Morgunblaðið - 17.02.1961, Blaðsíða 13

' Föstudagur 17. febr. 1961
MORGVNBLAÐ19
13
beitt ailri sinm
Kongó málið
Hammarskjöld hefur
lægni til að leysa
Rætt við TKor Thors sendiherra um stjornar-
skiptin í Washington, persónu leg kynni af
Lumumba og Sameinuðu þjóðirn ar á hættustund
— ÞAÐ er mjög ánægjulegt
að eiga þess kost að koma
hingað heim og óvanalegt að
vera hér að vetrarlagi. Einn-
ig finnst mér það einkenni-
legt að koma hingað úr meiri
vetri suður í Washington og
sjá hér nær auða jörð í miðj-
um febrúar.
H Þannig komst Thor Thors,
sendiherra íslands í Washing
ton m. a. að orði, er Mbl.
hitti hann að máli í gær-
morgun.
— Það er nauðsynlegt vegna
starfs míns að koma hingað heim
öðru hverju og það er ætíð jafn
gagnlegt og elskulegt, hélt sendi
herrann áfram.
Mér finnst það helzt skyggja á
um þessar mundir, að það hafa
staðið yfir vinnustöðvanir þegar
ísland þarf á hverjum fiski að
halda og hverju handataki á sjó
og landi. Hið íslenzka þjóðfélag
er þjóðfélag hinna fáu og þótt
hver einstaklingur telji sig nær
sjálfstætt ríki, þá verða þó allir
að vinna saman, ef við eigum
áfram að vera ein sjálfstæðasta
þjóðin, en jafnframt sú langfá-
mennasta.
Mörgum útlendingum finnst
það ótrúlegt að þjóð, sem er um
180 þús. manns, skuli geta haldið
uppi sterku og margþættu menn-
ingarlífi, kostað alla skóla frá
barnaskóla til háskóla, Þjóðleik-
hús, útvarp, kirkju, traust lýð-
ræði í öllum formum, og jafnvel
átt utanríkisþjónustu og starfs-
menn víða um heim.
Sumum útlendingum, til dæm-
is innan Sameinuðu þjóðanna,
finnst vart takandi mark á ís-
landi, vegna þess hve fámenn
þjóð þess sé. En öðrum, og þeir
eru mikið fleiri, sem skýrt og
skynsamlega vilja hugsa, finnst
það hinsvegar okkar helzta aðals
merki að geta svopa fáir gert allt
þetta, sem jafnvel stór þjóðfélög
eru í vanda með.
Stjórnarskiptin í Washington
— Var ekki athyglisvert að
fylgjast með stjórnarskiptunum
í Bandaríkjunum?
— Jú, að mörgu leyti. Éftir að
úrslit kosninganna urðu endan-
lega kunn í nóvember, var þess
beðið með mikilli óþreyju að
hinn nýkjörni forseti, John F.
Kennedy, tæki við, vegna þess að
það er mjög erfitt fyrir fráfarandi
forseta að beita völdum sínum,
þegar vitað er að hann er að fara
frá. Heimurinn ætlast á þessum
tímum til þess að Bandaríkin hafi
f stu, sem öflugasta vestræna
i ■ j.
Þeita ber þó ekki að skilja þann
ig, að fólk hafi fágnað því al-
mennt, að Eisenhower forseti lét
af völdum. Hann er enn sem fyrr
einn hinn vinsælasti maður, sem
uppi hefur verið í Bandaríkjun-
um. En hann er orðinn aldraður
maður og þráir rólegri daga. Ég
hef auðvitað oftsinnis haft tæki-
færi til að hitta Eisenhower að
máli og konan mín og ég höfum
verið gestir þeirra hjóna. Þau
hafa jafnan verið hin ástúðleg-
ustu í okkar garð. Ég minnist þess
að eitt sinn á raunastundu var
fyrsta bréfið, sem við fengum
á heimili okkar, sent beint frá
forsetahjónunum. Það sýnir mik-
inn vinarhug frá fólki, sem hefur
um allt annað að hugsa.
Ég veit það líka að Eisenhower
hafði mikla ánægju af að koma
hingað til fslands tvívegis, bæði
sem yfirhershöfðingi Atlantshafs
bandalagsins og síðar sem forseti
Bandaríkjanna. Taldi hann ís-
lenzku þjóðina vera vinaþjóð
Bandarí kj amanna.
Finnur köllun sína.
