Morgunblaðið - 27.04.1960, Blaðsíða 13

Miðvikudagur 27. apríl 1960
MORGVPniT. AÐIÐ
13
Abstrakt
málari látinn
FYRIR skömmu lézt í Frakk-
landi einn af framámönnum í
svokallaðri abstrakt málaralist,
Jean Atlan. Hann er e. t. v. ekki
enn svo mjög kunnur almenn-
ingi í veröldinni, en þéir sem
fylgjast með þróun myndlistar í
heiminum kannast vel við verk
hans, a. m. k. af afspum. Jean
Atlan lézt úr krabbameini, að-
eins 47 ára gamall.
í grein um hann í franska blað
inu Paris Match segir, að hið
stutta æviskeið Atlans sé sönn-
un um það, að ekki sé dekrað við
unga málara nú á dögum og að
þeir verði enn að ganga í gegnum
miklar þrengingar, eins og þær
sem á sínum tíma gengu af Van
Gough, Gauguin og Pascin dauð-
um, ef þeir ætli að nota snilli-
gáfu sína til hins ýtrasta. Einnig
sé æviskeið hans ágætt dæmi um
þá hægu breytingu, sem verði
hjá málara áður en hann hefur
fundið það tjáningarform, sem
öld okkar hefur fætt af sér. ab-
strakt listina, breytingu sem or-
sakist af margvíslegum atburð-
um, sumum ömurlegum og sum-
um hlægilegum.
Litir úr náttúru Alsír
Jean Atlan er fæddur í Con-
stantin í Alsír árið 1913 og menn
þykjast þekkja landslagið og lit-
ina þar í öllum málverkum hans.
Yfir Afríkusandinum hvelfist
þessi dökkfjólublái himinn, sem
stingur í augun og þar sem stór-
ir ránfuglar svífa um, húsin inni
í borginni eru þakin brúnum og
mógulum safrangróðri og svart-
klæddar arabakonur ganga um
göturnar, einustu arabakonurnar
í Alsír, sem alltaf ganga svart-
klæddar.
Faðir Jeans var Gyðingur, sem
sökkti sér niður í bækur um trú-
arleg efni, og drengurinn hlust-
aði hugfanginn á skýringar hans
um tilveruna. Hann kaus líka,
þegar þar að kom að hefja nám
í heimspeki í París. Á þeim árum
var Jean Atlan vel þekktur í öll-
um kaffihúsum í Latínuhverfinu
í París. Hann gat setið heilu
nseturnar og rætt um leyndar-
dóma tilverunnar jafnframt var
hann allra nemenda fúsastur til
að gera einhver prakkarastrik.
íslenzk ljóð
í grísku tímariti
í PÁSKAHEFTI bókmenntatíma
ritsins „Nea Estia“, sem er mál-
gagn grísku rithöfundasamtak-
anna, birtust í grískri þýðingu 6
ljóð eftir Sigurð A. Magnússon.
Þýðinguna gerði ljóðaskáldið G.
S. Patríarkeas í samvinnu við
höfundinn. Ljóðin, sem þýdd
voru, eru „Svefnrof", „Dagar“,
„Augu þín“; „Blóm“ og
„Orð“. Þýðingunum fylgdi stutt
greinargerð um höfundinn.
Þetta mun vera í fyrsta sinn
sem ljóð eru þýdd af íslenzku á
grísku. Áður hafa þrjár bækur
Laxness verið þýddar á grísku
úr þýzku og frönsku, „Salka
Valka“, „Heimsljós" og „fslands-
klukkan". Ennfremur hafa smá-
sögur eftir Gimnar Gunnarsson
verið þýddar úr þýzku. — Þess
má geta að dagblaðið „Kaþímer-
iní“ birti nýlega langa grein eftir
Sigurð A. Magnússon, þar sem
gérður var samanburður á harm
leik Aiskylosar, „Prómeþeifur í
fjötrum", og „Jobsbók". Greinin
var upphaflega skrifuð á ensku.
Undir morgun hélt hann heim í
fátæklega herbergið sitt. Hann
kærði sig kollóttan þó hann hefði
næstum ekki annað en mottu til
að sofa á, ef aðeins voru hlaðar
af bókum í kringum hana. *En
það sem hann las, var oft æði
fjarlægt námsefninu, mest vis-
indarit um trúmál. Brátt gerði
hann sér ljóst að heimspekin
gæti aldrei opnað honum heim,
þar sem skynsemin leiddi mann
ekki inn á einhverja krákustigu.
Þess vegna sneri hann baki við
námsefninu úr Sorbonneháskóla
um leið og prófi var lokið. Um
hríð hélt hann að skáldskapurinn
væri rétta leiðin og skrifaði ljóð.
Hann tók til við að skreyta
Ijóðabók sína með teikningum,
og 27 ára gamall fann hann köll-
un sína. Hann ákvað að verða
listmálari.
