Morgunblaðið - 22.01.1961, Blaðsíða 8

MORCVNBLAfílb
Sunnudagur 22. janúar 1961
Erlend-
ir viö-
burðir
GAMALKUNN er sagan af þjóð-
skáldinu Grími Thomsen. Svo
bar til, er hann var starfandi í
dönsku utanríkisþjónustunni suð-
ur í löndum, að hann hitti í ein-
hverri veizlunni belgískan aðals
naann, heldur montinn og merki-
legan með sig, er þóttist langt
hafinn upp fyrir fslending frá
yzta hjara veraldar.
— Og hvaða tungumál talið
þið svo uppi á íslandi? spurði
belgíski aðalsmaðurinn með fyr-
irlitningarsvip og horfði á Grím
gegnum einglyrnið.
Nú seig brúnin á gamla Grími
og glampi kom í augu hans snör.
— Það er nú ekki merkilegt
mál sem við tölum, — það er
belgíska!
★
í svari sínu kom Grímur inn
á það einkennilega ástand í
Belgíu, að þjóðin sem þetta smá-
ríki byggir á sér ekkert tungu-
mál- Heldur notar hún tungumál
tveggja nágrannaþjóða sinna,.
frönsku og hollenzku.
Á götu í Briissel
En öllu gamni fylgir nokkur
alvara. Við skulum hverfa um
sinn í huganum suður til Belgíu
og horfa þar á atburð, sem gerð-
ist á götu í höfuðborg landsins,
Brússel fyrir fáeinum dögum.
Lögregla borgarinnar hefur
reynt að dreifa hópi verkfalls-
manna, sem stöðvar umferð um
miðborgina. Einn lögreglumanna,
Ungur piltur, eitthvað rúmlega
tvítugur, hefur með einhverjum.
haetti orðið viðskila við lögreglu-
liðið. Allt í einu stendur' hann
þarna í einkennisbúningi sínum
með hjálm á höfði og kyifu í
hendi, — aleinn innan um hóp
verkfallsmanna.
Lögreglumaður umkrlngdur og innikróaður af æstum verkfallsmönnum í Briissel. Frá þessu atviki er sagt í greininni,
sem fjhllar um vandamál Belgíu.
Fáni skilnaðarhreyfingar Vall-
óna. — Gylltur hani.
f
r ■— Við skulum velgja honum
undir uggum, segir einn. — Já,
við skulum drepa hann, svarar
annar. Þeir nálgast hann úr öll-
um áttum. Hann reynir að flýja,
lemur kylfunni í kringum sig, en
er brátt innikróaður upp við hús.
— Einn slær af honum hjálminn.
Annar kastar grjóthnullungi í
hann. Svo ráðast þeir á hann.
Þeir berja hann þungum högg-
um, hrinda honum á húsvegginn,
sliga hann niður og misþyrma
honum undir sér.
Allt í einu kveður við skot-
hljóð. Einn árásarmannanna fell-
ur örendur niður og blóðið
streymir úr honum. Ungur mað-
ur sem hafði verið nærstaddur
og horft á leikinn hafði tekið upp
skammbyssu og skotið. Hann
skýrði verknað sinn svo á eftir:
— Eg hélt að þeir ætluðu að
drepa hann.
Verkföll og óeirðir hafa staðið
í nærri heilan mánuð í Belgíu.
Tilefni þeirra var sparnaðarfrum
varp sem belgíska stjórnin hafði
borið fram á þingi. En allir vita,
að ólgan mikla stafaði frá tungu-
máladeilunni í landinu. Þannig
geta tungumáladeilur orðið engu
'síður harðvítugar en kynþátta-
deilur.
Lönd tveggja tungna
Belgía er ekki eina ríkið þar
sem tvær tungur eru talaðar hlið
við hiið. Slíkt ástand þakkist
víða um heim. f nær öllum lönd-
um eru til ólíkar mállýzkur og
þarf ekki annað en að minna á
t.d. Noreg, þar sem mállýzku-
stríð er milli nýnorsku og ríkis-
máls. íbúar Skánar í Svíþjóð tala
hálfgerða dönsku. Mállýzka Jóta
er alkunn o. s. frv. Þessar mál-
lýzkur hafa þó sjaldnast mikla
aðgreiningu í för með sér. Stofn
málsins er sá sami. Við tilkomu
útvarps og úbreiðslu blaða virð-
ist stöðugt draga úr mismunin-
um.
Hitt er strax alvarlegra ef tvær
tungur af ólíkum stofni eða grein
eru talaðar í sama landinu. Þessa
eru dæmi auk Belgíu, t.d. í Finn-
landi, Svisslandi, Kanada. Og svo
tíðkast þetta víðs vegar út um
álfur á rústum gömlu nýlendu-
veldanna. Skammt er síðan blóðs
úthellingar urðu vegna deilna um
tungumál t.d. á Ceylon og í sunr-
um héruðum Indlands. Tungu-
máladeilur liggja og að baki
flokkadráttanna í Kongó. Er það
all kaldhæðnislegt, . að Belgíu-
menn eru litlu betri en nýlendu-
þjóðin sem þeir gleymdu að ala
upp.