Nú er John F. Kennedy, hinn
ungi og þróttmikli stjórnmála-
maður, sem aðeins er 43 ára ganv
all, tekinn við völdum i Hvíta
húsinu. Og það er auðfundið að
þessi maður finnur köllun sína,
og ætlar að rækja hana til hins
ítrasta. Ræða sú, sem hann flutti
er hann tók við embætti hinn 20.
janúar sl., var þrungin mælsku,
djörfung og raunsæi.
Hinn ungi forseti veit, að það
er ætlazt til leiðsagnar hans af
hundruðum milljóna manna um
heim allan. Staða forseta Banda-
ríkajnna er sannarlega hin erfið-
asta í heimi. Það er ekki aðeins
vandamál Bandaríkjamanna, sem
hvíla á herðum forsetans, því að
þar í landi er forsetinn aðalstjórn
málamaður þjóðarinnar, og þarf
því að berjast á lýðræðislegan
hátt innanlands og tryggja sér
samvinnu þingsins í Washington.
Vandamál heimsins krefjast einn
ig athygli hans og starfskrafta.
Fjöldi þjóða leitar stöðugt til
Bandaríkjanna um aðstoð, fjár-
hagslega og tæknilega og um ráð
í margvíslegum vandamálum.
Forsetinn Verður einnig að taka
afstöðu í öllum deilumálum á al-
þjóðavettvangi, því að fulltrúar
Bandaríkjanna á þingi Samein-
uðu þjóðanna hljóta að hafa áhrif
á hvert einasta stórmál, sem kem-
ur til kasta samtakanna.
Ég veit, að ræða Kennedys for-
seta vakti athygli hér heima, eins
og um allan hinn menntaða heim.
Er henni nú þegar að ýmsu leyti
líkt við ræður Abrahams Lin-
colns forseta. Það var mikill við-
burður að geta horft á Kennedy
og heyrt, hversu rösklega hann
flutti ræðu sína.
Við þessi hátíðahöld stóðu þeir
hlið við hlið Eisenhower og Kenn
edy og virtust báðir jafn broshýr-
ir. Og Nixon, fyrrverandi vara-
forseti, sem keppti við Kennedy
um forsetaembættið, tók einnig
þétt og brosandi í hönd hins nýja
forseta á því augnabliki er hann
tók við völdum.
Að loknum ræðuhöldum fóru
forsetahjónin til hádegisverðar í
salarkynnum Hæstaréttar, en full
trúum erlendra ríkja var boðið
til hádegisverðar í Blair House,
sem er andspænis Hvíta húsinu
og er móttökustaður fyrir erlenda
þjóðhöfðingja.
Kalt í veðri
Síðan kom 3 klukkustunda her-
sýning og skrautsýning, en vegna
þess hversu kalt var í veðri, gátu
fæstir setið kyrrir allan þann
tíma, enda þótt fólkið væri dúð-
að í teppi. Um kvöldið voru sam-
komur á 5 stærstu hótelum og
skemmtistöðum Washingtoniborg-
ar og var þar allsstaðar fullt út
úr dyrum. Forsetahjónin þurftu
að koma á alla þessa staði og
heilsa upp á gestina, en aðallega
til að sýna sig.
Daginn eftir, strax mjög árla
morguns, var alvara lífsins haf-
in að nýju, og Kennedy sat í sín-
um forsetastól og horfði um víða
veröld. Og sjá, útlitið var býsna
iskyggilegt. Þetta hefur nú enn
versnað síðustu dagana, svo áð
jafnvel þessa fjóra daga, sem ég
fcef verið hér heima, finnst mér
veröldm enn hafa breytzt til
hins verra. Menn höfðu byggt
miklar vonir á því, að Kennedy
og Krúsjeff mundu brátt ræð-
ast við, og reyna að finna ein-
hver úrræði til lausnar deilumál-
unum. Þetta hlaut þó að dragast
nokkuð, á meðan hinn nýi forseti
var að kynna sér mál og móta
stefnu sína. Einnig er vitað, að
áður en til alvarlegri samninga
kemur við Sovétríkin af hálfu
Bandaríkjanna, þá muni Kenne-
dy hugsa sér að hafa tal af helztu
ráðamönnum hins vestræna
heims. Forsætisráðherra Breta,
Harold Macmillan er boðinn til
Washington dagana 4. til 6. apríl
n.k. Er talið líklegt að Adenauer,
kanslari Vestur-Þýzkalands muni
koma bráðlega þar á eftir og jafn-
vel de Gaulle, Frakklandsforseti,
og sennilega fleiri af leiðtogum
Atlantshafsbandalagsríkjanna.
