Morgunblaðið - 12.09.1961, Blaðsíða 15
Þriðjudagur 12. sept. 1961
MORGVNBL AÐIÐ
15
Um holdanaut og fjárkynbætur
KVIKNE nefnist fjallasveit í
Heiðmerkur-fylki sennilega helzt
!kunn utan landsteina Noregs
af þvi að þar var skáldið
Björnstjerne Björnson í heiminn
iborinn, á prestssetrinu Björgan,
1832. f Kvikne hefir að fornu
verið búið mjög við sumargagn
af heiðalöndum og selstöðu. En
tímarnir breytast. Nú eru um
80% af seljunum í eyði, en glögg-
ir bsendur viðurkenna þó að enn
verði sauðfjeð og sumarbeitin að
vera aðalstoð bónda hvers í
Kvikne ef vel á að vera. Fyrir 8
árum var efnt til sauðfjárrækt-
arbús á vegum ríkisins á býli sem
iheitir Sæter (Sel) þar í sveit.
Búskapur ríkisins í Seli á að
nokkru að marka leið bændum
þar um slóðir og miklu víðar í
fjallasveitunum. Er ýmislegt við
slíkan búskap í hásveitum Nor-
egs fróðlegt til samanburðar v'ið
búskap á fslandi. Hæð til fjalla
í Noregi getur að mörgu leyti
samsvarað aðstöðu til búskapar í
hinum snjóasamari sveitum á ís-
landi. — Fregnir frá Seli herma
meðal annars um búskapinn þar.
Ræktað land er 200 mál (20
ha) og fjárstofninn er 235 kindur
á fóðrum. Vegna ilrauna er féð
af mismunandi stofnum. Dala-
kyn 20 ær, Ryggjakyn 22, stutt-
rófukyn = norskt fje nærskylt
ísl. fje 40, Merinó og % Merinó
30, hálfblóðs Merinó 24, Colum-
foiakyn 8, þýzkt kjöt-Merinó 4 ær,
og svo eru um 75 kindur vetur-
gamlar og 10 hrútar.
Lögð er stund á mismunandi
blöndun þessara fjárkynja. Mikið
væri unnið segja tilraunamenn-
irnir, ef hægt væri að auka fall-
þunga norska stuttrófukynsins,
því að kjöt af því ber af að
bragðgæðum. — Þetta, að auka
stærð og fallþunga gamla norska
kynsins ætti að vera einfalt mál
að mínum dómi — sem ekki hef
vit á sauðfjárrækt — allur gald-
urinn er að fá góða kynbótahrúta
frá íslandi. Þetta gerði Jón Sæ-
land sauðfjárræktarráðunautur
Normanna áður fyrr með góðum
árangri. Eftir að Karakúlsjúk-
dómarnir bárust til landsins þora
norskir sauðfjárfræðingar ekki
að minnast á að kaupa hrúta frá
íslandi. í þess stað voru fengnir
hrútar af ísl. kyni frá Grænlandi,
en sá innflutningur var víst eitt-
hvað misheppnaður. ,
Innistaða í Seli er um 8 mán-
uðir. Svo gengur féð á rækt-
uðum bithaga mánaðartíma sam-
anlagt vor og haust, en á fjalli er
það í 3 mánuði. Töðufall í Seli
er yfirleitt um 60 hestar á ha,
«n ef borið er vel á fást allt að
því 100 hestar af ha í tveimur
sláttum.
Býlið er vel hýst og hæfilega
búið að vélakosti, notuð er múga-
vél — þær eru alls ebki algengar
hér í Noregi og sízt í fjallasveit-
unum — gnýblásari (höykanon)
og súgþurrkun. Með þessari
tækni annar bústjórinn heyskapn
um einn síns liðs eða því sem
næst.
Auk annara fóðurtilrauna má
nefna að þangmjöl er reynt til
fóðurs.
Já, svona er það á þessu fjalla-
býli — tilraunabúi — sem ekki
er neitt stórfyrirtæki, fjarri því.
En lífið er ekki bara kjöt og
beit, kjarnfóður og taða, þarna
í Kvikne. Eitt sinn bjó í Seli
bóndi sem var frægur úrsmiður
og . klukkugerðarmaður. Þetta
menningarfyrirbæri vilja bænd-
ur í sveitinni að sé munað Og að
þess sjáist merki í Seli. Þeir
komu höndum yfir forláta stofu-
klukku sem er ættuð frá Seli, og
færðu tilraunabúinu hana að gjöf.
Klukkan er ekkert smásmíði, lóð-
in á henni vega 120 kíló, Og þeg-
ar hún gengur heyrist til hennar
um öll hlöð og stéttar í Seli. —
Ætli það sé ekki fremur sjald-
gæft fyrirbæri að bændur færi
tilraunabúum ríkisins höfðing-
legar gjafir?
O—“
f Svíþjóð er nú mikið rætt um
holdanaut, að bæta holdafar og
kjötgæði nautgripa af sænskum
stofnum. Ber í því sambandi mjög
á hugleiðingum um hið franska
kjötkyn Charolais og fregnum
af ágæti þess. Á nú að reyna
kynið til blöndunar við sænska
nautgripi. Eftir skýrslu frá
sænska búnaðarfélaginu um
franskar tilraunir er sagt að vaxt-
arauki gripa af þessum franska
stofni á aldursskeiðinu 2—16
mánuðir sé 1029—1181 grömm á
dag þegar um kvígur er að ræða
en 12621—1430 grömm þegar naut-
kálfar eiga í hlut.
