Morgunblaðið - 03.02.1961, Blaðsíða 13

Föstudagur 3. febr. 1961
MORGVNBLAÐIÐ
13
Þjóðernisstefna er hel-
vegur mannkynsins
NÚ Á DÖGUM aðhyllist meiri
hluti mannkynsins, a.m.k. í orði,
eitt eða fieiri hinna fornu trúar
bragða, Brahmatrú, Búddatrú,
Múhameðstrú eða Kristna trú.
Mikill hluti minnihlutans að-
hyllist ýmis önnur trúarbrögð,
sem eru lík að vissu leyti og
einnig forn, svo sem Gyðingatrú,
Zoroastrianisma, Jainisma og
Taoisma. En hin raunverulega
trú mannkynsins er ekkert af
þessu heldur þjóðernisstefna, sem
er fólgin í sameiginlegri sjálfs-
dýrkun einhvers hlutar mann-,
kynsins.
Um stund a.m.k. hefur þjóð-
ernishreyfingin komið í stað
(hinna eiginlegu trúarbragða, þótt
ekki liggi \bað beinlínis í augum
uppi. Eingöngu Kommúnisminn
Ihefur getað staðið Þjóðernisíhreyf
ingunni á sporði og það aðeins
í þeim löndum þar sem koimmún-
istar eru ekki við völd. 1 Rúss-
landi og Kína hefur Kommún-
isminn orðið tseki Þjóðernis-
stefnunnar. Trotsky vildi láta
Rússland vinna að alþjóðlegum
Kommúnisma, en hann beið ósig
ur fyrir Stalín — og hið kald-
Ihæðnislega við sigur Staljns var,
að hann var ekki rússneskur að
uppruna. En George Stalín var
svo sem ekki fyrsti útlendingur-
inn, sem verður leiðtogi þjóð-
ernishreyfingar. Napóleon frá
Korsíku hafði vit á því á undan
Stalín og Hitler frá Austurríki
íyigdi í fótspor hans.
■ —. ★ —
ú Ef við viljum sjá hinn lang-
dregna söguleik trúarbragðanna
leikinn í skyndi, skulum við
beina augum okkgr til Afríku.
„Alltaf er eitthvað nýtt að koma
frá Afríku“ sögðu Rómverjar,
Pg það er eins satt £ dag og það
var fyrir átján hundruð árum. í
Afríku hafa trúarbrögðin runn-
ið öll sín skeið á einni öld — allt
frá töfratrú og náttúrudýrkun til
Múhameðstrúar og Kristni, það
an til þjóðernishreyfingar og
gp7num þj^ðerrr.Iireyfinguna aft
ur til siðalögmála er giltu fyrir
tíma Kristninnar og Múhameðs-
trúarinnar.
Fylgjendur þjóðernisstefnu í
Afríku vilja hafa á sér nútíma
snið, en nútíma þjóðernislu'eyf-
ing elur við brjóst sér fornan
þjóðararf. Þvf sérstæðari sem
sá arfur er, þeim mun betra. Svo
lengi sem þjóðararfurinn er frá
brugðinn öðrum, skal hann mik
ils metinn, hvort sem hann er í
raun og veru slaemur eða góður.
Þjóðernissinnar í Afríku virð
ast hneigjast til þess að meta
’mikils þá tíð, er var fyrir tíma
Múhameðstrúarinnar og Kristn-
innar, enda er ekki auðvelt að
gera þessar greinar trúarbragð
anna að þjóðtrú. Boðskapur
þeirra er allþjóðlegur en ekki
staðbundinn. Honum er beint til
sénhverrar mannveru, er fædd-
ist í þennan heim og hlutverk
hverrar um sig er að vinna að
því að snúa öllu mannikyninu
til réttrar trúar, og gera að raun-
veruleika bræðralag mannkyns-
ins. Hvorugt þessarra trúar-
bragða hefur komið fram hug-
sjón sinni og virðast þeim búin
þau örlög að skipta með sér sál-
um mannanna. Bæði sú alheims
hyggja og einstaklingshyggja,
sem fram kemur í þessum trúar
greinum eru sannar en jafnframt
andstæðar þjóðernisihreyfingu,
þar sem hugstjón hennar er sér
stök skipting mannkynsins. Því
er það, að þj óðernishreyfingin í
Afríku hefur mikla tilihneigingu
til að Ifta aftur fyrir þessi trúar
brögð í leit að eigin afríkanskri
fortíð.
— ★ —
En hver þessara striðandi
greina trúarbragðanna skyldi
verða rikjandi f framtíBinni?