Kemur Krusjeff vestur aftiur?
Orðrómur hefur verið uppi um
það, að Krúsjeff muni ætla sér
að koma aftur á þing Sameinuðu
þjóðanna, sem hefur störf að nýju
7. marz n.k. Ekki er þetta þó full-
víst ennþá. En ef hann kemur,
er sennilegt að hann hitti Kenne-
dy, í þetta skipti þó fyrst og
fremst til að stofna til persónu-
legrar viðkynningar. Er þá talið
líklegast, að fundum þeirra beri
saman með þeim hætti, að Kenne-
dy bjóði Krúsjeff til sín annað
hvort í New York eða í Washing-
ton.
í þessu sambandi má minna á
það, að þótt Eisenhower og Krús-
jeff hafi verið samtímis á alls-
herjarþingi Sameinuðu þjóðanna
á sl. hausti, þá heilsuðust þeir
þar aldrei.
Sú staðreynd, að Krúsjeff lét
lausa flugmennina tvo frá Randa-
ríkjunum, sem björguðust úr flug
vél þeirri, er Rússar skutu niður
yfir Barentshafi á sínum tíma,
var talin benda til þess að nú
myndi betra veður renna upp í
alþjóðamálum. Þess vegna eru
síðustu víðburðir í Kongó, sem
nú er púðurtunna veraldarinnar,
mjög ískyggilegir.
Það var hið mesta óhappaverk
og villimennska að Lúmumba,
fyrrverandi forsætisráðherra,
skyldi ráðinn af dögum og mun
það verk áreiðanlega torvelda
skynsamlega lausn Kongómáls-
ins.
Hitti Lúmumba
— Hittir þú ekki Lúmumba
eitt sinn að máli?
— Jú, ég hitti hann í fjölmennu
boði, sem sendiherrar Afríku-
ríkjanna í Washington héldu
honum til heiðurs, þegar hann
kom þangað snemma sl. sumars.
— Hvernig leizt þér á þennan
umdeilda og mikið umrædda
stjórnmálamann?
— Hann kom mér geðslega fyr-
ir sjónir, og virtist næstum því
I vera feiminn. Hafði hann sig lítt
í frammi í fyrrgreindu boði.
Hann var grannvaxinn og þokka
legur og ekki þesslegur að líklegt
væri að hann setti allan heiminn
í Ml og brand og væri á hvers
manns vörum í marga mánuði.
Honum var fagnað sem þjóð-
höfðingja í Washington. Bjó hann
þar í Blair House og Herter, ut-
anríkisráðherra Bandaríkjanna,
hélt honum mikla veizlu. Sama
gerðist, er Lumumba kom í opin-
bera heimsókn til Ottawa í
Kanada.
Það þótti hinsvegar dálítið ein
kennilegt að forsætisráðherra,
sem öll vandamál Kongó hvíldu
á, skyldi rétt í byrjun sjálfstæðis
landsins, þegar öll verkefni köll-
uðu að óleyst, gefa sér tíma til
slíks ferðalags.
Það var li-ka skömmu eftir
komu Lúmumba heim til Kongó
aftur, að hann sjálfur kallaði á
hjálp Bandaríkjanna til þess að
koma á lögum og reglu í landinu.
Bandaríkjastjórn neitaði að hafa
afskipti af innanlandsmálum
Kongó og Lúmumba bað um
hjálp og vernd hjá Sameinuðu
þjóðunum. Þá var það, sem hinn
dugmikli framkvæmdastjóri Sam
einuðu þjóðanna, Dag Hammar-
skjöld, skarst í leikinn og her-
lið 20 þúsund manna, aðallega frá
Afríkuríkjunum, streymdi til
Kongó á vegum Sameinuðu þjóð-
anna. Sérfræðingar frá sérstofn-
unum samtakanna á sviði heil-
brigðismála, matvæla-, tækni-
aðstoðar og barnahjálpar, komu
einnig fljótt á vettvang. Það var
enginn vafi á því, að það var
metnaðarmál Hammarskjölds, að
hjálpa hinu unga, víðáttumikla
en óviðbúna riki til að byggja
upp þjóðfélag sitt.
Ríkjasamband í Kongó
Það yrði of langt mál að rekja
hvernig komið er, sagði Thor
Thors. Herinn hefur verið þar
óskertur fram til síðasta mánaðar
en er nú að verulegu leyti að
hverfa á brott og Lúmumba, sem
bað um þennan her, er sjálfur
fallinn.
