Morgunblaðið - 25.11.1959, Blaðsíða 8

8
MORCUNBTJtÐlÐ
Miðvilíudagur 25. nóv. 1959
Verðlagsgrundvöllur
y^mmmmmmm^mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm^mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmk
og bráðabirgðalög
Kapt. Schack á „Heklu“ yfirheyrir brezkan landhelgishrjút.
„Landhelgisbókin"
bók um fiskveiðar og landhelgi íslands
eftir Hermóð
ÞAÐ mæltist ekki vel fyrir með-
al bænda, er núverandi ríkis-
stjórn jafnaðarmanna gaf út hin
margumtöluðu bráðabirgðalög, er
sviftu bændur 3,18% af afurða-
verðhækkun þeirri er þeir áttu
rétt á samkvæmt lögum og átti
að koma til framkvæmda nú í
haust.
Svarar þetta til um 6% kaup-
lækkun hjá vísitölubóndanum. —
I>egar verðstöðvunarlögin voru
sett sl. vetur var eins og kunn-
ugt er ekki tekið tillit til þeirra
almennu kauphækkana, sem þá
höfðu orðið síðan síðasti verðlags
grundvöllur var ákveðinn.
Þetta varð til þess, að verð-
stöðvunarlögin, sem voru þó nauð
synleg, voru ekki byggð á jafn-
réttisgrundvelli. Bændunum var
með lögunum skipað að bíða
eftir sinni launahækkun, sem
aðrar stéttir voru þá þegar bún-
ar að fá — ekki nokkrum vikum
— heldur mörgum mánuðum
fyrr. Þetta sættu bændur sig við
vegna þess að Framleiðsluráðs-
lögin tryggðu þeim hækkunina
nú í haust í hinum nýja verð-
lagsgrundvelli. Sýndu bændur
með þessu, eins og jafnan áður
fullan skilning á þeirri viðleitni
þings og stjórnar að reyna að
stöðva verðbólguna, þann ægi-
vald, sem virðist ætla að eyði-
leggja efnahagskerfi þjóðarinn-
ar. Til stuðnings þessum málstað
færðu þeir verulegarfjárhagsfórn
ir, um stundarsakir, án þess að
afsala sér nokkrum rétti til sann
gjarnra og viðurkenndra launa.
Eins og kunnugt er varð ó-
samkomulag milli fulltrúa bænda
og neytenda, í haust um nýjan
verðlagsgrundvöll, sem endaði
með því, að fulltrúar neytenda
sögðu sig úr verðlagsnefndinni.
f greinargerðum þeim, sem að-
ilar birtu fyrir sínum nefndar-
álitum kemur í ljós að fulltrúa
neytenda brestur mjög rök fyrir
sínum tillögum til lækkunar á
verðlagsgrundvellinum. Hins
vegar er greinargerð fulltrúa
framleiðenda fyrir hinu gagn-
stæða skýr og rökföst, sem bezt
sést á því að öll heildaríram-
leiðsla landbúnaðarvara 1958 á
öllu landinu gefur enga mögu-
leika til stækkunar á núverandi
vísitölubúi, þegar framleiðslunni
er deilt á bændatöluna í landinu.
Sú falskenning neytendafulltrú-
anna er búið beri að stækka til
þess að hægt sé að strika út
framkomna kauphækkun bænda,
hefur því ekkert hald. Auðvitað
er fulltrúum neytenda vel ljóst
að þetta er ófær leið og taka því
það til bragðs, að segja sig úr
verðlagsnefndinni og hlaupa frá
öllu saman eins og sneyptir rakk-
ar.
Má ætla að þessi aumingjalega
afstaða bregðist einnig í þeirri
herfilegu útreið, sem þessir sömu
heiðursmenn fengu fyrir tveimur
dómstólum nú nýlega í sambandi
við mál það er þeir höfuðu á
Framleiðsluráð landbúnaðarins
vegna verðlagningar á kjöti
haustið 1958.