Vera kann, að hvorki þjóðernis-
kennd né endurvakin afríkönsk
töfratrú og náttúrudýrkun verði
fullnægjandi mannlegum hjört-
um og heilum. Afríkumenn hafa
sömu andlegar þarfir sem aðrir.
Veikleiki Múhameðstrúar og
Kristni er sá hinn sami sem ann
arra trúarbragða. Á hinni löngu
ferð gegnum tíma og rúm hafa
boðendur þeirra tileinkað þeim
fjöldann allan af aukaatriðum,
sem ekki eru þeim aðeins óvið-
komandi heldur í sumum tilfell-
um í mótsögn við hinn upphaf-
lega boðskap trúarbragðanna. Sú
er ein ástæðan til þess, að þau
hafa misst fótfestu á síðari tím-
um.
Á hinn bóginn búa þau yfir
sterku afli, sem skortir í öllum
þeim hugmyndakerfum, sem kom
ið hafa fram á síðari tímum —
þjóðernishreyfingu, kommúnisma
o. sv. frv. Hin fornu æðri trú-
arbrögð geta veitt einstaklingn-
um hjálp og huggun á leið hans
yfir torfærur lífsins. Sú leið er
erfið yfirferðar svo að hjálpin er
dýrmæt, og fólk, sem einu sinni
hefur fundið þá hjálp, á ekki
auðvelt með að komast af án
hennar. Það kann að láta sér fátt
um finnast það yfirbragð, sem
æðri trúarbrögð hafa tekið sér á
síðari tímum, en það mun senni-
lega halda áfram að þrá andleg-
an raunveruleika þeirra. Og fái
fólkið greint kjarnann frá hism-
inu, kann það enn að snúast til
hinna fornu trúarbragða í ein-
hverri nýrri mynd.
Ef æðri trúarbrögð hafa í raun
og sannleika eitthvað í sér sem
fullnægir andlegri þörf mann-
legrar sálar, má búast við að þau
lifi lengur en nokkur þeirra hug-
myndakerfa, sem nú eru við lýði
eða töfratrú og önnur frumstæð
trúarbrögð. í raun og veru get-
um við vænzt þess, að æðri trú-
arbrögð lifni aftur, óbreytt að
eðli, hversu miklar sem breyt-
ingar á yfirbragði þeirra verða.
Hvernig verður framtíð trúar-
bragðanna tveggja, Múhameðs-
trúar og Kristni, ef þau eiga fram
tíð fyrir höndum í Afríku?
Maður getur ef til vill getið
sér þess til, að þau trúarbrögð
Arnold Toynbee
fái sigur í Afríku, sem háfi and-
legt afl til að sigrast á skipting-
unni milli þjóða og kynþátta. I
þeim efnum hefur Múhameðstrú-
in sterkari aðstöðu, sem þegar
hefur fært henni nokkurn sigur.
Bræðralagshugsjón Múhameðs-
trúarinnar er nægilega sterk til
þess að Múhameðstrúarmenn af
mismunandi kynþáttum séu fúsir
að stofna til hjónabands, en
hjónabandið er einmitt próf-
steinn á hið sanna bræðralag.
Þegar trúboðar frá Norður-Af-
ríku og Asíu hafa boðað múham-
eðstrú á hinum víðáttumiklu
svæðum suður af Sahara hefur
venjulega risið upp eitt samfélag
múhameðstrúaðra manna á hverj
um stað. Þegar vestrænir trú-
boðar hafa snúið Afríkumönnum
til kristinnar trúar hafa að vísu
risið upp samfélög kristinna
manna, en gjarna tvö á hverj-
um stað — annars vegar sam-
félag hvítra, hins vegar svartra.
Því miður er komin á eins kon
ar regla í þessum efnum meðal
kristinna manna og hin eina veru
lega undantekning sannar gildi
hennar. Kristið fólk, er mælir á
portúgalska og spænska tungu
virðist jafn laust við kynþátta-
kreddur og Múhameðstr.menn.
Sem dæmi um þetta má nefna
Mexico og Brazilíu. Á báðum
þeim stöðum eru íbúarnir af
mörgum kynþáttum, en þeir
mynda eitt samfélag — eina þjóð.
Ugglaust ’er það engin tilviljun,
að kristnir Portúgalar og Spán-
verjar skuli vera gæddir þessari
dyggð Múhameðstrúarmanna. —
Svo virðist sem hún sé arfur frá
þeirra eigin fortíð — frá þvl,
er þeir voru undir stjórn Múham
eðstrúarmanna í margar aldir.
Svo lengi, sem þessi dyggð er
bundin við Múhameðstrúna í
meirihluta Mið-Afríku, mun hún
flæða yfir, en kristnin fjara út.
