Morgunblaðið - 09.02.1961, Side 8

8
MORCVNBLADIÐ
Fimmtudagur 9. febrúar 1961
Um arðsemi búgreina
Huglei^ing urn landbunaðarmá!
Efiir Bjorn Stefánsson
ÁÐUR en lengra er haldið, vil
ég vekja athygli á því, að í
greinaflokknum Landbúnaður í
deiglu er víða farið skakkt með
heimildir. Svo að nokkuð sé
nefnt, er þetta tekið með: Á bls.
56 nefnir Breirem, að kjúk-
lingakjöt í Bandaríkjunum sé ó-
dýrara en annað kjöt og kosti
enskt pund haustið 1958 30—
35 sent. Á bls. 58 nefnir hann, að
verð til framleiðenda vorið 1959
hafi ekki verið svo lágt síðan
í stríðsbyrjun eða 16,3 cent á
enskt pund. Gunnar slær saman
verði framleiðenda og neytenda,
og við fáum þessar andrku setn-
ingar: „þensluævintýri þessa
kapítalíska bandalags kornsins
og hænunnar stöðvaðist sl. ár
(1959) með illþyrmislegum á-
rekstri á vegg offramleiðslu
og verðhruns. Verðið á kg kjúk-
lingakjöts féll skyndilega úr 60
sentum niður í 33 sent-------“!
Auðvitað verða þarna eins og
annars staðar tvö ensk pund eitt
kg!
Tafla um útflutning eggja og
hænsnakjöts frá Hollandi verð-
ur tafla um framleiðslu eggja og
kjúklinga í Hollandi. Sirkula-
sjonssykdommer er þýtt nær-
ingarsjúkdómar. Tafla um verzl.
un með kjarnfóðurblöndur verð-
ur hjá Gunnari tafla um notkun
kjarnfóðurs. Þó að vitað sé, að
ekki nema nokkur hluti kjarn-
fóðurs í kornræktarlöndum er í
verzlun og að aðeins hluti kjarn-
fóðurs í verzlun er seldur í blönd
um. 2% fólksfjölgun á ári í 10
ár verður auðvitað 20 %.
Sagt er í 5. grein, að sam-
kvæmt skýrslu ríkisstjórnarinn-
ar til OEEC hafi vinnumönnum í
sveit á íslandi fækkað á árun-
um 1940 til 1950 úr 9894 í 7197
og síðar er sagt, að ef til vill
séu vinnumenn jafnmargir og
bændur. Ég veit, ekki, hvort
þetta er sagt til að skemmta
fólki eða hæðast að ríkisstjórn-
inni fyrir skýrslugerð. Ríkis-
stjórnin hefur væntanlega látið
í té tölur um fjölda þeirra, sem
þiggja laun fyrir landbúnaðar-
störf, og er því alsaklaus af vit-
leysunni. Siðan er þessi „vinnu-
manna“-fjöldi lagður við tölu
bænda og sýnt fram á, að held-
ur litlu sé afkastað í sveitum
landsins!
Fleira mætti til tína, en þó er
verst, að víða eru dregnar álykt-
anir, án þess að séð verði, að
nokkur fótur sé fyrir þeim. Er
þar kominn hrossaræktaáðu-
nauturinn með sinn andlega á-
burðarhest, klyfjaðan öðrum
megin andríki og hugmynda-
flugi, en hinum megin rökvísri
hugsun, og hallast heldur á, enda
snarast fljótt á klárnum. Síðar
verður gerð tilraun til að hjálpa
ráðunautnum að búa betur upp
á klárinn og vikið að nokkrum
fullyrðingum hans.
Sæluríki neytenda
f greinaflokk Gunnars Bjarna-
sonar er nokkrum sinnum vik-
ið að erfiðleikum bandarískra
bænda vegna verðfalls á afurð-
um þeirra. Síðan er gjarna bætt
við, að þetta sé „sæluríki neyt-
enda“, kjör neytenda batni og
verðfall á vörunum komi neyt-
endum til góða. Okkur, sem
aldir eru upp í trú á ágæti
frjálsrar verðmyndunar, sýnist
þetta ósköp sjálfsagt. En í
reyndinni stígur verð til neyt-
enda þar vestra, þó að verðfall
verði til framleiðenda. Sam-
kvæmt rannsókn í Bandaríkjun-
um (U. S. News and World Re-
port, June 8, 1959) hafði smá-
söluverð á matvöru hækkað um
20% frá 1949 til 1958, en verð
til framleiðenda féll um 8%. Frá
Kanada er sömu sögu að segja,
og í Frakklandi er vanalegt, að
verð til bænda faíli, án þess að
það hafi áhrif á smásöluverð.