Innan um geðbilaða
Á stríðsárunum tóku Þjóðverj-
ar hann fastan, ásamt Denise
konu hans. Þau höfðu verið með-
limi«- í andstöðuhreyfingunni, án
þess þó að starfa mikið, en þar
sem hann var Gyðingur átti að
flytja hann í fangabúðir. En með
því að látast vera geðbilaður,
gabbaði hann fangelsislækninn
og var fluttur á geðveikrahæli.
Yfirlæknir hælisins ákvað að
hjálpa honum og kom honum
fyrir á sjúkrahúsinu í herbergi
með tveimur rólegum sjúkling-
um. Þar byrjaði Atlan fyrir al-
vöru að mála, þó lítið væri um
strigann.
Eftir styrjöldina komst sá sið-
ur á í listamannahverfinu á
Montparnasse að fjölmenna til
Atlans á laugardögum. Ekki voru
það húsakynnin, sem drógu að.
Denise tókst ekki að fela fátækt
þeirra fyrir gestum í vinnustof-
unni í Grande-Chaumiere göt-
unni. Fyrsti gesturinn náði í stól-
inn og hinir settust á gólfið. Eng-
ar veitingar voru heldur á boð-
stólum. Menn töluðu saman, og
voru ekki þyrstir. Þarna var líka
valið lið, ekki aðeins málarar og
listagagnrýnendur, heldur líka
rithöfundar og það ekki minna
þekktir rithöfundar, og Marcel
Arland og Jean Paulhan.
Kvöldið byrjaði venjulega með
því að gestirnir heimtuðu að
Atlan skemmti þeim með leik-
sýningu. Vinsælastur var þáttur,
þar 'sem hann lét Gabríel erki-
engil koma í heimsókn til heil-
agrar Jóhönnu og ræða við hana
á ensku. Síðan sneru menn sér
að alvarlegri málefnum. Og um
hvað var rætt? Það umræðuefni
sem fór eins og eldur í sinu um
allar vinnustofur og öll kaffihús
á Montpamasse: abstrakt listina.
Abstrakt list — ekki kúbismi
Sú listastefna hafði orðið til
utan Frakklands eftir 1910, rúss-
neski málarinn Kandinsky hóf
hana í Múnchen og Mondrian í
Hollandi. Lengi þar á eftir var
hún óþekkt í París, sem þá var
upptekin af kúbismanum. Fólki
hættir til að blanda saman kúb-
isma og abstrakt list. Það er mik-
ill misskilningur. Abstrakt list,
sem er langt frá því að vera af-
kvæmi kúbismans, er alger and-
stæða hans. Kúbisminn kryfur
viðfangsefnið og gengur stundum
svo langt að sundurlima það, þar
p— ■ ' strakt málarinn reynir að
— a sinn eigin innri heim og
vekja með þeim sem horfa á
myndir hans fagurfræðilegar til-
finningar, en notá til þess hluti
eða form. Guillaume Ai>ollinaire
hefur skrifað: „Einhvern tíma
verður abstrakt listin fyrir mál-
Á MYNÐINNI hér að ofan sést farartæki,
sem margir telja hina merkustu nýjung,
og líklega til að leysa eða hjálpa til að leysa
hin erfiðu samgöngumál stórborga víðs vegar
um heim. — Talið er, að þessi svifvagn, eða
„strætisvagninn fljúgandi", eins og sumir
kalla bann, muni á næstu árum leysa af
hólmi strætisvagna og sporvagna í mörgum
stórborgum — og þó e. t. v. fyrst og fremst
neðanjarðarbrautirnar, það er að segja, að í
stað þess að gera nýja neðanjarðarbrautir,
muni horfið að því að reisa svifbrautir.
— ★ —
Myndin er af nýjum svifvagni, sem reynd-
ur var skammt frá Orléans í Frakklandi
fyrir nokkru í aðeins um eins kílómetra
langri svifbraut, er gerður var fyrst og fremst
í tilraunaskyni og sem eins konar sýnishorn
til þess að reyna og sýna hæfni slíkra farar-
tækja. — Svifvagninn hangir í brautinni á
tveim hjólapörum — en hjólin eru með
gúmmíbörðum. — I „hjólastilkunum" er
komið fyrir rafmótorum, tveim fyrir hvert
hjólapar — og getur vagninn náð allt að 100
km hraða á klukkustund.
Kostnaðurinn við að reisa hina eins km
löngu svifbraut nam sem svarar rúmlega 100
milljónum íslenzkra króna, en byggingar-
kostnaður jafnlangrar neðanjarðarbrautar er
áætlaður a. m. k. fimm sinnum meiri. — í
undirbúningi er að kynna þessa frönsku
★
Mýtt farartæki,
sem leyssr um-
ferðarvandamalin
nýjung í umferðarmálum víða í Evrópu og
Ameríku á næstunni. Var borgarstjóri San
Francisco í Kalifomíu viðstaddur á dögun-
um, þegar svifvagninn var reyndur í Frakk-
landi.
