Morgunblaðið - 08.03.1961, Qupperneq 16
10
MORGUNBIAÐIÐ
Miðvikudagur 8. marz 1961
Tímamót í síidveiðum
íslendinga
eftir Þorkel Sigurðsson
I.
Allaft hefur sú hugmynd kom-
ið fram, að við íslendingar vær-
um of fastheldnár við ýmsar
gamlar hugmyndir, í sambandi
við aðalatvinnuvegi okkar, svo
sem á sviði sjávarútvegsins. Til
daemis hetfur þess sjónarmiðs
gætt nú á seinni árum, að of mörg
ár hefðu menn lagt í þá áhættu,
að senda megin hluta bátaflotans
á sumarsíldveiðarnar fyrir Norð-
urlandi, þrátt fyrir það þótt stór
hluti flotans hefði beðið tjón á
þeim veiðum, vegna þess hvað
síldargöngur hafa orðið enda-
sleppar, á Norðurlands- og Aust
urlandsmiðum, ár eftir ár. En
hvaða hlutverk ætti þá að ætla
þeim stóra flota, hefur síður ver
ið rætt, enda hafa þessi sjónar-
mið ekki náð áð festa rætur, enn
þá. Helzt hefur þó verið minnst
á sumar- og haustveiðar við
Grænland, því á þessu tímabili
er varla að vænta sæmilegrar af
komu við aðrar fiskveiðar hér
við land.
En þrátt fyrir misbrest um hag
kvæman árangur á sumarsíld-
veiðunum, vegna er. dasleppar
síldargangar á Norðurlandsmið-
um hefur á þessu sama tímabili
verið óhemju síLdarmagn fyrir
Suður- og Suðvesturlandi haust-
og vetrarmánuðina. En þar hefur
staðið á því að finna hagkvæman
veiðiútbúnað, sem gerði mögu-
legt að ná til þeirra óhemju auð-
æfa, sem þar eru við bæjardyr
okkar, við þau erfiðu skilyrði,
sem þar eru fyrir hendi.
Fyrir nokkru síðan var ég á
fundi þar sem hagsmunamái og
fjárhagsafkoma sjávarútvegsins
voru rædd. Þar flutti hagfræðing
ur Fiskifélagsins, hr. Már Elís-
son, ágætis erindi, fræðilegs eðl
is, þar sem þau vandamál sem
sjávarútvegurinn ætti við að
stríða voru rakin, frá ýmsum hiið
um. í þeim umræðum, sesm fóru
fram á eftir, kom það fram, að
mjög kæmi það til álita hvort
þjóðarbúinu væri það hagkvæmt
að leggja eins mikla áherzlu á
síldveiðarnar og gert hefði verið.
Þessar umræður urðu til þess,
að ég fór að hugsa um þessi mál
og rifjaðist þá upp fyrir már, að
seinasta áratuginn hefur átt sér
stórmerk þróun í sögu síldveið
anna, og sjávarútvegsins, hjá ís-
lendingum. Sú saga ber glöggt
vitni um bjargfasta trú, á þau
sannindi, að þegar stefnt er að
ákveðnu marki til hagsbóta fyrir
þjóðina, þá muni árangurinn fyrr
eða síðar verða sá sem að var
stefnt. Ég tel að ýmsra ástæðna
vegna væri okkur hollt að rifja
þá sögu upp, til dæmis þau sjónar
mið, er ég drap á í byrjun, að
mjög rík ástæða væri til athug
unar, á því hvort ekki bæri að
ieggja minni áherzlu, en gert
hefði verið, á síldveiðarnar.
II.
Það mun hafa verið á árunum
1950—1953, að íslenzkir sjó-
menn og útvegsmenn fóru fyrir
alvöru að gera sér fulla grein
fyrir þeim feikna verðmætum,
sem árlega töpuðust vegna þess
að ekki voru fyrir hendi önnur
veiðarfæri en reknetin til að
veiða með síldina, haust- og vetr
armánuðina, þegar sildargöngurn
ar komu upp að Suður- og Suð-
vesturströndinni á þeim árstíma.
