Morgunblaðið - 08.03.1961, Page 8

8
_ MORGUNBLAfílÐ
Miðvikudagur 8. marz 1961
Nýir landafundir
Maðurinn hefur nú lagt alla
jörðina undir sig og gert hana
sér undirgefna. Hann leggur
vegi og járnbrautir um eyði-
merkurnar, býr sér hreiður í
köldustu heimskautslöndunum,
kannar hæstu fjallstinda og
mestu hafdýpi. Varla er nokkur
staður eftir á yfirborði jarðar,
sem hann hefur ekki tyllt tánum
á.
Og þó eru að hefjast nýir stór
kostlegir landkönnunartímar,
kannski með meiri og merki-
legri landafundum en nok'kru
sinni fyrr. Er nú hamazt við að
undibúa fyrstu ferðir mannsins
út fyrir jörðina til annarra
hnatta. Skáldsögur Jules Verne
sem menn töldu hlægilega óra og
ímyndandir fyrir hálfri öld eru
að verða að veruleika, — og
meira en það. Veruleikinn í dag
yfirstígur jafnvel algerlega hið
frjósama hygmyndaflug þessa
gamla skáldsagnameistara.
Nú er litið á það sem eðlilega
framtíðaráætlun að fyrstu menn
lendi á tunglinu innan fimm ára.
ára.
Gustur nýrrar aldar fer um
heiminn. Því fylgja algerlega ný
viðhorf, þegar þessi gamli jarðar
hnöttur hættir að vera takmörk-
un og fangelsi mannkynsins.
Hann var hvort sem er að verða
of lítill fyrir okkur, mun margur
segja. Og menn spá því að öld
nýrra landafunda munj fylgja
aukin þekking og skilningur á til
verunni, aukið framtak, áræði og
bjartsýni.
Geimkönnuðir tuttugustu ald-
arinnar eru í alveg sömu sporum
og Kolumbus, þegar hann sigldi
úr höfn Sevilla og stefndi vestur
yfir haf. í hug þeirra er óró’.eiki
landkönnuðarins. >eir halda inn
í óþekktan heim, sem getur búið
yfir algerlega óþekktum gátum
og hættum. Báðir þykjast þeir þó
hafa sannprófað það vísindalega,
að leiðin er fær. Auðvitað hafði
Kolumbus á sínum tíma sann-
færzt um það, af ýmsum mjög
glöggum einkennum og sönnun-
argögnum í náttúrunni, að jörð-
in er hnöttótt. Það þúrfti að vísu
dálítið hugmyndaflug til að koma
auga á þessi sönnunargögn, en
síðan eru þau alveg ugglaus.
Eftir það þurfti þessi frægi land
könnuður aðeins þrjú seglskip
til þess að komast yfir hafið og
nýir heimar opnuðust.
Geimferðir tuttugustu aldar-
innar eru þó á flestan hátt þessu
ólíkar. Það merkilegasta við
þær, er að með þeim er maður-
inn að sigrast á þeim náttúru-
lögmálum sem sterkust virðast
og mest hafa haldið honum í
skefjum. Það er ekkj lítið afrek
að yfirvinna t. d. hið mikla að-
dráttarafl jarðar, sem hefur áhrif
á allt lif manna. Til þess þarf t.d.
að ná svo miklum hraða, að það
er .glveg á takmörkunum að
mannslíkaminn þoli þá hraða-
aukningu sem nauðsynleg er.
íhugið aðeins það að hraði eld-
flaugarinnar sem brýzt út fyrir
aðdráttarsvið jarðar er meiri en
hraði fallbyssukúlunnar og fáir
myndu kjósa sér að sitja inn í
fallbyssukúlu, þegar hún þýtur
út úr byssukjaftinum.
í lokuðu hylki
Hásetinn á Santa Mariu, skipi
Kolumbusar gat staðið út við
lunninguna og andað að sér
fersku sjávarloftinu og sólin
skein vermandi yfir hann. Hér
var sjómaðurinn í eSsinu sínu.
Geimkönnuðir 20. aldarinnar
þurfa hins vegar að ferðast óra_
víddir um lofttóm rúm, bæði súr
efnislaus og þrýstingslaus. Þar er
ekkert til sem heitir upp né nið-
ur, engin þyngd til, flest ski'n-
geimferðir
Bandaríkjanna. Með slíkum eld,
flaugum gátu þeir gert óverjandi
árás á Bandaríkin, lagt borgir
þeirra fyrirvaralaust í rústir með
vetnissprengjum. Þess vegna
var það fyrst og fremst sem
Bandaríkjamönnum brá í brún.
á næsta leiti
ingarvit manna gagnslaus. Þeir
þurfa að dveljast langtímum
saman þar sem engar aðstæður
eru fyrir mannlegt líf. Því þarf
að loka þá inni í loftþáttum
hylkjum og sjá þeim fyrir súr-
efni, fæðu og hæfilegum loft-
þrýstingi og hita.