Á einum áratug hafa tungu-
máladeilur breytt Belgíu tvisv-
ar sinnum í hálfgerðan vígvöll
með allsherjarverkföllum, mann-
vígum, skemmdarverkum og
grjótkasti. Tungumáladeilurnar í
Belgíu hafa orðið æ viðkvæmari
síðustu áratugi. Vissar ástæður
eru fyrir því, sem skulu raktar í
fáum dráttum.
Franska var æðra málið
Á þeim tíma, sem Grímur
Thomsen snerti á þessu vanda-
máli, hefur hann varla hugsað út
í það, að tvö mál voru töluð í
Belgíu. En hann mundi eftir því,
að það var franskan sem réði
þar ríkjum, enda hefur viðræðu-
maður hans vafalaust talað skír-
ustu frönsku. Á þeim árum var
franskan hið opinbera mál
Belgíu. Allir embættismenn lands
ins töluðu það. Hún var notuð í
öllum æðri skólum, fyrir dóm-
stólum og hún var eina raunveru
lega menningar-tungumál lands-
ins. f Belgíu þróuðust merkileg-
ar bókmenntir á frönsku, og hin-
ir frönsku háskólar landsins nutu
viðurkenningar um allan hinn
menntaða heim.
Hin frönskumælandi yfirþjóð
Belgíu, Vallónarnir, litu niður á
Belgíu tók upp á því á stríðsár-
unum, að giftast flæmskri stúlku,
Liliane Baels, dóttur verksmiðju
eiganda í Flandri. Aldrei hafði
þjóðernismetnaður Vallóna orðið
fyrir þvílíku áfalli, enda varð
konungur, þótt síðar væri að
súpa seyðið af þessari giftingu.
Margra ára deilur stóðu um kon-
ungdóm hans, svo að stundum
lá nærri borgarastyrjöld. ,
vikuyfirlit
mýrafólkið, Flæmingjana sem töl
uðu annað tungumál, hollenzka
mállýzku. Á þeirri tungu þróuð-
ust engar teljandi bókmenntir,
enda voru fæstir læsir eða skrif-
andi. Tunga þeirra varðveittist
þó og hélzt hrein, einkum í því
orði, sem út gekk frá prédikunar-
stólnum. Allt styður það hvort
annað, að Flæmingjarnir í Norð-
ur-Belgíu eru guðræknari en hin-
ir frönskumælandi Vallónar,
enda voru það prestar þeirra sem
héldu þjóðvörnum uppi um langt
skeið.
Margt hefur breytzt í Belgíu
síðan á dögum Gríms, einkum
þó að Flæmingjarnir hafa stöð-
ugt verið að sækja á, bæði í at-
orkusemi til framkvæmda og í
því að margfaldast og uppfylla
jörðina. Samfara því hafa þeir
grundvallað eigin sérkennandi
þjóðmenningu með fögrum bók-
menntum. Þeir urðu lengi að
heyja mjög harða baráttu fyrir
jafnræði tungumáls síns og enn
vantar nokkuð á að tunga þeirra
sé hlutgeng til jafns við frönsk-
una á ýmsum sviðum.
Flæmingiar sækja á
En Flæmingjarnir sem áður
voru í minnihluta með þjóðinni
eru nú komnir í meirihluta og
geta í reyndinni ráðið því sem
þeir vilja í landinu. Öll þessi bylt
ing innan þjóðfélagsins veldur
óróleika, viðkvæmni og beizkju.
Hinir frönskumælandi Vallónar
hafa verið sviptir frumburðar-
rétti sínum. Þeir líta frá gamalli
tíð niður á Flæmingjana, og geta
ekki þolað að þeir ýti þeim til
hliðar. Þessi viðhorf eru gróin
djúpt í sálarlíf þeirra og frá þeim
stafar biturleikinn og reiðin.
Eins og aðrir menn sem frönsku
tala, telja þeir hana hið eina og
fegursta mál heimsins. Þeir geta
því ekki sætt sig við, að flæmskt
hrognamál sæki á. Sjálfir leggja
þeir sig helzt ekki niður við að
læra flæmskuna, meðan Flæm-
ingjarnir læra flestir frönsku.
Það skapar þeim síðarnefndu
meir,i möguleika til starfa og em-
bætta, svo allt miðar í sömu átt.
Versta áfall Vallónanna var
það þó, þegar Leopold konungur
Öfgar á báða bóga
Síðustu fregnir frá Belgíu
herma, að verkföllunum sé nú
loksins að linna. Virðist sem þau
setli að hjaðna niður án þess að
nokkru meðali öðru en tímanum
hafi verið beitt við þau. Það var
stjórnarandstöðuflokkurinn, Jafn
aðarmenn, sem hleyptu verkföll-
unum af stað til þess að mótmæla
sparnaðarfrumvarpi rikisstjórn-
arinnar og virðast allir foringjar
flokksins hafa veiýð sammála því
að beita verkfallsvopninu þannig
á pólitískan hátt og virðist mér i
að sú framkoma hafi verið á- (
mælis- og varhugarverð. Enda'
misstu þeir fljótlega tökin á verk I
föllunum og öfga- og æsinga- [
menn méðal skilnaðarmanna
tóku alla forustuna, sérstaklega
æsingaseggurinn André Renard,
foringi verkfallsmanna í Liege,
sem hefur árum saman róið að
skilnaðarstefnu. Eftir að málið
var komið á það stig, hófust ó-
hæfuverkin út um alla sunnan-
verða Belgíu, skemmdarverk
voru unnin á járnbrautum og
vegum svo öryggi ólks var stefnt
í voða og umheimurinn undrað-
ist skrílslætin í landi sem átti að
heita menntað Evrópuríki.