Hinn þungi vetrarhafsjór og ó-
stöðuga veðurfar, á þeim árstíma
útilokaði að nota herpinótina og
nótabáta. Þar að auki stóð síidin
það djúpt, að þær nætur, sem
nótabátarnir gátu borið, voru otf
grunnar svo ekki náðist til henn
ar, nema rétt í einstökum tilvik
um, þegar síldin gekk inn á vík
ur og voga, sem fátítt var. Þá var
fyrst farið að leita síldarinnar,
og fylgjast með göngum hennar.
Send voru út sérstök skip til
þess. Það fóru margar ævintýra
legar sagnir af síldarmagninu. En
það voru þó engar ýkjusagnir.
Algengt var, að skip sem áttu
leið yfir síldargöngurnar fóru
yfir samfelLdan vegg síLdar í
margar kLukkustundir, með 12
til 15 mílna hraða á klukkustund,
og þykktin var frá 25 til 40 m.
Á þessu tímabili var formaður
Sjálfstæðisflokksins Ólafur Thors
sjávarútvegsmálaráðherra. Hann
sýndi strax fullan hug á að
greiða fyrir síldarleit og síldar
rannsóknum með því að styrkja
tilraunir með margskonar veiðar
færum til síldveiða. Enda er það
augljóst mál, að hann hefur haft
fullan hug á að greiða fyrir því
að sú veiðiaðferð finndist, og
þau veiðitæki, sem dyggðu til,
að hægt væri að hagnýta þessi
ævintýralegu verðmæti, í sem
ríkustum mæli.
Það voru reyndar margar gerð
ir af síldarvörpum, bæði botn
vörpur og flotvörpur, en árangur
inn varð yfirleitt næsta bágbor
inn, nema þá rétt í einstökum til
fellum, mjög fáum, sem engin
fyrirheit gáfu, svo að hægt væri
að byggja útgerð á þeim. Eina
aðferðin voru reknetin, sem telj
andi árangur gáfu, svo allt virt
ist í sama farinu og áður, nema
í þeim fáu tilvikum, sem síldin
gekk inn á víkur og voga, svo
hægt var að taka hana í herpi-
nót.
En einmitt frá þessu tímabili
minnist ég þess að hafa séð það
á prénti, haft eftir sjávarút-
vegsmálaráðherranum Ólafi
Thors, að síldargöngurnar að
Suður- og Suðvesturlandinu séu
svo geypilegar þegar þær koma
á annað borð, að það sé ótæmandi
auðspretta. En það hafi ekki
tekizt til þessa tíma að hagnýta
þá auðuppsprettu nema að mjög
litlu leyti.
Hinn íslenzki sjávarútvegur og
íslenzka þjóðin hafi ekki lengur
ráð á því að láta þann auð fara
fram hjá sér. Það sé því knýj-
andi nauðsyn á því að rannsaka
hverskonar veiðarfæri þurfi til
þess að ná þessum auð, við þau
skilyrði sem fyrir hendi séu, og
hverskonar útbúnað þurfi, til
þess að hægt sé að nota þau
veiðarfæri, og hrífa auðinn úr
greipum Ægis. Nú sé verið að
athuga það og að enginn vafi
sé á því, að okkur muni takast
að fá úr því skorið hvernig tæk
in þurfi að vera. Þar næst sé að
afla þeirra, og þá komi árangur
inn á eftir.
III.
Á meðan þessar athuganir á
síldargöngunum og veiðitilraun
irnar fóru fram, fór að fréttast
að á vesturströnd Bandaríkjanna
væri notað eitthvert undratæki
á hringnótabátum, sem gerði
mögulegt að nota miklu dýpri
og lengri síldarnætur, en hægt
væri að koma við með nótabát
um. því allt væri hægt að gera
frá sjálfu síldveiðiskipinu og
nota vélaafl þess við allan drátt.
Þetta tæki hefur á sjómanna-
máli fengið nafnið kraftblökk, og
er hin feiknar djúpa og langa
nót dregin upp í henni, og allt
erfiðið er þar með unnið af
vélaafli skipsins. Þar með virt
ust möguleikarnir til úthafsveið
anna á þessum árstíma vera fyrir
hendi, í viðráðanlegu verði.