Á minni myndinni, sem fylgir hér með,
sést inn í vagninn. Þar er rúm fyrir 32 far-
þegar í sætum og stöðurúm fyrir um 90. —
Vagnhúsið er að mestu gert úr alúmíni og er
því mjög létt.. — Þess má loks geta, að þótt
hér sé talað um svifvagninn sem nýjung, er
hann þó í rauninni ekki nýr af nálinni.
„Fljúgandi járnbraut" hefur verið í notkun
í Wuppertal í Ruhr-héraði um nær sextíu
ára skeið — en sú er æði gamaldags í sam-
anburði við hinn nýja svifvagn Frakkanna.
— Slík farartæki hafa ekki til þessa hlotið
verulega útbreiðslu — en nú þykjast menn
sem sagt sjá fram á, að svifþrautir geti leyst
vandamál ýmissa stórborga, sem eiga við sér-
staka erfiðleika að etja í umferðarmálum.
aralistina það sem tónlistin er
bókmenntunum“.
En nazisminn og seinna for-
dæming Stalins á allri avant-
garde list, flutti abstrakt listina
til Parísar, að vísu umbreytta
eftir því sem tímar liðu. Ab-
strakt list, sem ekki var lengur
ein grein heldur fjölmargar,
reiðubúnar til að bannlýsa
hverja aðra.
Atlan fór ekki varhluta af
gagnrýninni. Áköfustu abstrakt-
mennirnir sökuðu hann um að
fá að láni uppistöðu úr hvers-
dagslífinu. Atlan neitaði því
ekki. Hrífandi myndir hans, sem
fullar voru af táknum og föld-
um merkingum, ofsafengnar eins
og martröð hjá Kafka og fullur af
íöfrakrafti eins og styttur frá
Kyrrahafseyjunum eða negra-
grímurnar, höfðu inni að halda
náttúrufyrirbrigðin úr æsku-
minningum hans.
Árásunum svaraði Atlan með
axlaypptingum eða hlátri, ákveð-
inn í að gefa ekki eftir um þuml-
ung. Þó vissi hann hvað þessi
stífni kostaði hann, hungur heilu
dagana og vinnu næturnar út.
Vinir hans ráðlögðu honum að
nota prófið sitt frá Sorbonne og
sækja um kennarastöðu við ein-
hvern skóla. En því neitaði hann
alveg. Að vísu gæti hann borðað
nægju sína, ef hann kenndi heim-
speki, en þá yrði hann að vera
án þeirrar einbeitingar sem
hverjum listamanni er nauðsyn-
leg er hann skapar.
Tvennir tímar
En þessi tími var liðinn. Atlan
var nýbúinn að skrifa vini sín-
um að hann hefði keypt bóndabæ
í Yonne og nú brosti gæfan við
honum. Þetta væri vínyrkjubú
og útihúsin yrðu bilskúr fyrir
Denice og vinnustofa fyrir hann
sjálfan. Þarna í útjaðri lítils ynd-
islegs þorps með 15. aldar kirkju
hefði hann svo sannarlega ró og
næði og nægan tíma.
Loks hafði Atlan tekizt að
vekja athygli og kaupendur rif-
ust um málverkin hans og
greiddu milljón fyrir hvert. í
fyrrnefndu bréfi segir hann m. a.:
„Ég þroskast í verkum mínum,
þróast og tek framförum og geri
mér betur og betur grein fyrir
hinu raunverulega takmarki .. “
Dag nokkurn bar Atlan hend-
ina upp að taugahnút, sem var
nýkominn á hálsinn á honum um
leið og hann kallaði á hundinn
sinn. Það voru lagðir bakstrar
við þetta, en það vildi ekkl
hverfa. Atlan fór til læknis inni í
Paris, sem sagði konu hans allan
sannleikann, Atlan væri dauð-
ans matur. Nú yrði hún að vera
kát i framkomu, til að fela þessa
hræðilegu staðreynd fyrir Atlan,
unz yfir lyki. Hann lézt þremur
vikum eftir að hann skrapp til
læknisins inn til Parísar, án þess
að læknarnir gætu nokkuð að
gert.
Óhagstæður vöru-
shiptajöfuiiður
SAMKVÆMT skýrslu Hagstof-
unnar hefir vöruskiptajöfnuður-
inn tvo fyrstu mánuði ársins ver-
ið óhagstæður um 55,4 millj. kr.
Inn hefir verið flutt fyrir 256,5
millj., en út fyrir 201,1 millj. Á
sama tíma í fyrra var vöruskipta-
jöfnuðurinn óhagstæður um 15,5
millj. kr.
Athygli skal vakin á því að
innflutt skip tvo fyrstu mánuðina
1960 eru meðtalin í innflutningi
þeirra, en 1959 var innflutningur
skipa fyrri helming ársins talinn
í einu lagi með innflutningi júní-
mánaðar.