Ekki virðist heldur með öllu
útilokað að ríkisstjórnin hafi stutt
fulltrúana til þessarar neikvæðu
afstöðu til þess að henni gengi
betur að koma fram sínum ó-
jafnaði á hendur bændum með
setningu bráðabirgðalaganna.
En hvernig sem þessu er varið
Guðmundsson
er Ijóst, að hér um sérstæðan at-
burða að græða, sem gengur í
bága við venjulegar og heiðarleg-
ar leikreglur í samskiptum
manna og varpar eftirminnileg-
um skugga á sérstætt samstarí
tveggja hagsmunahópa, sem
margt gott hefði mátt af læra.
Verðlag landbúnaðarvara hef-
ur farið fram samkvæmt lögum
nr. 94 frá 5. júní 1947 um Fram-
leiðsluráð landbúnaðarins. Skal
söluverð landbúnaðarafurða á
innlendum markaði miðast við
það að heildartekjur þeirra, sem
landbúnað stunda séu í sem nán-
Hermóður Guðmundsson
ustu sambandi við tekjur annara
vinnandi stétta.
Þessi verðlagning landbúnaðar
afurða hefur svo farið fram sam
kvæmt samkomulagi sex manna
nefndar, sem skipuð hefur ver-
ið þrem fulltrúum neytenda, og
þrem fulltrúum bænda, með hin-
um svonefnda verðlagsgrund-
velli vísitölubús. Náist ekki sam-
komulag milli þessara aðila gera
lögin ráð fyrir því, að ágrein-
ingi verði skotið til yfirnefndar,
sem skipuð er einum fulltrúa
bænda og einum fulltrúa neyt-
enda og hagstofustjóra sem odda-
manni.
Er því séð fyrir því, að bændur
geti ekki tekið sér ríflegri hlut,
en þeim ber, þar sem úrslita-
valdið hvílir raunverulega á herð
um opinbers aðila. Á þesum stoð-
um hefur verðlagning landbún-
aðarafurða hvílt síðan 1947. Er
því augljóst að bændur einir
stétta hafa sætt sig við gerðar-
dóm í sínum kaupgjaldsmálum
á annan áratug.
Mættu launþegasamböndin
gjarna minnast þess, að það voru
þeirra fulltrúar, sem áttu frum-
kvæðið að því að brjóta niður
þetta ákvæði, sem hefur verið
eins og hlekkjafesti um frjálsan
samningsrétt bænda.
Öll þessi ár hefur bændum vor-
ið fullljóst að hugsað vísitölubú
og verðgrundvöllur, sem afurðíi-
verðið til þeirra hefur byggzt á
er allfjarri hinu rétta. Má þar
nefna bústærðina, en stórbú gef-
ur betri afkomu að öðru jöfnu
en lítið, og ýmsa tekju- og gjalda
liði við rekstur búsins, sem eru
ýmist of eða vanmetin — allt á
kostnað bóndans.
f því sambandi má benda á of
háar tekjur af hrossum, garðávöxt
um, fóður og heysölu, sem tæpast
mun vera til lengdar almennt
séð, en þessa útgjaldaliði of lágt
áætlaða: Kjarnfóður, tilbúinn
Iáburð, fyrning fasteigna, við-
hald véla, vexti og vinnu. Hve
miklu skakkar hér á reikningi
grundvallarbúsins mun ég ekki
fara út í að þessu sinni, en ekki
þætti mér ólíklegt að full leið-
rétting á launum vísitölubóndans
með gildandi tímakaupstextum
mundi hækka verðlagsgrundvöll-
inn allt af 20%. Samkvæmt fram-
leiðslulögunum hefur kaup bónd-
ans verið bundið fast til 12 mán-
aða í senn, enda þótt annað kaup
hækkaði á árinu, e.t.v. strax og
nýr verðlagsgrundvöllur var fund
inn.
Þessu ákvæði var breytt með
stöðvunarlögunum síðastliðinn
vetur, þannig að bóndinn á að fá
sína kauphækkun um leið og laun
þegar, með hækkuðu afurða-
verði. Á öllu verðþenzluskeiðinu
hefur því raunverulegt kaup
bænda verið jafnmiklu lægra
og almennt kaupgjald hefur
hækkað árlega, m. ö. o. dýrtíðin
hefur unnið gegn hagsmunum
bænda, svo stórum fjárhæðum
hefur numið.