Útbúnaður geimkönnuða er
svo flókinn og stórfelldur, að
sýnt er að þetta er ekki verk-
efni fyrir fáliðann. Smáþjóðirn-
ar hafa alls ekkert bolmagn til
að ryðja brautina, hversu djarfa,
dugmikla og hugmyndaríka ein_
staklinga sem þær eiga. Nú sem
stendur virðast aðeins tvö stór-
veldi heims, Bandarikin og Rúss
land þess umkomin að leggja
fram það feikilega fjármagn sem
sem til þarf og láta framkvæma
þær fjölþættu vísindalegu undir
búningsrannsóknir sem nauð-
synlegar eru.
★
Undirbúningi geimferðanna er
í höfuðatriðum skipt niður í tvo
aðalþætti. Annað er að smiða
hæfileg farartæki, eldflaugar
Titan-flugskeytið sem Banda-
ríkjamenn nota nú mest til
geimrannsókna.
sem séu nógu kraftmiklar til að
yfirvinna aðdráttarafl jarðar og
búin nauðsynlegum tækjum til
að stýra þeim nákvæmt og ákveð
ið til ákvörðunarstaðar, og þá
helzt aftur til jarðar.
Hinn þátturinn er engu síður
víðtækur, þótt hann virðist ekki
eins stórkostlegur við fyrstu sýn,
— hann er að kanna allar að-
stæður og gera manninum kleift
út frá þeim athugunum að halda
lífinu í geimsiglingum og á yfir
borði annarra hnatta.
★
Fyrra þættinum hefur nú mið
að mjög langt áleiðis. Það eru
nú til margar tegundir eldflauga,
sem geta hafið sig út úr aðdrátt-
arsviði jarðar. Fjöldi gervitungia
hefur þegar verið skotið á braut
kringum jörðina með þessum eid
flaugum og fáeinum skeytum
algerlega út fyrir aðdráttarsvið
jarðar, til tunglsins eða framhjá
því í hringferil kringum sólina.
Helzta nýjungin á þessu sviði er
eldfiaug sú sem Rússar skutu
ekki alls fyrir löngu í áttina til
reikistjörnunnar Venusar og
mun fara nálægt henni í maí nk..
jÍHrjf víghúnaðarins
Það hefur flýtt ósegjanlega
mikið þróuninni á þessu sviði,
að eldflaugasmíðin hefur bland_
azt inn í vígbúnaðarmálin. Eg tel
mjög vafasamt já útilokað að
stórveldin hefðu lagt svo um_
svifalaust í þann gífurlega kostn
að sem eldflaugasmíðin hefur
heimtað, ef það hefði ekki snert
öryggi þeirra.
Þjóðverjinn von Braun, einn
frægasti eldflaugasérfræðingur
heimsins, sem fluttist til Banda-
ríkjanna eftir stríðið, tók þá
þegar að rita greinar í banda-
rísk blöð um geimsiglingar.
Hann sýndi mönnum fram á, að
fæknilega var ekkert í veginum
fyrir því að senda flugskeytj til
tunglsins og annarra hnatta. En
mörg ár liðu svo, að bandaiísk
yfirvöld rums-kuðu ekki. Það var
hlegið að tillögum Brauns, því að
kostnaðaréællanirnar sem fyrgdu
þeim voru svo risavaxnar, að
þær virtust myndu gleypa um
20% af öllum ríkisútgjöldum
Bandarikjanna ef farið væri út í
þá sálma.
En það er nú vitað að Rússar
hikuðu ekki við að leggja út í
þennan kostnað. Með eldflauga-
smíðinni virðast þeir hafa séð
hylla undir það að vonir komm-
únismans um heimsyfirráð rætt-
ust. Strax upp úr 1950 hófu þeir
framkvæmdir til smíði risavax-
inna og langdrægra flugskeyta,
sem sem hægt væri að skjóta
heimsálfanna milli. Auðvitað var
þessum örvum beint fyrst og
fremst gegn Bandaríkjunum, —
síðan hefur viljað svo vel til,
að þessar sömu eldflaugar voru
einmitt hentugustu tækin til að
skjóta gevitunglum á loft og
senda skeyti út í geiminn.
Bandaríkjamenn fóru að verða
heldur órólegir, þegar þeir kom_
ust á snoðir um hinar miklu eld
flaugatilraunir Rússa. Smám
saman fóru þeir einnig að auka
framkvæmdir á þessu sviði.
Svo skall það reiðarslag yfir þá,
að Rússar skutu á loft gervitugl-
inu Spútnik I. Það var reiðar-
slag fyrir metnað Bandaríkja-
manna á vísindasviðinu, en það
var þó fyrst og fremst reiðarslag
fyrir þá á sviði varnarmálanna.
Bandaríkjamönnum
Þeir hafa nú sannarlega tekið
við sér. Nú eiga Bandaríkjamenn
einnig langdrægar eldflaugar,
sem hafa jafnframt orðið lyfti_
stöng fyrir geimrannsóknirnar.