En kristnir menn ættu að læra
af þessu og endurbæta baráttu-
aðferðir sínar með því að sam-
ræma þetta atriði meginboðskap
trúarinnar, því að í grundvallar-
atriðum er kristnin trú fyrir allt
mannkynið, engu síður en Mú-
hameðstrúin — trú, sem gerir
engan greinarmun á mönnum eða
kynflokkum.
Framtíðin er í höndum þeirra
trúarbragða, sem skapað geta það
andlega bræðraþel, sem mann-
kynið nú þarfnast. Kommúnism-
inn telur sig vera hið æðsta sam-
einingarafl, en Múhameðstrúin
hefur sýnt gildi sitt sem sam-
einingarafl í Afriku. Kristnin
gæti gegnt sama hlutverki, ef
þeir sem boða hana, lifðu í sam-
ræmi við grundvallarhugsjónir
hennar.
Þjóðernishreyfingin stuðlar
hins vegar að greiningu — ekki
einingu — og því á hún sér enga
frámtíð. Hún getur aldrei orðið
til annars en að steypa mannkyn
inu í glötun og grafa sjálfa sig í
rústum þess.
Á kjarnorkuöld verðum við að
velja milli tveggja andstæðna.
Ætlum við ekki að glatast verð-
um við að læra að lifa í samein-
ingu — sem ein fjölskylda, sem
allt mannkynið, án nokkurra und
antekninga, á aðild að.
í Afríku geturn við séð ágrip
af sögu mannkynsins. Ef til vill
finnum við á meginlandi Afríku
fyrstu vísbendingu um örlög okk-
ar.
(Observer — öll réttindi áskiln).
Ríkið hefur sölsað undir sig fjármagn borgaranna á röngum forsendum —
Okkur stafar hætta af opinberu og félagslegu auðvaldi — Almenningur á að
reka stórfyrirtækin — Viðreisnarstjórninni er aðeins hætta búin, ef hún nemur
RÍKIÐ eða bærinn verður að atvinnu og öfiun gjaideyris, en staðar — Um þetta m. a. fjallar vettvangurinn í dag.
gera það, af því að einstakling-
arnir hafa ekki áhuga á því.
Hversu oft höfum við ekki heyrt
þessa staðhæfingu, þegar lagt
hefur verið út i ríkis- eða bæj-
arrekstur atvinnufyrirtækja. En
hve mikill sannleikur er þá fó!g.
inn í slíkum fullyrðingum? Við
skulum athuga það örlítið nánar.
Það er fyrst að athuga, að
fjöldi dugnaðarmanna er fús ti’
að hætta fé sínu @g fórna starfs-
orkunni við hvern þann atvinnu.
rekstur, sem skynsamlegar lík.
ur eru til að ætla að geti skilað
einhverjum hagnaði. Nú ættu
allir að vita það, að fyrirtækí
skila meiri arði í höndum hag-
sýnna athafnamanna en í opin-
herum rekstri. Þetta segir okkur
aftur, að tap muni sýnilega
verða á þeim fyrirtækjum, sem
ríkis- eða bæjarstarfsmenn taka
að sér að reka, þegar einstak-
3irerarnir æskja þess ekki.
Þá er sagt: Það getur verið
náuðsynlegt að stofna til at-
vinnurekstrar, jafnvel þótt tap
sé fyrirsjáanlegt, vegna þess að
trygeja þarf atvinnu og gjald.
eyrisöflun. Tapið hefur síðan
verið greitt með nýjum sköttum
á alþýðu, þegar nægt hefði að
létta skattabyrði atvinnuveg-
anna — eða gera almennar efna-
hagsráðstafanir til þess að einka-
íyrirtæki gætu starfað,. tryggt
forðað frá taprekstri þjóð-
nýtingarinnar. Með öðrum orð-
um: Stjórnarvöldin hafa gert
ráðstafanir til þess að at-
vinnutækin lentu í rekstri hins
opinbera eða — ef mönnum
finnst það kurteislegra — þau
hafa látið undir höfuð leggjast
að gera sjálfsagðar ráðstafanir
til þess að tryggja starfsgrund-
völl hagkvæms rekstrar einka-
framtaksins. Síðan er sagt, að
einstaklingarnir hafi brugðizt,
en opinberi reksturinn bjargað.
Þá eru aðrir, sem segja: Þetta
fyrirtæki er svo stórt, að ein-
staklingarnir hafa ekki fjármagn
til að reka það. Ríkið eitt heftir
nóga peninga. Skoðum þetta
svolítið nánar. Peninga þá, sem
ríkið getur lagt í atvinnu.
rekstur, hefur það auðvitað
annars vegar tekið af borg-
urunpm með sköttum fram yfir
eðiilega fjárþörf, en hins vegar
ákveður það að nota hin póli-
tisku yfirráð yfir bönkunum til
að taka svo og svo mikið af spari
fé almennings og hagnýta
það að eigin geðþótta. Með
öðrum orðum: Fjármagnið var
til í þjóðfélaginu og það var til
orðið fyrir atorku einstakling.
anna. En rikið sagði: Við ætlum
að nota peningana, hvað sem
ykkar skoðunum líður.