Slíka framkomu er hægt að á-
tilja, en auðvitað er það þó
sjaldnast einn sem véldur, þá
tveir deila. Svo virðist sem for-
ustumenn stjórnarflokkanna haíi
átt sinn þátt í að æsa andstæð-
ingana upp. Það kom t.d. mikl-
um illindum á stað, þegar einn
ræðumaður stjópnarflokksins á
þingi staðhæfði að fyrrverandi
stjórn jafnaðarmanna ætti sök á
hræðilegu námusjysi sem varð í
Belgíu fyrir nokkrum árum. Þá
barðist þingheimur. Og persóna
forsætisráðherrans, Flæmingjans
Gaston Eyskens hafði mjög æs-
andi áhrif á Vallóna. Þesst granni
litli maður, með fránu augun og
smyrilsnefið er fullur af sjálfs-
áliti og mjög harðskéyttur. Hann
gengur almennt undir nafninu
„litli Napoleon". Ástandið batn-
aði fljótlega í landinu eftir að
leið yfir hann í ræðustól í þijig-
inu og hann varð að leggjast sjúk
ur heima hjá sér.
Belgískt sambandsríki
Vonir eru nú til að tungumála-
stríðið jafni sig í bili og hjaðni
niður, en það verður áfram mjög
eldfimt og má vel vera að það
væri skynsamlegast hjá Belgíu-
mönnum, að skipta landinu niður
í sambandsríki, — slíkt hefur
reynzt ágætlega t.d. hjá Sviss-
lendingum, þar sem fjögur tungu
mál eru töluð en landinu er skipt
niður í fjölmargar kantónur með
víðtækri sjálfstjórn, Það voru
hinir frönskumælandi Vallónar
sem réðu því á sínum tíma að
Belgía fékk sterka miðstjórn í
líkingu við það sem tíðkaðist í
Frakklandi og höfuðborgin Brúss
el varð eins konar París Belgíu.
Nú hafa Vallónarnir misst á-
hugann fyrir sterkri miðstjórn,
enda eru þeir nú komnir í minni
hluta. En vitrari menn meðal
Belga, af báðum flokkum munu
skilja það, að betra er að fara
varlega í skiptingu landsins. All-
ir stjórnarhættir hafa verið mið-
aðir við að Belgía sé. eitt land og
skipting þess myndi valda feiki-
legri röskun. Vel mætti og vera,
að stjórnmálaþróunin yrði við
það mjög ólík í hvorum lands-
hluta og myndi skapast hyldýpis-
gjá þar á milli.
Kongó — aðeins
einn dropi
Um leið og verkamennirnir
hverfa aftur til vinnu sinnar og
öldurnar lægir í þjóðernisstríð-
inu, verður að nýju að heýjast
handa um aðgerðir í efnahagsmál
unum. Efnahagsmálin voru erfið
úrlausnar fyrir og ekki hafa
þau batnað við það að allsherjar-
verkfall hefur verið í landinu í
næstum því heilan mánuð. Um-
ræðurnar um sparnaðarfrumvarp
stjórnarinnar geta nú orðið mál-
efnalegri en áður, jafnvel þótt
mönnum svelli enn móður. Frum
varpið hefur að vísu þegar ver-
ið samþykkt í Neðri deild þings-
ins með 115 atkv. gegn 90, en
gengur nú til öldungadeildarinn-
ar. Virðist sem afstaða jafnað-
armanna þar ætli að vera mun
málefnalegri en æsingabragur sá
sem ríkti í Neðri deildinni. tfefa
þeir nú t.d. lagt fram málefna-
legar tillögur sínar um úrbætur.
Það hefur oft verið sagt í frétt
um frá Belgíu að undanförnu,
að vandræðin stafi af því að
Belgíumenn hafi misst Kongó.
Þetta er aðeins hálfur sannleik-
ur og jafnvel ekki hálfur. Enn
hafa Belgíumenn lítið misst í
Kongó. í námum Katanga-héraðs
er haldið áfram. að vinna kopar
og úraníum úr jörð og járnbraut-
ir flytja framleiðsluna hömlu-
laust til hafnar í portúgölskum
nýlendum Afríku. Mestöll verzl-
un til og frá Leopoldville gengur
enn í gegnum Belgíu.
Einhverju hafa Belgíumenn
tapað og einhverju hafa þeir
þurft að kosta vegna Kongó-vand
ans, en það er miklu minna en
menn hafa almennt gert sér í
hugarlund. Hefði Belgía verið
sterkt land á sviði efnahagsmála,
Framh. á bis. 14