Fyrir leiðréttingu á þessu rang
láta ákvæði hefur verið barizt af
hálfu bænda án árangurs. Þannig
hefur kapphlaupið haldið áfram
milli kaupgjalds og afurðaverðs
til mikilla óheilla fyrir þjóðina,
en bændur þó mest.
Ákvæði framleiðslulaganna um
árlega kaupbindingu bóndans
hefur beinlínis ýtt undir þessa
óheillaþróun. Áorðin breyting er
því ekki aðeins þýðingarmikil
fyrir bændur heldur einnig fyr-
ir alla möguleika á stöðvun verð-
bólgunnar almennt. Því verður
ekki neitað að sumir bændur
hafa verið alltortryggnir í garð
núverandi ríkisstjórnar, er gekk
inn á þessa breytingu á reikn-
uðu kaupi bóndans og mundi
ætlast til sérstakra fórna af
þeirra hálfu í staðinn, eins og nú
er komið á daginn með setningu
bráðabirgðalaganna um óbreytt
afurðaverð. Ríkisstjórnin mun
sennilega líka hafa talið þetta
vel færa leið sökum þess hve
auðvelt hefur réynzt að fá bænd-
ur til þess að fórna eigin hags-
munum þegar eitthvað hefur
þurft að gera til viðreisnar eða
leysa erfiðan hnút vinnudeilna.
En nú eru bændurnir reynsl-
unni ríkari, þeir eru staðráðnir
í því að láta ekki hlut
sinn að þessu sinni — fórna
ekki hagsmunum sínum um-
fram aðra. Þeim er ljóst, að
aðrir hafa ekki lagt harðara að
sér við framleiðslustörfin og
uppbyggingu atvinnulífsins en
þeir svo að við þá er ekkert að
sakast á því sviði, þeim er einnig
ljóst að þeir bera ekki úr býtum
þau laun, er þeim eru reiknuð,,
miðað við framlagða vinnu, þeg-
ar öll kurl koma til grafar.
Þeir vita eins vel og nótt fylgir
degi, að ríkisstjóm Emils Jóns-
sonar er ekki þess umkomin að
framleiða landbúnaðarvörur fyr-
ir sama verð — hvað þá lægra —
en íslenzkir bændur hafa gert.
Emil Jónsson ætti að minnsta
kosti að reyna það fyrst á bæj-
arstjórnarbúi sínu í Krísuvík, áð-
ur en hann gefur út bráðabirða-
lög um 3,18% lækkun á land-
búnaðarvörum. Máske vildi for-
sætisráðherrann líka vera svo
góður að láta þjóð sinni í té
greinargóðar upplýsingar um það
hvað kjötkílóið kostaði á búi
hans í Krísuvík sl. verðlagsár?
Ef til vill gæti ráðherrann
BÓKÚTGÁFAN Setberg sendir
frá sér í dag „Landhelgisbókina“,
bók um fiskveiðar og landhelgis-
mál fslands frá árinu 1400 fram
til vorra daga.
Rit þetta, sem er í tveimur hlut
um, nær yfir 550 ára tímabil og
rekur sókn og vörn kynslóðanna
fyrir réttindum sínum gegn yfir-
gangi erlendra þjóða í landhelgi
íslands. Fyrri hlutinn nær. frá
1400 til 1958. Þar er rakinn hinn
sögulegi þráður svo að samhengi
rofnar aldrei. Hefst frásögnin,
þegar hinir fyrstu erlendu menn
komu hingað til fiskveiða, en þeir
hnekkt þeim þráláta orðrómi, að
búskapurinn hafi ekki gengið
sem allra bezt hjá honum að und
anförnu, jafnvel svo illa að ærin
skilaði varla meiru en 8 kg af
kjöti eftir árið, en það þykja
fremur lélegar afurðir í Þing-
eyjarsýslu og víðar.