Eina leiðin, sem reynzt hefur
fær til að tryggja hagstæðari
verðlagsþróun er að samvinnu-
félög bænda taki að sér verzlun-
ina. Bandarískir bændur hafa nú
hinn mesta áhuga á að efla með
sér samvinnu og hafa m. a. sent
menn hingað tií Noregs til að
kynna sér málið. í Bandaríkjun-
um styrkjr það aðstöðu bænda
• •
Onnur grein
í baráttu þeirra, að þeir geta
bent neytendum á, að verðfali-
ið komi þeim ekki til góða.
Það er eðlilegt, að menn
spyrji, af hverju hin frjálsa verð
myndun nái ekki til milliliðanna.
Til að skýra það mætti nefna
eftirfarandi: Hin frjálsa verð-
myndun er takmörkuð af hvers
konar samtökum. Launþegar
hafa sín verkalýðssamtök, sem
banna mönnum að taka lægri
laun en samið er um, þótt þeir
séu atvinnulausir, iðnaðarmenn
hafa sín bréf, háskólafóík sín
sérréttindi, bæði iðnaðarmenn og
háskólafólk reyna að takmarka
aðsókn í stéttir sínar, iðnrekend
ur mynda hringa, sem enginn
lagabókstafur fær náð til, og að
lokum hafa kaupmenn þegjandi
samkomulag sín á milli um að
halda ákveðnu verði. Komið
hefur í ljós hér í Noregi, að
flestar verzlanir fylgja leiðbein.
ingum frá verksmiðjum um
verð. Þar með er ekki sagt, að
öíl verðsamkeppni sé horfin, og
er auðvelt að nefna dæmi þess,
en minnt á þær hömlur, sem
lagðar eru á samkeppnina, af því
að þeim er oft haldið leyndum.
Hvar er þá samkeppni? Sam-
keppnin hefur að miklu leyti
færzt yfir frá samkeppni um
verðlag og er nú orðin sam-
keppni um þjónustu, um legu
verzlunar o. s. frv., og ekki má
gleyma garminum honum Katli,
auglýsingatækninni. Bandarísk
auglýsingastarfsemi er sam-
kvæmt mörgum samfélagsfræð-
ingum þar vestra öfl, sem ógna
óháðri skoðanamyndun og ala
á stöðugri óánægju meðal al-
mennings til þess að koma út
vörunum (Aldous Huxley í
Brave New World Revisited o.
fl.).
Hv.ar standa svo bandariskir
bændur í þessum heimi samtaka
,og ófrjálsrar verðmyndunar?
Þeir hafa engin samtök um sölu
á afurðum sínum, en sláturhús
og verzíanir láta þá rífast um að
fá að losna við þær. *
Hér má bæta því við, að
bandarískir hagfræðingar játa,
að bændur hafi rétt fyrir sér,
þega þeir benda á, hvernig
kreppt er að frjálsri verðmynd-
un í Öðrum greinum atvinnulífs-
ins, en þeir svara bændum og
segja, að þeir eigi heldur að
reyna að höggva á fjötrana í stað
inn fyrir að reyna að færa at-
vinnulífið í fastari fjötra. Ann-
að er, hvort það er kleift.
Afköst í landbúnaði
Það er nokkuð algent, að menn
geri samanburð miíli landa á
afköstum í landbúnaði. Þetta
gerir Gunnar einnig í 5. grein
sinni. Dæmið er gjarnan sett upp
þannig: í Bandarikjunum geta
5% af þjóðinni við ríkjandi að
stæður fullnægt búvöruþörf þjóð
arinnar. Á íslandi er þessi tala
um 15%. Þó er framleiðslan
vestra svo margfalt fjöíbreytt-
ari. Ályktunin verður þá ein-
föld: Islenzkir bændur eru bú-
skussar, bornir saman við stétt-
arbræður í Bandaríkjunum, Hér
verða gerðar nokkra athuga
semdi við slíkar ályktanir.
1. f rauninni starfa 12% af
bandarísku þjóðinni við landbún
að. Talan 5% er þannig fengin:
44% af bændum framleiða yfir
90 % af búvöruframleiðslunni.
(Hér ætti að standa af seldri
framleiðslu. Bæði Gunnar og
Breirem gera sömu villuna.
Þetta skiptir nokkru máli). Auk
þess er nokkur offramleiðsla. Á
sama hátt mundi talan 15%
lækka, ef aðeins væru teknir
með þeir, sem miklu afkasta og
þeir dregnir frá, sem svarar til
vinnu við framleiðsíu á sauð-
fjárafurðunj, til útflutnings (10
—15% af verðmæti heildarfram-
leiðslunnar).
