Morgunblaðið - 22.03.1961, Side 9

Miðvikudagur 22. marz 1961
MORGl' NBLAÐIÐ
9
Virkisdýkið séð frá skemmtigarðinum.
Gautaborg
SUMARDAG einn 1760 ók vagn
eftir ósléttum veginum í áttina
til Gautaborgar. Hinn ungi mað-
ur, sem í vagninum sat þekkti
leiðina, því árið áður hafði hann
verið á vesturströndinni og þá
látið í Ijósi hrifningu sína á
toorginni. Frá hæð einni, kipp-
korn frá borgarhliðinu, leit hann
yfir allt það, sem hann árið áð-
ur hafði verið svo hrifinn af, —
leit yfir það eins vel og hann
gat, borgarmúrarnir þrengdu nú
mjög að borginni.
Við Drottningarhliðið kynnti
maðurinn sig fyrir verðinum,, —
Abraham Abrahamsson Húlpers,
„kaupmaður frá VásterSs“. Þegar
vagninn rann áfram götuna leit
'hann á húsin í kringum sig, eins
og hann hitti þarna góða gamla
vini.
Þá var hann loksins í þeirri
borg, sem hann í ferðaminning-
um sínum frá fyrri heimsókn,
sagði bera af öllum í landinu.
Trén út með skurðunum, stæði
borgarinnar og uppbygging, hin-
ar beinu götur, hin líflega verzl-
un var það sem hann hreifst af.
En hann var ekki einn um það,
því hinn mikli vísindamaður
Carl von Linné hafði nefnilega
árið 1746 kallað Gautaborg fal-
legustu borg heimsins.
Úr gluggunum í húsi mágs
síns hafði Húlpers fallegt útsýni
yfir Stóra hafnarskurðinn með
öllum skútunum, járnflutniaga-
prömmunum sem stjakað var að
járnvoginni, — þarna voru konur
sem skoluðu þvott á stórum flek-
um. Hinu megin var ráðhúsið á-
samt hinu nýbyggða skrifstofu-
húsi borgarinnar þar sem fangels
ið var einnig til húsa.
Austurindiska félagið
f augum hins unga manns var
Gautaborg ekki aðeins falleg
borg, — hún var spennandi æv-
intýri, sem vakti drauma um fjar
læg lönd og árangursrík fyrir-
tæki. Kannske var það Austur-
indiska félagið sem orsakaði
þessa draumaútrás í huga Húlp-
ers. Félagið hafði síðan 1731 að-
setur sitt hér. Þegar Abraham
Húlpers var í fyrsta skiptið í
Gautaborg gafst honum kostur á
að fara um borð í nokkur af hin-
um stóru skipum félagsins, sem
lágu við festar úti á skipalæginu.
Hrifinn hafði hann skrifað hjá
sér að hvert þeirra hefði kostað
tvær tunnur gulls. Nú voru þau
á leið til Kína. í húsi félagsins
hafði hann séð kjallarann fullan
af porselini og þrjár hæðir full-
ar af tekössum, sem biðu eftir að
kaupmenn víðsvegar að kæmu og
yfirbiðu hvern annan við næsta
uppboð.
Næstu daga endurnýjaði vinur
okkar kunningsskapinn í iðnað-
arhverfum borgarinnar, sem
hann hafði mikinn áhuga á. Hér
voru meðal annars klæðaverk-
smiðjur, pappírsverksmiðjur og
sykurverksmiðjur sem veittu
rúmlega þúsund manns atvinnu.
Mesta vandamál iðnaðarins var
hinsvegar skortur á faglærðum
mönnum og á húsnæði. Innan
borgarmúranna voru nú engar
lóðir fáanlegar, — flest iðnaðar-
fyrirtækin voru þessvegna í út-
hverfunum. Fyrir utan borgar-
múrana risu því úthverfin upp
hvert á fætur öðru. í austri var
það hverfi sem nefndist Stamp-
en, — það var gegnum það hverfi
sem ferðalangur okkar fór á leið
til borgarinnar. í vesturátt voru
það úthverfin Skansen, Kronan
og Hagarna og út með ánni voru
það Masthugget og Majorna, sem
mest einkenndust af hafnarlíf-
inu.
