Morgunblaðið - 06.05.1960, Blaðsíða 8

8
MORGVNBLAÐIÐ
Föstudagur 6. maf 1960
Viðskipti bæði við Austur-
Evrdpu og vestrænar þjoðir
eru æskilegust fyrir efnahagslíf okkar

Viðskiptamálin enn
mikið rædd á Alþingi
ÞRIÐJA umræða um frumvarp ríkisstjórnarinnar um inn-
flutnings- og gjaldeyrismál hófst á fundi Neðri deildar í
gær og tóku til máls þeir Eysteinn Jónsson, Jóhann Hafstein,
Daníel Ágústínusson og Einar Olgeirsson. Síðan var um-
ræðunni frestað, en framhald hennar er á dagskrá deild-
arinnar klukkan 13,30 í dag.
Fyrsti raeðumaður var Eysteinn
Jónsson, sem kvaðst vilja láta
nokkur orð falla
um frumvarpið
og þá efnahags-
Stefnu, sem það
væri einn liður
í. Að einu leyti
væri hér um af-
nám leyfa eða
hafta að ræða,
þ. e. að því er
fjárfestinguna
snerti. Þetta mundi að vísu
spara bæði einstaklingum og fé-
lögum fyrirhöfn. En hvað yrði
þjóðin að gjalda fyrir þetta?
Allar framkvæmdir væru gerð-
ar sem dýrastar og mönnum
torveldað að fá lánsfé til fram-
kvæmda. Þannig væru lögð hin
þyngstu björg í götu framfar-
anna í landinu. Með þessu væri
framkvæmd sú stefna, sem lýst
hefði verið yfir í sambandi við
kjördæmamálið, að draga úr
hinni svokölluðu „pólitísku
fjárfestingu“, sem falizt hefði í
því t. d. að einstakir þingmenn
hefðu útvegað fé til farsællar
uppbyggingar. 1 staðinn yrði nú
allt vald í þessum efnum lagt
í hendur bönkunum til þess að
þeir gætu örfað hina efnahags-
legu fjárfestingu. Þetta væri í
rauninni ekkert annað en að
gefa lausan tauminn þeim, sem
fjármagn hefðu eða væru í náð-
inni hjá bönkunum. Framsókn-
arflokkurinn teldi, að þurft
hefði að halda fjárfestingarhöft-
unum — en draga hins vegar
eftir þörfum úr þeim fram-
kvæmdum, sem gætu beðið.
Aðalefni frumvarpsins að því
er verzluniná snerti, sagði E. J.
að væri það, að útiloka áhrif
stjórnarandstæðinga. I þeirra
stað ætti að setja trúnaðarmenn
stjórnarinnar, sem annast ættu
þau margvíslegu og flóknu af-
skipti, sem ríkisvaldinu væri
skv. frumvarpinu ætlað að hafa.
Varla hefðu nokkru sinni verið
mælt meiri öfugmæli en þau,
að þessi afskipti ættu að minnka.
Þau væri þvert á móti þegar
byrjað að nota, til þess að koma
á þeim samdrætti, sem stefnt
væri að og leysa ætti af hólmi
þá uppbyggingarstefnu, sem
fylgt hefði verið síðan íhaldið
hefði misst meirihluta sinn
1927. Nú hlyti framleiðslan að
stöðvast og um leið að skapast
það ástand í gjaldeyrismálun-
um, að frelsi f viðskiptum og
öðrum athöfnum yrði ekki fram-
kvæmanlegt. Það væri rangt, að
gjaldeyrisástandið hefði ekki
alltaf að undar.förnu verið í
bezta lagi. Það að ástandið í
þessu efni hefði hins vegar batn-
að mjög undanfarna tvo mán-
uði gæti stafað af því, að ríkis-
stj'Jrnin hefði tekið o. djúpt í
árinni. Takmark ráðstafananna
væri heldur ekki það, að rétta
neinn halla í gjaldeyrisviðskipt-
unum, heldur hitt, að gjörbreyta
efnahagskerfinu og skapa sam-
drátt.