Hvorug framangreindra rök-
semda fær þóí staðizt.
V
Hitt er svo allt annað mál, að
ýmsir telja ákveðna þjóðnýtingu
atvinnufyrirtsafkja æskilega i
ivðræðisþjóðfélagi. Þeir munu
til, sem beinlínis trúa þeim 100
ára gömlu kenninsrum Marx, að
bjóðnýting skili ekki minni arði
en einkarekstur. Aðrir æskja
bjóðnýtinvar, þótt þeir viður.
kenni, að hún skili þjóðarheild.
inni ekki þeim arði, sem einka-
fyrirtæki mundu gera. Rök
bessara manna eru fvrst og
fremst á bann ve», að óheilbriet
sé, að tiTtölulega fáir menn græði
stórfé. Þeim rökum svörum við
' einfeidni okkar þannig, að bað
sé ekki aðeins betra fvrir þjðð-
arheildina, heldur líka verka.
mennina, að þeir fái 25 krónur
biá einksfvrirtæ'H. sem græðiv.
en 20 krónur hjá ríkisfyrirtæki,
s«m tapar.
Þá er bent á hættuna, sem
samfara sé bví valdi, sem fvlgi
miklum auði og hringamvndun-
um. Ekki skal hér gert lítið úr
beim ábendingum. Fn aðeins má
á það benda — þótt ekki sé
hugmyndin að ræða það sérstak-
lega að bessu sinni — að okkur
stafar nú hætta af hinu opin-
bera auðvaldi annars vegar og
þvi félagslega hins vegar, en alls
ekki eiginlegum einkaauði. í þró
uðum lýðræðisríkjum eru líka
hvarvetna tiltæk ráð gegn óhóf-
legu peningavaldi, m. a. löggjöf
til að hindra einokunaraðstöðu
og hættulegar myndanir hringa.
Þarf að sjálfsögðu seip fyrst a<5
setja slíka löggjöf hér.
En þó að ráð séu til að hindra
misbeitingu þess valds, sem
einkaauði er samfara, en hins
vegar gangi erfiðlega — hér.
lendis a. m. k. — að hemja hið
pólitíska auðvald, þá er það
ekki áhugamál okkar, að mikill
auður safnist á hendur fárra
einstaklinga. Það er til önnur
ráð, sem í senn geta stuðlað að
dreifingu efnahagsvaldsins, góð-
um rekstri atvinnutækja og
almennri eignaaukningu.
V
Velferðarríkið er gott svo
langt sem það nær, þótt höfund-
ur Vettvangsins finni enga
sérstaka lífshamingju í því
fólgna að láta taka úr hægri vasa
sínum eitthvað á sjötta þús. kr.
árlega og stinga þeim í þann
vinstri sem fjölskyldubótum, að
frádregnum hóflegum höndlun.
arkostnaði ríkisins. En velferð-
arríkið hefur ekki deytt löngun
manna til að eignast eitthvað.
Við það erum við öll að berjast
og eigum að vera hreykin af þvi
þó að sumum finnist það skelfi-
lega ljótt — þegar aðrir gera
það.
Fjöldi manna hefur brotizt i
því að koma upp þaki yfir sig
og sína. Við nálgumst það tak.
mark, að allir geti eignazt sína
íbúð. En það er á öðru sviði.
ekki síður mikilvægu, sem al-
menningur þarf að taka hraust-
Iega til hendinni. Allir þurfa að
gerast þátttakendur í að bvggja
upp atvinnuvegina. Við höfum
séð, að ríkisafskipti og ofstjórn
hafa rýrt kjör okkar. Við kepp-
um ö-ll að efnahagslegu öryggi
með því að eignast fjármuni. Er
þá ekki tími til þess kominn, að
við gerum hvort tveggja í senn,
tökum bein eignaumráð atvinnu
tækjanna, a. m. k. stórfyrirtækja
framtíðarinnar, og stjórnum
þeim sjálf án milligöngu stjórn-
málamanna?
Einu slíku máli hratt íslenzka
þjóðin fram í fátækt, stofnun
Eimskipafélags fslands h.f. Þvi
miður hefur þar farið verr en
skyldi. Arðsútborgun var með
lögum takmörkuð svo, að smám
saman misstu hluthafarnir
Framh. á bls. 14