Sem eðlilegt var þurftu menn
nokkurn tíma til að sannfærast
um það, að hér væri loks fundin
lausn sú, sem leitað hafði verið
að, til að bjóða byrgin hinum
erfiðu aðstæðum við vetrarsíld-
veiðarnar, og ná miklu magni af
síld úr hinum öflugu síldargöng
um þessa tímabils ársins, einnig
að með þessu tæki yrðu mögu
Leikar á að fjölga mjög veiðidög
um sumarsíidveiðanna, fyrir
Norðuriandi, þegar sú gyllta sýn
ir sig þar að einhverju ráði á
annað borð.
Það er eðiiiegt að siíkar ákvarð
anir þurfi sinn tíma. Kraftblökk
in er mjög dýr, og ef hún á að
gefa fuilan árangur, þarf langa
og djúpa nælonnót, sem er enn
þá dýrari, því kraftblökkin skap
ar þá möguleika, að hún sé miklu
dýpri en þær nætur, sem hægt
er að ráða við með handafli, eða
í nótabátum, en sá aðstöðumun
ur eykur mjög veiðihæfnina við
úthafsveiðar.
Þá er þörf á, ef að bezti árang
ur á að fást, að fá góða fisksjá.
Þá þarf kennslu og undirbúnings
þjálfun þeirra manna, sem eiga
að nota þessi dýru tæki. Mig
minnir að menn hafi verið sendir
vestur til Bandaríkjanna, til að
kynnast tækjunum og læra með
ferð þeirra.
Fyrir virðingaverða framtaks-
semi örfárra útvegsmanna á ár-
inu 1959, fékkst dýrmæt reynsla,
sem sannaði ágæti þessara tækja
bæði á sumarsíldveiðunum, fyrir
Norðurlandi og haustveiðunum
fyrir Suð-vesturlandi, því þessir
menh réðust þá í það að útvega
þau.
Að fenginni þeirri reynslu,
réðust svo allmargirgir í þá
miklu fjárfestingu að afla tækj-
anna nú fyrir sumarsíldveiðarn-
ar. Þar var vissulega að verki sú
bjartsýni, sem er nauðsynleg, og
er skilyrði fyrir öllum fram-
förum. Sennilega munu þau hafa
verið sett í um 40 báta nú fyrir
sumar- og haustsíldveiðarnar.
Svo er það annað mál, að vegna
aflabrestsins á sumarsíidveiðun
um, varð þessi mikla fjárfesting
til að baka eigendunum mikla
fjárhagsörðugleika, og hefur ekki
staðið á sleggjudómum um hana,
og fordæmingu ýmissa, sem ekki
standa í striðinu.
En þó má bénda á það, að sá
hluti bátaflotans, sem mesta sum
arveiði fékk, var úr hópi þeirra
báta, sem þessi tæki fengu. En
síldveiðin í haust og á þessum
vetri, hefur sannarlega sannað
ágæti þessara tækja. Þar sem nú
mun aflamagnið vera farið að
nálgast 400,000 til 420,000 tunn
ur. Verðmæti þessa afla upp úr
sjó er talið nema 48,000,000 til
50,000,000 króna, en útflutnings
verðmætið allt að 150,000,000 kr.
Þar sem reknetaveiðin nú í
haust, og í vetur, hefur algjör
lega brugðist, þá eru þessi verð-
mæti algjörlega því að þakka að
menn höfðu framsýni og fram-
kvæmdarhug til að afla þessara
ómetanlegu tækja, þrátt fyrir erf
iðann fjárhag. Ég vil í því sam
bandi taka undir þau orð hins
gagnmerka útvegsmanns, hr.
Haldar Böðvarssonar, á Akra-
nesi, „aff sveltur sitjandi kráka
en fijúgandi fær“. Þessir menn
eiga því þakkir skiiið fyrir fram
sýni sína. Sömuleiðis allir þeir,
sem hafa unnið hin ómetanlegu
rannsókar- og undirbúningsstörf.