2. Þær búgreinar, sem Banda-
fríkjamenn stunda umfram ís-
lenzkar búgreinar, þarnast í eðli
sínu mjög lítils vinnuafls (akur-
yrkja).
3. Ef við höldum okkur við
töluna 5%, ber að draga frá þá
bændur á íslandi, sem hafa önn-
ur störf með búskapnum.. Sverr-
ir Gíslason í Hvammi upplýsti
á aðalfundi Stéttarsambands
bænda í haust, að 217 bændur
hefðu yfir 50 þús. kr. í tekjur
utan bús (kennarar, prestar,
vegaverkstjórar o. fl.) I verð-
'lagsgrundválli eru launatekjur
áætlaðar um 8% af tekjum
bóndans.
4. íslenzkir bændur hafa með
höndum ýmis störf, sem eru
nánast borgarleg skylda og eru
ólaunuð. Vegna lítilla sveitar.
félaga og fámenns þjóðfélags
verður þátttaka í opinberum
störfum almennari en vestan
hafs (og um leið stendur lýð-
ræðið fastari fótum). Vestra eru
slik störf í stærri stíl en á ís.
landi unnin af launuðu fólki.
5. Hér í Noregi heyrist oft
slagorðið: Varan er ekki fram-
leidd, fyrr en hún er seld. Á
fslandi stjórna bændur sjállfir
milliliðastarfseminni. I Banda.
ríkjunum láta bændur aðra um
þá hluti. Þessi munur verður
ekki metinn í ársverkum eða til
fjár.
6. íslenzkur búskapur er ekki
eins hreinn viðskiptabúskapur
og bandarískur, þ. e. a. s. á ís-
landi vinnur bændafólk ýmis
störf að meira eða minna leyti,
sem bændur vestra láta aðra
gera fyrir sig í stærri stíl. Þetta
er margt smávegis, sem engin
leið er að mæla, en skiptir máli,
þegar saman er dregið. Til skýr.
ingar má nefna matvælageymslu
og matseld (tilbúinn matur
vestra), slátrun til heimilis,
strokkun og skyrgerð, barna-
kennsla o. fl. í sambandi við
heimilisstörf, og við búskapinn
má nefna byggingar og viðgelð-
ir (langt á verkstæði).
7. Á íslandi neyta menn meira
af þeim landbúnaðarafurðum,
sem í eðli sínu eru vinnufrekari
í framleiðslu en þær afurðir, sem
menn neyta vestan hafs. Þessu
til skýringar birtist tafla, sem
sýnir brúttótekjur í dollurum
fyrir 100 vinnustundir:
Mjólkurkýr 180
Eggjaframleiðsla 444
Sláturgrísir 784
Kjúklingar 726
Holdanaut 2805
Það er rétt að leggja áherzlu
á, að hér er um brúttótekjur að
ræða. Tölurnar segja því ekkert
um arðsemi einstakra búgreina.
Gera verður ráð fyrir, að
arðsemi búgreina sé lík,
þar sem flestir bændur
geta valið á milli fram-
leiðslugreina. Einnig er rétt að
minna á, að tölurnar eru banda-
rískar, svo að menn dragi ekki
of ákveðnar ályktanir um vinnu
þörf við holdanaut á íslandi.
Taflan sýnir, að mjólkurfram-
leiðsla er í eðli sínu vinnufrek.
Samkvæmt íslenzkum athúgun-
um er sauðfjárrækt nokkurn veg
inn eins vinnufrek og mjólkur-
framleiðsla miðað við brúttó-
tekjur, en eins og sýnt er fram
á í kaflanum Kjarnfóðurbúskap-
ur fyllilega samkeppnisfær við
framleiðslu á öðrum kjöttegund-
um. íslendingar neyta af kjöti
fyrst og fremst dilkakjöts, en
Bandaríkjamenn nautakjöts,
svínakjöts og hænsnakjöts.
Þetta veldur því, að miklu fleiri
hendur tiltölulega fá_ verkefni
við kjötframleiðslu á íslandi.
Af mjólk neyta Bandaríkja-
menn 300—350 kg á mann, þeg-
ar smjör og ostur er umreiknað
í mjólk, en íslendingar 500—
550 kg. (Orsakir: Margt barna
og unglinga, vörugæði, bjórleysi
o. fl.) Ef við hugsum okkur, að
3/5 af starfi bænda sé við mjólk
urframleiðslu eða um 9% af
þjóðinni, mundi sú tala lækka
niður fyrir 6%, ef mjólkurneyzl-
an minnkaði niður í það, sem
er vestan hafs.