Enn er sáralítið vitað um gerð
hinna rússnesku eldflauga. í hin
um bandarisku eldflaugatilraun-
um liggur flest hins vegar opið
fyrir. Þeir nota nú aðallega þrjár
tegundir eldflauga, sem nefnast
Atlas, Titan og Minuteman. Af
þeim er Atlas-eldflaugin elzt og
reyndust. Hún hefur þegar kom
ið ótal litlum gervitunglum á
loft.
bregður í brún
Þegar Spútnik I hófst á loft,
höfðu Bandaríkjamenn verið um
nokkurra mánaða skeið að reyna
að skjóta á loft, mest af visinda-
legum áhuga um 10 kg þungu
gervitungli. Það var allra mesti
þungi sem bezta eldflaug þeirra
þá, hin svokallaða Vanguard gat
borið nægilega út fyrir aðdrátt-
arsviðið. Þessar tilraunir þeirra
mistókust hvað eftir annað.
En Spútnik I, var hvorki meira
né minna en 4 tonn á þyngd. Það
var þetta sem Bandaríkjamönn-
um kom á óvart, og það var
þessi staðreynd, sem fyllti þá
slíkum ugg og örvæntingu að
sjálfur forseti landsins hélt ótal
skyndifundi kallaðí saman alla
færustu vísindamenn á sviði eld
flaugavisinda, óskaði eftir sér-
stakri skyndi-fjárveitingu, og lét
setja á fót nefndir og alveg sér_
stakt geimferðaráð sem skyldi
taka öll þessi mál til ýtarlegrar
athugunar. Hann sagði dr.
Killan formanni ráðsins, að nú
skyldi ekkert sparað, og enn
bætti forsetinn við: — Ef ein-
hver þröskuldur verður í vegi,
þá skuluð þér koma beint. til
mín og ég mun sjá um það með
öllum ráðum, að þeim þröskuldi
verði rutt úr vegi.
Spútnikkinn fyrsti særði vissu
lega þjóðernislegan og vísinda-
legan metnað Bandaríkjamanna.
Þeir höfðu ímyndað sér að þeir
væru fremstir í vísindalegum
rannsóknum á þessu 'sviði, t. d.
höfðu þeir sent loftbelgi og litlar
rannsókna-eldflaugar hærra upp
en nokkrir aðrir. Allt í einu urðu
þeir að viðurkenna að önnur
þjóð var komin fram úr þeim og
hafði nú hreppt þann ávinning
og heiður að koma fyrsta gervi-
tunglinu á loft.
Þó hefði sá metnaðarmissir
ekki nægt til að kippa svo ræki-
lega í æðstu stjórnvöld Banda-
ríkjanna, sem nú sýndi sig. En
annað atriði var blandað saman
við. — Sú staðreynd að Rússar
höfðu skotið 4 tonna gervitungli
á braut kringum jörðina, sýndi
svo ekki varð um villzt, að þeir
höfðu framleitt eldflaug sem
þeir gátu skotið alla leið frá Sí-
beríu yfir norðurheimskautið til
Hvorir hafa staðið sig
betur?
Titan eldflaugin er helmingi
kraftmeiri og með henni var vor
ið 1960 skotið á loft þyngsta
gervitungli Bandaríkjamanna
Midasi II. Hann vóg um 2% tonn.
Heiti þriðju eldflaugarinnar
„Minuteman" þýðir eiginlega
,litli karl“. Það er eldflaug sem
ér minni en hinar eldri en þykir
merkileg fyrir það að í henni
er ný tegund eldsneytis, fast
efni, sem er handhægara og kem
ur í staðinn fyrir fljótandi
brennsluefni eldri flugskeyt-
anna.
Af þessu er ljóst, að enn eru
Bandarikjamenn á eftir Rússum
jí eldflaugasmíði. Það þarf varla
[ annað en að bera saman fyrsta
gervitungl Rússa, Sputnik I, sem
vó fjögur tonn, en þyngsta
gervitungl sem Bandaríkjamenn
hafa enn komið á loft er aðeins
2Vz tonn. Næsta haust vonast
Bandár.kjamenn loksins til að að
komast jafnfætist Rússum í
smíði eldflauga. f september
n.k. ætla þeir að hefja fyrstu tii-
raunir með hina %’okölluðu
Saturnus eldflaug sem er óskap-
legt stórvirkj og mun hafa kraft
til að lyfta 25 tonna gervitungli
á braut kringum jörðina.
Síðan Rússar skutu sínum
fyrsta Spútnik á loft hefur ekki
verið um verulegar framfarir hjá
þeim að ræða í stærð eldflauga
eða gervitungla. Stærstu gervi-
tungl þeirra fram til þessa, Sput-
nik IV og V hafa vegið um 5 t.
og fyrsti Lúnikkinn þeirra sá
sem fór framhjá tunglinu var
álíka stór.
Yfirburðir Rússa hafa þannig
verið fólgnir í því að þeir urðu
fyrri til að smíða sterkar og
stórar eldflaugar. Nú eru liðin
meira en þrjú ár síðan Rússar
skutu fyrsta Spútnikkinum á loft
og enn eiga Bandaríkjamenn
enga nógu kraftmikla eldflaug
til að koma svo þungu gervi-
á loft.
Hins vegar vekur það nokkra
undrun, hvað Rússum virðist
hafa orðið lítið úr þeim mögu-
ileikum, sem þeir áttu til geim-