Morgunblaðið - 06.05.1960, Blaðsíða 13

Föstudagur 6. maí 1960
MORGJUTSBL ÁÐIÐ
13
Leiklist
Kurt Meisel í hlutverki Fiesko eftir Schiller.
unciieri
í MÚNCHEN eru alls 14 leik-
hús, sem eru eingöngu ætluð til
leiksýninga. Þar af eru 2 lang-
veigamest, Residenztheater, rek-
ið af ríkinu (Bayem), og Miin-
chener Kammerspiele, rekið af
Munchenarborg.Eru þau bæði tal
in til 5 beztu leikhúsa Þýzka-
lands. Önnúr leikhús borgarinn-
ar eru minni og leika helzt allra
handá gamanleiki.
Residenztheater starfar enn í
ljótum og leiðinlegum húsakynn
um leikhúss, sem byggt var til
bráðabirgða 1948, og bíður eftir
skárra húsnæði. Einnig gerir það
út þau leikrit, sem birtast á
sviði rokokoleikhússins Cuvílli-
éstheater (Altes Residenztheat-
er). Má nefna hina afbragðsgóðu
sýningu á Mannhataranum eftir
Moliére, þar sem Ernst Gins-
berg lék titilhlutverkið af hrein.
ustu snilld og unun var að horfa
á sýninguna. Mátti ekki á milli
sjá, hvort hér væri verið að leika
gamanleik eða harmleik, því var
mátulega blandað saman, farsinn
tempraður, svo að þar sá maður
nýja hlið á karli Moliére.
Yfirleitt nýtur Ginsberg mik-
ils álits í Þýzkalandi og er víða
fenginn til þess að setja leiki á
svið. Nýlega setti hann í Resi-
denztheater á svið gamanleikinn
Hyggni einfeldingurinn (Die
kluge Narrin) eftir Lope de Vega
spánskan höfund frá 16. öld,
sem þá naut gífurlegrar hylli,
skrifaði smáræði upp á 1500 til
2000 leikrit, en féll síðan í
gleymsku þar til Grillparzer
helgaði 40 árum ævi sinnar til
þess að fræðast um hann og
kynna hann. Eftir það hefur
Lope de Vega verið mjög víða
leikinn við miklar vinsældir.
Hyggni einfeldingurinn fjallar
um unga og einfalda stúlku, sem
við kynni sín af ástinni þroskast
og verður klók og hyggin. Er
efnið einstaklega skemmtilega
fram sett, með lygilegri andagift
og hugmyndaflugi og tærum
skáldskap, þegar hugsað er til
þess, að höf. hefur sennilega tyllt
sér niður svo sem eina kvöld-
stund og hripað niður leikritið
áður en hann gekk til rekkju.
Til þess að leika einfeldnings-
stúlkuna var fengin Johann.a von
Koczian ,sem leikur þó yfirleitt
meira í kvikmyndum. Gerði hún
það vel, þótt ekki kynni ég við
hennar yfirdrifna sakleysi til að
byrja með, með stút á munni og
stór galopin augu. En atriði éins
og þegar hún er að grúfla yfir
því frammi fyrir bx'jóstmynd af
unnustanum, sem hún hafði aldr-
ei séð, hvort hann hefði enga
fætur, renna seint úr minni,
enda koma þar og fram beztu
einkenni höfundarins. Stóra syst
ir í leikritinu er bæði klók og
séð, en samt verður hún að láta
í minni pokann fyrir litlu sak-
lausu en lífsglöðu systur sinni í
baráttunni um biðilinn. Sú var
einstaklega vel leikin af Evu
Maríu Meinecke nokkurri sem
nýtur mikils álits. Fleiri gaman-
leikir á sviði Resdenzleikhúss-
ins voru m. a. Draugar í Napólí
(Neapolitanische Gespenster) eft
ir ítalann Eduardo de Filippo,
frekar þunn súpa um framhjá-
höld og drauga, og svo nýtt leik-
rit eftir Þjóðverjann Max Frisch.