Jóhann Hafstein rakti gang
verzlunarmálanna og stefnu Sjáif
stæðisflokksins í þeim, allt frá
því að höftin voru tekin upp
árið 1931. Þá hefðu höftin verið
ill nauðsyn, vegna lélegrar gjald
eyrisaðstöðu og slæms ástands
í efnahagsmálum, sem orsakað
hefðu að landið hefði ekki verið
nægilega við því búið að taka
hinum mörgu og þungu afleið-
ingum heimskreppunnar. Mörg
fieirí lönd en Island hefðu þá
gripið til margvíslegra mnflutn-
ingshafta sem bráðabirgðaráðstaf
ana og neyðarúrræða. Þetta
ástand ríkti síðan um skeið og
eftir að Eysteinn Jónsson tók
við fjármálastjórninni í byrjun
árs 1935 var enn hert verulega á
höftunum og varð sú stefna ráð-
andi. Á árum siðari heimstyrj-
aldarinnar batnaði mjög ástand-
ið í gjaldeyrismálum þjóðarinn-
ar. En þegar að því kom, að þær
aðstæður, sem upphaflega höfðu
knúið íslendinga til þess að taka
höftin upp, voru ekki lengur
fyrir hendi, og aðrar þjóðir vest-
an járntjalds tóku að losa sig
úr hinum þröngu viðjum þeirra
hafta, sem sumar höfðu lögfest
hjá sér í byrjun heimskreppunn-
ar, þá kom það í Ijós, að hér á
landi voru ýmis öfl, sem halda
vildu höftunum haftanna vegna.
Sjálfstæðisflokkurinn hafði ekki
bolmagn til þess
að koma á því
Erelsi, sem hann
hafði taiið sjálf-
sagt að ríkja
ætti við eðlileg-
ar aðstæður, en
taldi þrátt fyrir
það rétt að taka
þátt í þeirri til-
raun til áætlun
arbúskapar, sem gerð var á tíma
nýsköpunarstjórnarinnar og
stjórnar Stefáns Jóh. Stefánsson-
ar 1947, en í kjölfar þeirra ráðstaf
ana sem þá voru gerðar sigldi
svo sá argasti svarti markaður
og vöruskömmtun, sem hér hefur
ríkt. Áætlunarbúskapurinn gafst
því ekki vel og stóð mjög skamma
hríð tilhneigingin til þess að
framkvæma hann hér á landi. Og
fyrir kosningarnar 1949 tók Sjálf
stæðisflokkurinn alveg fasta og
ákveðna stefnu í þessum málum
sem svo var lýst í kosningastefnu
skrá:
„Sjálfstfl. lítur svo á, að frum
skilyrði þess að íslendingum geti
farnast vel í landi sínu sé að af-
hafnaþrá manna fái sem víðtæk-
ast verksvið en sé ekki reyrð í
viðjar, svo sem gert hefur verið
langt úr hófi fram og i vaxandi
mæli á undanförnum árum
Flokkurinn telur að skerðing á
athafnafrelsi landsmanna með
víðtækri lögskipaðri ríkisúthlut-
un á öllum sviðum atvinnu-
rekstrar og tilheyrandi nefndum
og ráðum sé orðin óþoiandi og
valdi stórkostlegri rýrnum á af-
köstum þjóðarinnar. Fyrir því
telur flokkurinn óumflýjanlega
nauðsyn að tafarlaust verði snú-
ið af braut ríkjandi ofstjórnar,
losað um höft á verzlun og at-
hafnalífi og fækkað opinberum
nefndum og ráðum, út frá því
sjónarmiði að landsmönnum
verði sem fyrst fengið aftur það
athafnafrelsi, sem þeir þrá og
þjóðarhagsmuni. krefjast".
Á þessum tíma má því segja
að mörkuð hafi verið sú stefna,
som Sjálfstæðisflokkurinn hefur
síðan beitt sér fyrir með nokkr-
um árangri t. d. afnámi skömmt
unar, frílista o. fl., þótt andstaða
samsiarfsflokka hans hafi á þeim
árum, sem Sjálfstæðisflokkurinn
hefur verið í ríkisstjórn, komið
í veg fyrir að hann gæti hrundið
henni í framkvæmd. Þessi stefna
flokksins var svo enn áréttuð,
þegar vinstri stjórnin hrökk upp
af klakknum í ársl. 1958 og síðan.
Þarinig hefði ætíð vakað fyrir
Sjálfstæðisflokknum það eitt og
sama og hann nú væri að fram-
kvæma í samstarfi við Alþýðu-
flokkinn, sem nú hefði með
breyttum viðhorfum snúizt til
fylgis við þessa stefnu.
f síðari hluta ræðu sinnar vék
Jóhann Hafstein einkum að gagn
rýni stjórnarandstæðinga á frum-
varpinu. Það væri nú eins og oft
endranær, að það væri ekki alveg
sama um afstöðu Framsóknar-
manna, hvort þeir væru með í
framkvæmdinni eða ekki, og væri
þetta nú mjög áberandi. Þeir
gerðu lítið úr frumvarpinu og
segðu að hér væri í raun og veru
engu verið að breyta frá því sem
verið hefði. Það hefði verið bet-
ur skiljanlegt, ef þeir bentu á,
hvar það væri, sem þeim fyndist
of bundið og mætti frjálsara gera.
En slíku væri ekki til að dreifa.
Þó að munurinn væri máske ekki
verulegur að því er orðalag
snerti, væri hér auðvitað um
veigamikla stefnubreytingu að
ræða.
