-
boð rannsóknardómara og í ágúst
bæta öðrum við. Mun fágætt, ef
ekki alveg einstakt, að svo þurfi
að fara að.
Af liver ju gáfu
SÍS-herraranir
ósannaskýrslu?
Þó að skiljanlegt sé, að, úr því
sem komið var, væri hin fyrsta
skýrsla rannsóknardómaranna
ekki gefin fyrr en varð, þá er
óskiljanlegt með öllu, af hverju
forráðamenn SÍS hafa dregið að
skýra málið fyrir almenningi, ef
þeir hafa sjálfir hreint mél í pok-
anum. Óhugsandi er annað en
þessir menn hafi vitað um þau
meginatriði, sem nú eru komin
fram. Afsakanir Tímans fyrir
þögn þeirra eru gersamlega hald-
lausar. Einn daginn sagði Tím-
inn t.d. til afsökunar þögninni, að
olíufélögin væru hlutafélög og
þyrftu þess vegna ekki að birta
skýrslur sínar og reikninga opin-
berlega. Bæði olíufélögin eru að
meirihluta eign SÍS eða félaga
innan SÍS. Hvað sem öðru leið
bar forráðamönnum SÍS, þeim,
er sérstaka umsjón höfðu með
Bjarni var utanríkisráðherra,
var úrskurðarvald um tolla jafnt
á Keflavíkurflugvelli sem annars
staðar á landinu hjá fjármálaráð-
herra. Á þessu varð gerbreyting
hinn 11. september 1953, þegar
dr. Kristinn Guðmundsson var
gerður utanríkisráðhrera. Þá var
eftir óskum Framsóknarflokks-
ins ákveðið, að öll mál varðandi
framkvæmd varnarsamningsins,
þ.á.m. tollamál, skyldu heyra
undir utanríkisráðherra.
Það er að vísu rangt, að nokk-
ur hefð hafi verið komin á í
þessum efnum áður en dr. Krist
inn Guðmundsson tók við. En ef
hún hefði verið komin á og að
svo miklu leyti, sem hún kynni að
hafa verið að myndast, þá var
það eingöngu fyrir ákvörðun Ey-
steins Jónssonar. Á þessum árum
var um þetta deilt. Fyrst síðar
tóku þeir dr. Kristinn ogEysteinn
upp þann hátt, sem síðan hefur
tíðkast. Um ástæður til þess skal
ekki fullyrt hér, en að sjálfsögðu
hefði verið eðlilegra að láta
ganga um þetta dómsúrskurð en
kveða á um það með ráðherra-
úrskurði svo sem þeir félagar
gerðu.
Ákvarðanir
Eysteins
og Dr. Kristins
Hvað sem menn segja um
þessum félögum, því skylda til ákvarðanir Eysteins Jónssonar og
þess að gera aðalfundi SÍS greindr. Kristins Guðmundssonar um
Gegn betri vitund
Allt atferli olíufélaga SÍS
sannar, að forráðamenn þeirra
eru í illri trú. Þeir fá viðskipta-
félag sitt erlendis til þess að gefa
rangar skýrslur og kóróna blekk-
ingar sínar með því að fá full-
trúa hins erlenda varnarliðs
einnig til rangrar skýslugjafar.
Þessi tvöföldu falsskjöl voru síð-
an lögð fyrir íslenzk tollyfirvöld.
Tollyfirvöldin voru fengin til
þess að afgreiða vörurnar á
grundvelli rangra skýrslugjafa.
Hér var því allt öðru vísi farið
að en þegar verktakarnir áttu í
hlut, þá gátu tollyfirvöld í ljósi
sannra upplýsinga, gert sér grein
fyrir hvort tollfrelsi var fyrir
höndum eða ekki. Þessi blekking
arleikur olíufélags SÍS var gegn-
umfærður árum saman. Auk þess
er röng skýrslugjöf sönnuð í sér-
stökum tilfellum og stórfé haft af
ríkissjóði með þeim aðförum.
í enn öðrum tilfellum var leyfa
fyrst aflað eftir að rannsókn
málsins var hafin, svo að ekki
er um að villast, að tilætlunin
var sú, að skjóta sér undan lög-
mætum gjöldum, þó að kjarkinn
til þess skorti, eftir að líklegt
var, að allt kæmist upp.
Ef sótt hefði verið
Af öllum afsökunum er sú
e.t.v. hlálegust, sem núverandi
forstjóri Olíufélaga SÍS hefur
borið fram, að ef sótt hefði verið
um leyfi, þá mundu þau hafa
verið veitt og þess vegna geti
Framh. á bls. 14.