Hið síðarnefnda var allmerkilegt,
þ. e. a. s. að hugmyndin var snið
ug, en upplitast í meðferðinni,
enda er leikritið lengt úr ein-
þáttungi. Það heitir Biedermann
og brennivargarnir og fjallar um
milljónamæringinn Biedermann,
sem hýsir 2 flækinga, vegna þess
að hann þorir ekki að reka þá
(annar er soddann kraftajötunn),
þótt honum sé fullljóst, að þetta
eru stórhættulegir brennuvarg-
ar. Hann reynir að létta af sér
kvíðanum með því að telja sér
trú um, að þetta séu beztu vinir
hans og þar að auki einstaklega
gamansamir, þeir séu alltaf að
reyna að hræða hann með því að
segjast vera brennuvargar, flytja
benzín inn á heimilið og leggja
kveikiþræði um allt húsið. Hann
tekur því þátt í gríninu og hjálp-
ar þeim eftir beztu getu. En á
nóttum verður honum lítið svefn
samt. Eiginkonan er dauðskelkuð
og varar hann við, en hann hlýð-
ir ekki á slíkar kerlingabækur,
kveðst vera of góðhjartaður til
þess að reka sína beztu vini á
dyr, vill „aðeins hafa frið og ró
og er frjáls borgari, sem getur
eða á ekki að hugsa“. „Hinum
nakta sannleika trúir enginn“,
segir annar brennuvargurinn
glottandi um leið og hann biður
húsráðanda um eldspýtur til þess
að kveikja í húsinu hans. Hann
fær þær, og fyrir bragðið brenn-
ur Biedermann til ösku og lend-
ir í Helvíti, því að hann hafði
með þessu farið á bak við konu
sína og framið margar syndir
aðrar, þótt hann væri annars
svona „góðhjartaður‘“. í Helvíti
er ekki allt með felldu, þvi að
Himnaríki hefur gengið á alla
gerða samninga og hirðir nú orð
ið velflestar sálir, vondar sem góð
ar, og nú var kölski, sem reynd-
ist vera annar brennuvargurinn,
að reyna að semja þar við lítinn
árangur. Og smásálir eins og
veslings Biedermann var það
eina, sem kom í hlut hans. Hann
er bálvondur og kallar á slökkvi-
liðið til þess að slökkva á öllum
ofnum Helvítis og fer aftur með
samstarfsmanni sínum, honum
Lúsífer, hinum brennuvarginum,
upp á jörðina til þess að bjarga
því sem bjargað yrði.
Slökkviliðið kemur mjög mik-
ið við sögu í leiknum, það er á
sviðinu frá upphafi til enda og
talar alltaf inn á milli í kór, seg-
ir skoðanir höfundar og varar
við ósköpunum, en allt kemur
fyrir ekki, þar sem Biedermann
„trúir á það bezta hjá mönnun-
um og slökkviliðið, en ekki á
Guð“. — Sem sagt, margt var
harla athyglisvert í þessum leik,
en heldur útþynnt og Helvítis-
atriðið antiklímax. Um leik ein-
stakra er fremur lítið að segja.
Biedermann var einum Of tryll-
ingslega leikinn af Siegfried Lo-
witz, þótt karltetrið hafi óneit-
anlega verið í öngum sínum;
kölski var mjög skemmtilega leik
inn af Horst Tappert, diplómat-
iskur og út undir sig. Leikstj. var
mjög til fyrirmyndar. Þar var
að verki Kurt Meisel, einn helzti
skapgerðarleikari í Múnchen.
Leikur hann helzt skapstórar
persónur og ástríðufullar. Má þá
nefna titilhlutverkið í Fíeskó
(Die Verschwörung des Fiesko
zu Genua) eftir Schiller. Var það
afbragðsgóð sýning. Leikstjóm
og leiktjöld voru mjög stílíseruð,
aðeins það allrahelzta undirstrik
að og Ijós mikil notuð og vel.