Um afstöðu Einar Olgeirssonar
og kommúnista til frumvarpsins
sagði J.H. m.a.:
„Meginuppistaðan í hans við-
brögðum við þessu hefur nú verið
sú, að við stefnum okkar utan-
ríkisverzl. og viðskiptum í voða
mundum draga úr viðskiptunum
við Austur-blokkina, ef svo má
kalla. Bæði forsætis- og viðskipta
málaráðherra svo og aðrir tals-
menn stjórnarinnar hér hafa mót
mælt þessu og ekki getað fallizt
á þá skoðun, að við værum að
hverfa frá meira öryggi, sem við
hefðum í viðskiptunum við Aust-
ur-blokkina og til öryggisleysis
með þeim tillögum, sem hér eru
gerðar. í fyrsta lagi er á þetta að
líta: Hvað er nú öryggið? Hversu
mikið er öryggi okkar íslendinga
í viðskiptum við jafnkeypislönd-
in? Ef aðstaða okkar er sú, að
við erum í æ ríkari mæli að
færast með viðskiptin yfir til
þeirra á sama tíma sem efnahags-
kerfi okkar er þannig, að okkur
er ómögulegt að drífa upp mark-
aði fyrir vöruna fyrir vestan
járntjald, ef svo skyldi fara, að
einhverjum góðum herrum fyrir
austan þóknaðist að segja sem
svo: Nei, nú skulum við láta
þessum viðskiptum lokið í bili.
Þetta hafa kommúnistar séð, og
á þessa hörpu hafa þeir slegið.
Þeir hafa sagt við fólkið í þessu
landi: Kommúnistar verða að
vera með í ríkisstjórn, vegna þess
að annars verður bara lokað þess
um mörkuðum fyrir austan, og
við erum á flæðiskeri staddir.
Þetta er ekki öryggi í viðskipta-
málum, ef nokkuð er að marka,
það sem kommúnistar sjálfir hafa
sagt og boðað landslýðnum í
þessu sambandi. Þetta er það
hættulegasta öryggisleysi, sem
þjóðin getur lent í. Þjóðin verð-
ur efnahagslega og viðskiptalega
að vera þannig stæð, að hún sé
samkeppnisfær í hinum frjálsa
viðskiptaheimi, en geti hins veg-
ar engu að síður haldið uppi við-
skiptum við Austur-blokkina og
hafi vilja til þess að halda uppi
þessum viðskiptum, þ. e. a. s.
vilja til þess að selja útflutnings-
vörur okkar hverjum sem vill
kaupa þær með hagstæðustum
kjörum og beztu verði.
Það er mikil trygging fyrir
okkur, ef við getum haldið áfram
viðskiptum við Austur-blokkina
og aukið þau jafnvel, ef því er að
skipta, en á sama tíma haldið
uppi blómlegu viðskiptalífi og
verið samkeppnisfærir við — á
hinum frjálsu mörkuðum í hin-
um vestræna heimi“.
í lok ræðu sinnar lagði J.H.
áherzlu á nauðsyn þess fyrir al-
menning í landinu að þessar ráð-
stafanir fengju að reyna sig og
reynslan að kveða upp sinn dóm.
Daníel Agústínusson flutti því
næst jómfrúræðu sína á þingi
og minntist
þess, að liðin
væru um 30 ár,
síðan kreppan
knúði Islend-
inga til þess að
grípa til haft-
anna. Þeir hefðu
þá fengið að
kenna harkalega
á afleiðing-
um hennar, sem leitt hefðu til
þess að sölumöguleikar á salt-
fiskframleiðslunni hefðu stór-
um versnað. Á því tímabili haft-
anna, sem síðan væri liðið, hefðu
allir flokkar átt sæti í ríkis-
stjórn. Erfitt væri að sleppa
tökum á útflutningsverzluninni,
vegna þess hve útflutningsvör-
urnar væru einhliða, yfir 95%
sjávarafurðir. Innflutningsvör-
urnar væru hins vegar mjög fjöl-
breyttar, þótt við stæðum nú
betur að vígi t. d. að því er sem-
ent, áburð og fleiri iðnaðarvör-
ur snerti. Til vörukaupanna
hefði nú verið tekið eyðslulán
og boðað að meira yrði tekið ef
þörf krefði, meðan verið væri
að berja niður kaupgetu fólks-
ins. Óskiljanlegt væri, að Al-
þýðuflokkurinn skyldi fást til
að standa með Sjálfstæðisflokkn-
um að þessu aðgerðum.