Kasavubu, hinn löglega kjörna
forseta Kongó, hafa Sam,. þjóðirn
ar viðurkennt. En allt virðist
benda til þess að erfitt verði að
koma landshlutunum saman í
eina ríkisheild, og líklegast er
að lausnin verði ríkjasamband
undir einhvers konar sameigin-
legri stjórn, eins og, tíðkast í
ýmsum öðrum löndum. Vandinn
er að fá þingið til að koma sam-
an og að afvopna hersveitir
hinna einstöku héraða og ætt-
flokka, sem eru óðfúsir að berj-
ast af fyrinhyggjulausri villi-
mennsku.
Kongómálið er nú brennandi
vandamál í öryggisráðinu, og
það kemur til kasta allsherjar-
þingsins í marz. Mér finnst það
allt að því grátbroslegt, að heyra
Hammarskjöld ásakaðan um
morð Lúmumba. Hammarskjöld
hefur beitt allri sinni lægni og
hæfileikum til að leysa Kongó-
vandamálið. Hann hafði oft-
sinnis rætt við Lúmumba, ráð-
lagt honum og reynt að leið-
beina honum.
Nei, það eru annarleg öfl, sem
þarna eru að berjast. Við verð-
um að minnast þess, að sumt af
fólkinu í Kongó er erfiðara við-
ureignar en við þekkjum til i
eldri þjóðfélögum, hvort sem
þau lúta lýðræðisstjórn eða öðru
stjómarformi.
En hvað eiga Sameinuðu þjóð-
irnar að gera þegar þeim er
bannað að skipta sér af innan-
landsdeilumálum í Kongó og
ennfremur fyrirskipað að skjóta
aldrei úr byssu nema í sjálfs-
vörn? Það er ekki lið Sameinuðu
þjóðanna í Kongó sem hefur
verið þar að manndrápum, held-
ur flokkar Kongóhöfðingjanna
sjálfra í landinu, sem kann að
vera stjórnað af annarlegum og
erlendum öflum. Það hefur verið
sáttanefnd frá Sameinuðu þjóð-
unum, sem aðallega er skipuð
Afríkumönnum, mánuðum sam-
an í Kongó, án þess að hún gæti
nokkru um þokað. Fólkið í land-
inu verður sjálft að átta sig á því
að það verður að bera ábyrgðina
og mynda með sér starfhæft þjóð
félag.
Hammarskjöld og framtíð hans
— Hvað álítur þú um framtíð
Dag Hammarskjöld?
— Hammarskjöld er löglega
kjörinn framkvæmdastjóri Sam-
einuðu þjóðanna til ársins 1963.
Það er engin meirihluti til innan
Sameinuðu þjóðanna, sem vill
flæma hann frá völdum. í byrj-
un síðasta allsherjarþings fékk
Hammarskj öld traustsyfirlýs-
ingu 70 þjóða en aðeins 9 ríki
kommúnista voru honum andvíg.
Nú hafa tölurnar breytzt með inn
göngu 17 nýrra ríkja í samtökin
á sl. hausti. En hlutföllin eru
mjög svipuð. Það verða aldrei
meira en 15—20 ríki, sem munu
greiða atkvæði á móti Hammar-
skjöld, enda fæ ég ekki séð, að
fundinn yxði maður, sem hefur
meira til brunns að bera í þessa
stöðu, vegna hollustu sinnar við
hugsjónir Sameinuðu þjóðanna,
starfsorku og hæfileika. Hann er
maður einn síns liðs og fórnar
Sameinuðu þjóðunum öllum sín-
um tíma og hug. Ég fæ heldur
ekki séð að samkomulag geti orð
ið um annan mann og enga trú
hef ég á því að þriggja manna
framkvæmdastjóm samtakanna
yrði til gagns eða farsældar, held
ur þvert á móti gæti það orðið
rothögg á Sameinuðu þjóðirnar,
þar sem þessir þrír stjórnendur
gætu ekki komið sér saman.
Segir ekki af sér
Hammarskjöld þarf ekki á
Sameinuðu þjóðunum að halda,
heldur þær, og einkum smáþjóð-
irnar á honum. Hann getur valið
sér starf víðsvegar um heim, sem
yrði miklu þægilegra og ánægju-
legra heldur en þessi stöðuga
glíma við hin andstæðu öfl inn-
i an Sameinuðu þjóðanna. Hann
segir ekki af sér nema meiri
hlutinn óski, eða eins og hann
Framh. á bls. 17. ,