Sennilega vegur þetta atriði
þyngst af öllum og er auðvitað
ómetanlegt fyrir landbúnaðinn.
8. Prófessor Westermarck í
Helsinki hefur útskýrt fræðilega,
hvernig hagkvæmd við vélvæð-
ingu er háð verðhlutfalli milli
framleiðsluþáttanna, vinnu og
fjármagns. Á einfaldan hátt má
skýra fyrirbrigðið þannig: Ef
við gerum ráð fyrir, að vinnuafl
í bandarískum landbúnaði sé
helmingi dýara en á íslandi, en
traktor sé jafndýr í rekstri
(sennilegar'forsendur), og að á
íslandi borgi sig að kaupa trakt.
or, ef hann sparar sem svarar %
úr ársverki (ágizkun), þá borg-
a sig að kaupa traktor vestan
hafs, ef hann sparar sem svarar
i/i úr ársverki. Samtímis hækk-
ar kjörstig bústærðar við stíg-
andi verðhlutfall milli vinnu og
fjármagns.
Þetta skýrir, að á íslandi borg
ar sig að nota vinnufrekari
vinnubrögð en vestan hafs.
9. Að lokum má nefna, að í
Bandaríkjúnum eru vélar og
verkfæri oft notað meira en
talið er borga sig, og þess vegna
verða eftir verkefni fyrir færri
hendur. Þetta á eflaust við um
íslenzkan landbúnað, en er
væntanlega í stærri stíl vestan
hafs. Hin óhóflega vélvæðing er
Þá er skreiðin, sem íslend
ingar senda suður til Kongó,
á förum þangað. Skreiðarpakk
arnir, sem merktir eru sem
gjöf frá Rauðakrossi Íslands,
var skipað í Reykjafoss á
laugard., en hann flytur þá
til Rotterdam. Þar er alls um
rúml. 15 tonn að ræða að verð
mæti um 360 þús. kr.
Frá Rotterdam fer skreiðin
til Matadi, hafnarborgar í
Kongó. Síðar verða send til
viðbótar um 4 tonn af skreið,
þannig að alls verður íslenzka
skreiðin um 20 tonn.
Tíl Kongósöfnunarinnar
safnaði Rauðikrossinn alls
425 þús. kr. í peningum og eru
meðal síðustu gjafa 10 þús. kr.
frá Akranesi, rúml. 18 þús.
frá Akureyri, 6,300 kr., sem
safnað var á Hótel Vík í
Keflavík, R.X.-deildinni á fsa-
firði kr. 5,300 og hjá Kópa-
vogsbúum . 3,500 kr. Þá gefur
Eimskipafélagið flutninginn á
skreiðinni til Rotterdam.
Gamli maðurinn á myndinni
er aldursforseti hafnarverka-
manna í Reykjavík, Þórarinn
á Melnum.
(Ljósm.: Mbl. Ól. K. M.)

mikið rædd af hagfræðingum.
Þekktur bandarískur hagfræðing
ur komst svo að orði: Ef menn
íhuga að hagnýta sér sjálfvirkni
við búskap, ættu menn að hugsa
sig vel um, og þá mun oft fara
svo, býst ég við, að menn hverfa
frá því að taka upp sjáít’virkni.
Prófessor Breirem segir: „Það
er hins vegar skiljanlegt, að full
trúar iðnaðarins hafa áhuga á
áróðri fyrir vélvæðingu og ann»
ars konar tækninýtingu. Iðnað-
uinn hefur nefnilega oft jafn-
mikinn hag af aukinni tækm og
landbúnaðurinn".
Bent er á, að ofþensla í banda-
rískum landbúnaði valdi því, að
reynt sé að selja bændum
meira af tækjum en þeim er i
hag. Til þessa er beitt áhrifa.
miklilli auglýsingatækni. Hér í
Noregi eru sölumenn hálfgerð
píága í sveitum, og þeir fá fólk
oft til að kaupa tæki, sem engin.
skynsemi er í að kaupa. Á ís-
landi ber sennilega lítið á þess
háttar, en ástandið í öðrum lönd-
um er áminning um, að þess sé
g«ett, að ráðunautar bænda og
samtaka þeirra séu látnir hafa
síðasta orðið, þegar bændur leita
ráða.
Áhrif þeirra atriða, sem hér
eru nefnd, verða ekki metin í
ársverkum. Augljóst er, að sá
samanburður, sem getið er um í
upphafi, er út í hött. Það er
hagvísindum til tjóns, að menu
dragi ályktanir svo gagnrýnis-
laust sem raun ber vitni.