Þá ræddi D. Á. allmikið um
byggingamálin. Vonir flestra,
sem í byggingum stæðu, hefðu
brostið, því að nú gætu aðeins
hinir fjársterku byggt. Vaxta-
hækkanirnar hefðu verið rýt-
ingur í bak þeirra, sem fluttir
væru í íbúðir sínar. Alveg væri
útilokað að binda lánveitingar
til hinna ýmsu framkvæmda við
sparifjárinneignirnar í landinu.
Að lokum lagði D. A. til, að
þingmenn bægðu voðanum frá,
með því að samþykkja rök-
studda dagskrá Skúla Guð-
mundssonar í málinu, en hún var
eins og þegar hefur veri ðskýrt
frá hér í blaðinu felld í lok 2.
umræðu um frumvarpið.
Þegar Daníel Agústínusson
hafði þannig lokið fyrstu ræðu
sinni á Alþingi var gert klukku-
stundarhlé á fundi, áður en
Einar Olgeirsson hóf fimmtu
ræðu sína um
þetta eina frurn- M
varp. Taldi E. O.
ekki hafa verið
hnekkt rökum
sínum fyrir því,
að afleiðing *
frv. yrði minnk-
andi viðskipti
við Austur-Ev-
rópu. Þau mundu í fyrsta lagi
minnka um 13% (þann hluta,
sem ætlað er að keppa við vör-
ur frá öðrum löndum) en síðan
enn meir. Svo framarlega sem
hugur fylgdi máli í yfirlýsing-
um ríkisstjórnarinnar um að
hún vildi halda þessum viðskipt-
um áfram, yrði hún að stinga
við fæti nú og draga frumvarpið
til baka.
Ekkert sagði E. Olg. benda til
þess, að við hefðum möguleika
á auknum viðskiptum í frjáls-
um gjaldeyri, m. a. vegna frí-
verzlunarbandalaganna. En þetta
frumvarp væri kannski fyrsta
beina skrefið til þátttöku í öðru
hvoru bandalaginu.
„Vandinn við austurviðskipt-
in liggur í fyrsta lagi í því, sagði
E. Olg., að þessi lönd gera áætl-
anir um öll sín viðskipti fram í
tímann. Og til þess að geta átt
viðskipti við þau, verðum við
að gera þetta líka.“ — í öðru
lagi þyrftu svo íslenzkir inn-
flytjendur að kynna sér betur
markaðina eystra en gert hefði
verið. E. Olg. kvað Innflutnings-
skrifstofuna hafa alveg sérstakl.
byggt upp þessi viðskipti á und-
anförnum árum, en henni ætti
nú að sundra og fá ráðin í hend-
ur mönnum, sem gjama vildu
binda enda á þau.
E. Olg. hélt því fram, að ó-
hugsandi væri að láta íslenzkan
þjóðarbúskap bera sig, nema
með meiri ríkisafskiptum en
nokkurs staðar annars staðar í
hinum kapítaliska heimi. Við
ættum ekki að kaupa af neinu
ríki, sem ekki keypti af okkur.
Áætlunarbúskapur sagði E. Olg.
að aldrei hefði verið reyndur
hér á landi, aðeins mismunandi
ströng höft. Það væri ekki rétt,
að kommúnistar teldu sig þurfa
að vera í stjórn, til þess að ríkin
í Austur-Evrópu vildu verzla
við okkur. Með skipulagsleysi
eða óvild væri hins vegar hægt
að glopra þessum viðkiptum út
úr höndunum á sér og á því
væri hætta, þegar áhrif komm-
únista væru ekki nógu rík. —-
Skoðun sín væri sú, að ekki
bæri að stjórna íslenzkum við-
skiptum með það fyrir augum
að við yrðum sem liðtækastir
í samkeppni frjálsra markaða,
heldur út frá því, hvað hag-
stæðast væri þjóðarbúskapnum.
Það kerfi, sem nú ætti að inn-
leiða, væri herferð auðvaldsins
í Bandaríkjunum og Vestur-
Evrópu gegn efnahagslífi ís-
lendinga, til þess að brjóta nið-
ur það efnahagslega öryggi og
sjálfstæði, sem hér hefði ríkt.
Af þessari ástæðu yrði að vinna
gegn því.
Umræðunni var síðan frestað
og fundi slitið um hálfsjöleytið
í gærkvöldi. Framhald umræð-
unnar er svo á dagskrá Neðri
deildar í dag og hefst fundur kl.
13.30, eins og fyrr segir.
Friðarverðlaun
LONDON, 3. maí. —- (Reuter). —
Tass fréttastofan rússnesku hef-
ur tilkynnt að friðarverðlaun
Lenins hafi að þessu sinni verið
veitt bandaríska iðjuhöldinum
Cyrus Eaton og Sukarno, forseta
Indónesiu.
Verðlaunin eru veitt sem við-
urkenning fyrir baráttu til að
'j viðhalda og efla friðinn í heim-