Væri sannarlega mjög lærdóms
ríkt og virðulegt viðfangsefni fyr
ir núverandi ríkisstjórn, að setja
upp sérstakt vísitölubú fyrir
neytendur, samkvæmt búreikn-
ingum Krísuvíkurbúsins, svo úr
því fengist skorið opinberlega
hvað landbúnaðarafurðirnar
þyrftu að kosta. í sambandi við
athugun þessa mætti engu sleppa
sem áhrif gæti haft á reksturinn
þar sem bændur hafa hvorki vilj
að né átt þess kost, að velta tap-
rekstri sínum á það opinbera,
þrátt fyrir sífelld skakaföll og
afurðatjón af völdum harðinda
og óþurrka, sem baka landbún-
aðinum stórkostlegu tjóni eins
og nú síðast á Suðurlandi í sum-
ar, án þess að nokkuð tillit sé
tekið til þess í verðgrundvelli.
En þrátt fyrir þesar þungu
búsifjar, sem bændur verða að
þola bótlaust, held ég að það
sé ekki ofmælt, að þeir séu flest-
um skilsamari gagnvart sínum
lánardrottnum, sem bezt sést á
því, að þeir hafa undantekning-
arlítið eða undantekningarlaust
staðið í fullum skilum með öll sín
lán síðan á kreppuárunum miklu
er samstjórn Alþýðuflokksins og
Framsóknarflokksins skammtaði
þeim aumustu sularlaun, með
því að halda niðri afurðaverðinu.
Hvort Alþýðuflokkinn dreymir
nú um slíka sælu, bændum til
handa, skal ósagt látið.
Skrifað í okt. 1959.
Hermóður Guðmunilsson.
fóru síðan oft með yfirgangi og
ofríki á hendur landsmönnum til
lands og sjávar. Þá er í bókinni
annáll, er greinir frá 200 sögu-
legum atburðum í há'fa sjöttu
öld.
Síðari hlutinn hefst, þegar varð
skipafloti íslendinga leggur úr
höfn aðfaranótt 1. september
1958 til þess að verja hina nýju
12 mílna landhelgislínu og lýkur
1. september 1959.
Gunnar M. Magnús tók bókina
saman. Hún er prentuð á vandað-
an pappír og eru 160 myndir efn-
inu til skýringar.
Viðurkenna
aðeins S-Kóreu
NEW YORK, 23. nóv. NTB: —
Umræður eru að hefjast að nýju
á Allsherjarþingi S.Þ. um mál
sem lengi hefur verið á dagskrá,
það er Kóreumálið. Hófust um-
ræður um það í Stjórnmálanefnd
inni í dag og fór allur tíminn I
að ræða hvort fulltrúum Suður-
og Norður-Kóreu skyldi boðið
að senda fulltrúa til umræðnanna
en Kórea er ekki aðili að S.Þ.
Rússar báru fram tillögu um
að bæði yrði boðið til umræðn-
anna fulltrúa frá Norður- og Suð-
ur-Kóreu, en Bandaríkjamenn
lögðu til að aðeins yrði boðið
fulltrúa Suður-Kóreu.
Fulltrúi Rússa benti á það i
þessu sambandi að til utanríkis-
ráðherrafundarins í Genf fyrr á
þessu ári hefði bæði verið boðið
fulltrúum frá Austur og Vestur-
Þýzkalandi. En fulltrúi Banda-
ríkjanna benti á það í staðinn, að
einungis Suður-Kórea nyti við-
urkenningar Sameinuðu þjóð-
anna, meðan Rússar hefðu komið
sér upp leppstjórn í Norður-
Kóreu, sem nyti hvergi viður-
kenningar utan ovét-blakkarinn
ar.
Að lokum var tillaga Banda-
ríkjamanna samþykkt með 46
atkv. gegn 10. Fimmtán ríki sátu
hjá við atkvæðagreiðsluna. Til-
laga Rússa um að bjóða fulltrú-
um beggja landshluta. var felld
með 40 atkv. gegn 12, en 11 sátu
hjá.