Yfirleitt er það nú svo, að hætti
manni til að bera saman íslenzka
leikstjórn í leikhúsum sem þess-
um tveim, þá er sá samanburður
oftast of lítið hagstæður landan-
um. — Kurt Meisel lék Fíeskó af
herjans fídonskrafti, brunaði
fram og aftur um sviðið „með
glampa í augurn", svo að ekki
varð hjá því komizt að trúa á
hans mikilleik og hugsjónir, er
hann hóf samsæri sitt og upp-
reisn gegn harðstjórum Genúu-
borgar, né heldur á þá hættu,
sem í honum bjó, þegar hann
hafði náð völdum, og leiddi til
þess að hann var drepinn af vini
sínum, hugsjónamanninum Verr-
ina. Sá var einnig framúrskar-
andi vel leikinn af Gerd Brud-
ern. Hann missti annan fótinn í
stríðinu og gengur nú við gervi-
fót. Hefur hann sjálfur leikið
Fíeskó, og væri sannarlega at-
hyglisvert að hafa séð hann þar,
þar sem hann hlýtur að hafa
þurft að „leggja" persónuna al-
veg gagnstætt því sem hinn
kjarnorkuknúði Meisel gerði,
vegna meins síns. Kvenhlutverk
eru fá og smá og má þar nefna
Inge Birkemann, sem lék vel
Júlíu Imperialí, systur harðstjór-
ans.
Annar harmleikur var og leik-
inn í Residenzleikhúsinu um þess
ar mundir, Rose Bernd eftir Ger-
hart Hauptmann. Fannst mér sú
sýning einna tilþrifaminnst af
þeim sýningum, sem ég hef talið
upp, og á eflaust hin hræðilega
mállýzka, sem leikritið er skrif-
að á, sinn þátt í því. Læt ég því
það mál útrætt. Næstu leikrit,
sem flutt verða í Residenzleik-
húsinu eru Krítarhringurinn eft-
ir Klabund og Vilhjálmur Tell
eftir Schiller.
Múnchener Kammerspiele höfðu
einnig upp á margt gott að bjóða,
og það að sögn manna bezt, sem
ég því miður aldrei komst til
þess að sjá. Var það nýlegt leik-
rit eftir Albert Camus, Hinir
djöfulóðu (Die Besessenen), eftir
samnefndri skáldsögu Dostóv-
jevskis. Það þótti harla tormelt
og þungt, en einnig afar stór-
brotið.
Einnig var sýnt nýlega leikrit
eftir Tennesee Williams, Hinn
yndislegi fugl æskunnar (Sweet
Bird of Youth). Fjallar það um
nútíma æsku, lífsskoðanir henn-
ar og hetjuhugsjónir. Fyrir henni
er lífstakmarkið hraði, að slá í
gegn, gera lukku, verða uppgötv
aður, frægur, ’stjarna*. Peningar,
peningar. Þeir eru aðalsmerki
æskunnar, því að þéir eru tákn
andlegs atgervis og dugnaðar og
það eina, sem skapar virðingu.
Og árangurinn af þessu tryllings
lega kapphlaupi er taugaveiklun,
yfirdrepsskapur og ruddaskapur.
Chance Wayne nokkur er kom-
inn aftur heim til æskuborgar
sinnar, sem hann hafði yfirgefið
fyrir nokkrum árum í leit að fé
og frama eftir að hafa flekaS
dóttur fylkisstjórans á staðnum.
Nú er hann í tygjum við áður
fræga leikstjörnu, Alexöndru del
Lago, sem finnur styrk í brennj-
víninu, þegar duttlungafullir að-
dáendur hafa brugðizt. En hún
hefur sambönd, og hinn von-
svikni Chance neyðir hana til
þess að lofa sér stórum kvik-
myndasamningi, hann ætlar nú
að mæta með trompin í höndun-
um, taka dóttur fylkisstjórans
með sér og skunda inn í frægð-
ina. Fylkisstjórinn, Boss Finley,
er einmitt slíkur, sem hefur kom-
izt áfram í lífinu, enda er hann
rakinn bandítt. Hann sér nú rautt
við komu Chances og lætur son
sinn, Tom, hóta honum, að verði
hann ekki horfinn úr borginni
innan 24 stunda, muni hann fá
sömu útreið og svertingi einn,
sem hafði leitað fylgilags við
dóttur hans fyrir skömmu. Sá
hafði verið geltur umsvifalaust.