í því sambandi vil ég og minna
á orð sjávarútvegsmálaráðherr-
ans, Ólafs Thors, sem ég gat um
hér að framan að okkur mundi
takast að finn tæki og veiðar-
færi, sem dyggðu til að ná Faxa-
flóasíldinni, og að þegar þau
væru fundin, yrðum við að afla
tækjanna. Þá myndi okkur takast
að ná til hinna gífurlegu auðæfa,
sem síldargöngurnar að Suður-
og Suðvesturlandinu fælu í sér.
Ég vil vekja athygli á því, að
hér hafa þau tímamót orðið, sem
hann í framsýni sinni hafði trú á
að myndu koma í sögu síldveið
ana.
Vegna hinna miklu fjárhags-
örðugleika, sem þessi mikla fjár
festing á seinasta ári hafði í för
með sér, og öðrum fjárhagsörðug
leikum útvegsins frá undangengn
um árum, var talið nauðsynlegt
að koma upp sérstökum lána-
flokki, sem miðar að því að
breyta lausum og áföllnum stutt
um lánum í föst og hagstæð lán,
til hæfilega langs tíma, svo þessi
aðalatvinnuvegur þjóðarinnar
hafi möguleika til eðlilegs starfs
friðar vegna fjárhagsaðstæðna.
Þetta er því nauðsynleg og eðli
leg ráðstöfun svo langt sem hún
nær. En mér virðist að gera
þurfi þeim mönnum kleyft, sem
ekki hafa ennþá aflað þessara
tækja, en ætla að gera það, að
koma því í frmkvæmd, þannig
að þeir fengju til þess aðgang að
hinum hagstæða lánaflokki, eins
og þeir nú fá, sem fengið hafa
þau út á hegningarvíxla.
Þá erum við trúir því hlutverki
sem ég drap á í byrjun, að þegar
við hefðum sannreynt hvaða tæki
dyggðu til að ná hluta af hinum
auðugu síldargöngum að Suður-
og Suðvesturströndinni, yrðum
við að afla þeirra tækja en til
þess að það sé hægt, yrði að gera
mönnum það kleyft, með hag-
kvæmum lánum.
IV
Á þeim fundi er ég gat um í
upphafi máls míns, bar ég fram
fyrirspurn um þetta atriði, en
því var svarað á þann veg, að
bað yrði að vera málefni bank-
anna. Því var einnig bætt við, að
það kæmi mjög til álita, hvort
hagkvæmt væri fyrir þjóðarbúið,
að ýta undir menn, að vera að
gera jafn marga báta út á síld-
veiðar og gert hefði verið.
Engin frekari skýring var á
þessu gefin, t.d. ekki hvort með
því sem sagt var um hlutdeild
bankanna þýddi það, að þessi
nýji lánaflokkur hefði lokið hlut
verki sínu, þegar búið væri að
ganga frá þegar áföllnum skuld
um, eða hvort það þýddi það, að
menn yrðu að sjálfsögðu áð sækja
um þau lán til bankanna, eins
og venja er til, eða með öðrum
orðum, að lánaflokkurinn yrði til
staðar til þeirra hluta, fyrir þá
menn. sem ætluðu á eftir að fá
sér þá í báta sína, ef bankarnir
vildu veita þeim mönnum iánin,
sem fullnægðu vissum skilyrð-
um.
Gagnvart því atriði, að það
komi mjög til álita hvort rétt
væri með tilliti til hagkvæmnii
þjóðarbúsins, að halda áfram að
gera út bátaflotann til síldveiða
í jafn ríkum mæli og gert hefði
verið, vil ég aðeins minna á það,
sem hér hefur verið drepið á
fyrr. Áð síldargöngurnar eru svo
gífurlegar á haust- og vetrar-
mánuðunum, að ef okkur tekst
að hagnýta þær í auknum mæli,
þá getur orðið um svo mikil verð
mæti að ræða, að slíkt höfum við
ekki áður séð, nema að mjög litlu
leyti, og að það sé hindrað munu
framsæknir og dugmiklir menn
ekki geta sætt sig við. Nú telja
menn sig vera búna að finna leið
ina að ná til auðæfanna og munu
ekki sætta sig við annað en að
fá tækifæri til að reyna að kló
festa þau. Haustveiðarnar hafa
sannað þeim það, og allri þjóð-
inni, og þeir sem standa í þessari
baráttu munu krefjast þess að fá
sömu möguleika og þeir, sem þeg
ar eru búnir að fá tækin.