Dvöl Húlpers í Gautaborg var
brátt lokið. Sólin gekk til viðar
eftir að hafa kastað síðustu
kvöldgeislunum á hús Lennarts
Torstenssonar. Síðan heyrðust
aðeins hróp brunavarðarins, þeg
ar hann vakti yfir hinum nú
10 þús. íbúum borgarinnar:
Klukkan er ellefu orðin
gegn óvinum eldi og bruna
varðveittu, ó guð land vort og
borg
klukkan er ellefu orðin.
Dag einn 1860 stóð stöðvarstjór
inn við járnbrautarstöðina í
Gautaborg við eitt af fjórum
sporum hinnar stóru stöðvar og
tók á móti lestunum. íbúar borg
arinnar höfðu í tvö ár haft kom
ur og brottfarir lestanha sem eitt
af skemmtiefnum sínum, —
horfðu forvitnir á þá sem komu
og fóru, — ferðamenn og útflytj-
endur, sem með hinn fátæklega
farangur sinn höfðu lagt út á
ævintýrabrautina, — ferðina til
landsins hinum megin við hafið.
Þeir sem þarn* stóðu og virtu
fyrir sér farþegana þennan dag
veittu sérstaka athygli ferða-
manni einum, velklæddum og
myndarlegum þegar hann gekk
út úr stöðvarbyggingunni til að
virða fyrir sér Gautaborg árið
1860.
Nú voru borgarmúrarnir horfn
ir, svo nú voru það eingöngu virk
isdýkin sem vitnuðu um útlínur
þessa gamla múrs. Ferðamaður-
• •
Onnur
grein
inn fletti upp í ferðahandbók
sinni og las þar, að þetta v’arnar-
kerfí hafði aldrei fengið tæki-
færi til að reyna getu sína mót
óvinaáhlaupi. Vissulega hafði
legið við bardögum nokkrum
sinnum, en móðir gæfa hafði allt
af snúist í lið með íbúunum á
síðustu stundu. Þannig höfðu-
þeir aldrei séð stríð á götum borg
arinnar. Danir reyndu árið 1678
að taka borgina, en voru reknir á
flótta. Danska sjóhetjan Peder
Tordenskiold reyndi árið 1719 á-
samt liði sínu að taka virkið við
Álvsborg og þannig opna sjóleið-
ina til borgarinnar, en einnig
hann var rekinn á flótta eftir
þrjá daga.
Borgin endurskipulögð
Borgin átti sér hinsvegar ann-
an og verri óvin, — eldinn, — ó-
vin sem ekki var rekihn á flótta
meðan timburhúsin stóðu uppi.
Sex sinnum á árunum 1792 til
1813 brann mikill hluti borgar-
in'nar. Næstum allar byggingar
frá árunum frá kringum 1600
eyðilögðust í eldinum, en Krónu
húsið og hús Lennarts Torstens-
sonar stóðu þó eftir. Eldsvoðar
þessir urðu hinsvegar óbein or-
sök þess að borgin var endur-
skipulögð. ,í staðinn fyrir timb-
urhúsin komu nú steinhús, —.
stærri og virðulegri. Ferðamað-
urinn áðurnefndi - leit hin nýju
hús í löngum tignarlegum röð-
um út með hafnarskurðunum og
auðvitað voru þau fallegustu út
eftir Stóra hafnarskurðinum.
Stóra torgið hét nú Gustav
Adolfs torg, umgirt Ráðhúsi borg
arinnar, Bæjarráðshúsinu og
Kauphöllinni. Á miðju torginu
stytta af Gustav II Adolf, þar
sem hann bendir og segir: „Hér
á borgin að standa“. Já, — það
var rnikið að sjá í Gautaborg á
þessum árum, — borg sem á
nokkrum árum hafði sprengt
hina voldugu umgerð sína, svo
ört hafði hún vaxið.
Hinumegin varnardýkisins
gengu íbúar borgarinnar sér til
skemmtunar á sunnudögum og á
fögrum sumarkvöldum og virtu
j . Framhald á bls. 17.
.... er me: k.lð
KAUPMENN ATHUG Ð
MUNIÐ, AÐ EINGÖNGU
HIÐ BEZTA EK NÖGU
GOTT HANDA YÐAR
VIÐSKIPTAVINUM
H.f. Ölgerðin
Egill Skallagnmsson
Dragið ekki að kaupa
öl og gosdrykki
til hátíðariiinar