Boss heldur einmitt þá um kvöld
ið ræðu til þess að „bera til baka
allar sögurnar um dóttur sína“
og bjarga sæmd ættarinnar. Var
það bezta atriðið. Það gerist á
bar einum, en innar af honum
er ræðusalurinn. Sést því aðeins
á stóru sjónvarpstjaldi, þegctr
Boss heldur ræðuna og einnig
hvernig einn í salnum mótmælir
henni og er dreginn út og jafn-
framt inn á sviðið og laminn þar
í klessu á meðan Boss talar svo
einstaklega hjartnæmlega um
það, hvað hann leggi á sig til
þess að öllum borgurum geti lið-
ið vel og lifað við alsæld og ör-
yggi. Þar kemur einnig leikkon-
an Alexandra útúrdrukkin og
kallar á Chance sinn, svo að
mesti glansinn fer af samningn-
um, sem hann hafði verið að
flíka, og loks er spilið alveg tap-
að, þegar Alexandra fréttir að
nýjasta myndin hennar hefði
slegið í gegn þrátt fyrir allt. Þá
(er henni auðvitað strax aftur
skotið upp í upphæðir, hún gefur
þá skít í Chance og öll loforð
og er rokin upp á tindinn, en
hann situr eftir og bíður þess að
Tom Finley og kumpánar hans
nái í sig. Lýsir leikritið vel hinni
miskunnarlausu baráttu um auð
og völd, þar sem sá grimmasti og
ófyrirleitnasti nýtur mestu virð-
ingar. Lög þins villta vesturs.
Einstaka sinnum fannst mér samt
skorta svolítið púður í leikinn.
Leikkonuna Alexöndru del
Lago, „prinsessu Kosmonopolis“,
lék leikkona að nafni María
Nicklisch af frábæru öryggi og
skilningi, hvort sem það var von
leysi hennar og trega yfir gam-
alli frægð,1 drykkjuskap eða sem
stjarna á ný. Afbragð. Einnig
lék Friedrich Domin fylkisstjór-
ann Boss skínandi vel, og ungur
leikari, Wolfgang Weiser, sem
lék Chance, gerði margt ágæt—
lega.
Franska leikritaskáldi* Jean
Anouilh nýtur feikna vinsælda
í Þýzkalandi og eru leikrit hans
sýnd nánast í hverri borg.
í Múnchener Kammerspiele gaf
á að líta General Quixotto eða
Ástfangni afturhaidsseggurinn
(á frönsku „L’Hurluberlu"). Hef
ur hinn þýzki þýðandi valið leikn
um þetta nafn vegna þess, að
hann fjallar um uppgjafagenerál,
sem er afskaplega óánægður með
tilveruna og er ákveðinn í því
að breyta henni og betrumbæta,
en verður að lokum ljóst, að hún
verður eins og hún er og maður
verður að taka henni þannig;
hann hefur verið að berjast við
vindmyllur. Generálinn er sest-
ur í helgan stein í smáborg, þar
sem hann ætlar að rita æviminn-
ingar sínar eins og hæfir þeirri
stétt. En hann hefur einnig smá-
samsæri á prjónunum, sem á að
steypa stjórn landsins, og er bú-
inn að fá 3 menn í lið með sér.
Hann er skemmtilegur og sympa
tískur þrasari, sem hefur velflest
á hornum sér, og einhvern veginn
finnst manni, að það sé nokkuð
til í því sem hann segir. Þó fer
Framh. á bls. 16. . j