V.
Hér set ég svo aff lokum niffur
stöffurnar, í stórum dráttum, frá
haust- og vetrarsíldveiðunum, til
hægðarauka, við athugun um
þjóðhaglegan ávinning við tæk
Frádráttur alls kr. 155.000. Þá
er kostnaður á bát nettó krónur
630.000. Fyrir 40 skip sem búin
eru að fá tækin er kostnaður kr.
25.200.000. Nú ér útflutnings,
verðmæti haust- og vetrarsíld.
veiðanna allt að kr. 150.000.000
svo tækin hafa skilað þjóðarbú,
inu ea. 115.000.000 milljónum
fram yfir útlagðan kostnað til
tækjanna.
Þó er sagan ekki að fullu
sögð, því stór hluti stofnkostnað,
ar liggur í innlendri vinnu og
umboðslaunum, sem koma því
' til góða á öðrum sviðum.
Miklu auðveldara verður að
leita uppi síldina, með því að
hafa nótina tilbúna til köstunar
frá skipinu, og með fisksjána í
gangi, til að fylgjast með stefnu.
breytingum síldarinnar, áður en
byrjað er að kasta nótinni. Það
er einnig hægt að fara yfir mik,
ið stærra svæði, en þegar nótin
er í bátunum.
Allt þetta eykur mjög
leika um góðan árangur. Hins
vegar verður einnig að geta þess,
að revnsian frá þessu ári sannar
það áþreifanlega að þessi tækl
eiga ekkert erindi í skipin, nema
að þeir sem með þau eiga að
fara, hafi aflað sér fyilstu þekk-
ingar. og sýnt hæfni sína um
kunnáttu í meðferð þeirra.
Þá má einnig geta þess að Sig.
urður Sveinbjörnsson vélsmiður,
hefur nú hafið framleiðslu
á vökvadrifnum rúlluútbúnaði,
sem hugsaður er til að taka við
því hlutverki, sem kraftblökkin
hefur. En sá útbúnaður er ca.
100.000 krónum ódýrari en
kraftblökkin, eða um 80 til
100.000 krónur niðursettur í skip
ið. Það er tengt við sama vökva
kerfi og línuvindan og þilfars.
vindan, er tengd við i skipunum,
og er því tiltölulega auðvelt eð
fá drifaflið. Það hefur verið
hugsað svo að þetta yrði mjög
hagkvæmt fyrir minni skipin, en
hin dýra og margbrotna kraft-
biökk yrði þá notuð á þeim
stærri. Það er nokkur reynsla
fengin fyrir þesum útbúnaði,
sem gefur góð fyrirheit um
framhaldið. Hinsvegar er ennbá
unnið að því að endurbæta út.
búnaðinn, sem gengur í þá átt
að minnka tækið, svo það verði
auðveidara í notkun og þægi-
legra að koma því fyrir í skip-
unum. Ef til vill gefst síðar tækj
færi tii að gera því betri skil.
Reykjavík, 18. febrar 1961.
Þorkell Sigurffsson.
WD
PARÍS er borg lista-
mannanna.
PARÍS er einnig fræg
fyrir tízkuna.
Allar frægustu
tízkudömur
þekkja
LANCÖME
“ le parfujneur de Paris "
Kostnaður á skip vegna tækjanna nam eftirfarandi:
1. Kraftblökkin niður sett í skipið .... kr. 200,000)
2. -Nælon síldarnótin, meðalverð ........ — 435,000) kr. 785,000
3. Fisksjáin niðursett í skipið ......... — 150,000)
Til frádráttar kemur:
Verð nótabáta ........................... — 120,000)
Lækkun á vátrygg. nótabáta og nótar — 35,000) kr‘ l55’000