önnur tilraun hvað greina að
gripir felldir 16 mánaða hafi ver-
ið 630 kg lifandi vigt og fallþungi
418 kg, eða 66,3%, og er það
með ágætum.
Ekki er þess getið hvernig
viðurgerning gripir þessir þurfa
og aðbúð til þess að ná slíkum
þroska og þrifum, en vafalaust
þurfa þeir að fá eitthvað meira
en „vind og snjó að eta“.
Svíar eru einnig enn á hnot-
skóg eftir holdanautum af Aber-
deen Angus stofninum hér á
Rogalandi, og láta það ekki á
sig fá þótt það óhapp kæmi fyrir
í fyrra að garnaveiki varð vart
á tveimur búum sem rækta holda
naut. Auðvitað voru veikir og
grunaðir gripir felldir og mikið
eftirlit er haft með gripum af
þessum stofni framvegis. — Hér
kemur til að garnaveiki er ekki
ókunnur sjúkdómur á Norður-
löndum.
Nýlega átti ég tal við Odd
Stórhaug hinn mikla loðdýrarækt
armann í Klepp á Jaðri. Eg spurði
um útlit og horfur á sölu minka-
skinna og minkaræktina yfirleitt,
og um leið drap ég á verðfallið
á grávöruuppboðunum um síð-
ustu áramót. Oddur hló við: Bless
aður góði, þetta er allt í fínasta
lagi, söluhorfur tel ég nú mjög
góðar, enn er minkaræktin örugg
atvinna í höndum dugandi manna
sem fylgjast með þróuninni, fitja
stöðugt upp á nýju og vanda
vöruna eftir óskum kaupendanna.
Það koma stöðugt fram ný af-
brigfþ minka um lit og háralag,
og þá er um að gera að vera vel
á verði. Þannig munum við norsk
ir minkaræktunarmenn halda
fram og halda forustunni í minka
ræktinni, og þá þolum við verð-
sveiflurnar þótt nokkrar séu. —
Eitthvað á þessa leið fórust hon-
um orð, og svo bætti hann ein-
hverju við að íslendingar væru
dýrir á minkafóðrinu, þó að gott
væri að fá það þaðan.
Svo var ég í Eikundasundi og
gekk um garða í sláturhúsinu
þar. Það var verið að mala og
frysta úrgang til minkafóðurs.
Kvörn ein mikil gleypti allt seip
að kjafti hennar kom, kýrhausa
og fætur, kjötbein og lambsfæt-
ur. Það er mikill munur og fund-
ið fé sagði forstjóri Sláturfélags
Rogalands við mig, áður fór þetta
allt í súginn og var jafnvel köstn-
aður við að eyða því og lósna við
það, nú fáum við rúmlega 90 aura
(norska) fyrir kilóið, og eftir-
spurnin er mikil frá minkarækt-
armönnum. — Mér datt í hug
heima, er komið nægilega gott
lagt á að notfæra sér allt sem til
fellur í sláturhúsunum og gera
það að verðmætri vöru? Spyr sá
er ekki veit. Ungur bóndi úr Axar
firði dvelur nú tíma í Eikunda-
sundi og vinnur þar í sláturhús
inu, hann getur sagt bændum
heima nánar af þessu eftir dvöl-
ina á þessum stað. *
Það er talað um að sérhæfing
og stórbúskapur sé það sem koma
skal, einnig á voru landi fslandi,
sbr. meðal annars miklar grein-
ar um það efni í Morgunblaðinu
s.l. vetur. Einyrkjabúskapurina
sé dauðans matur o. s. frv.
Hér hefi ég í höndum stutta frá
sögn um eitt af stærstu hjarð-
búum í heimi King Ranch í Tex-
as. Landareignin er 0,4 nillj. ha.
og hefir verið að smáaukast í
höndum þriggja ættliða sem þar
hafa búið. Um 85.000 nautgripir
eru þar á búi og einhver reiting-
ur af hestum. Ræktun nautgripa
af hreinkynjuðum stofnum er að-
alatriðið og hin árlega sala lif-
dýra er um 20.000.
Eigendur King Ranch eiga líka
„hjáleigubú" í Argentínu, Brazi-
líu og Ástralíu og eru eitthvað
að bauka við búskap á þeim stöð-
um líka, en allt er það óveru-
legra heldur en á aðalbúinu í
Texas. — Margs þarf búið við,
og svo er á King Ranch, t.d.
valda innyflaormar miklum
skaða og kostar ærna fyrirhöfn
og drjúgan skilding að fást við
þá plágu.
Mikil brögð eru að því í Noregi
að fé heimtist illa af fjalli og úr
högum á haustin. Er talið að
þetta standi aukinni sauðf járrækt
víða mjög fyrir þrifum. Nú hefir
verið undirbúið að safna örugg-
um skýrslum um heimtur í haust
sem víðast um landið. Það eru
sauðfjárræktarfélögin sem að
þessu standa. Svo er ætlunin að
reyna að komast að samkomulagi
við tryggingarfélög sem tryggja
búpening, um sérstaka tryggingu
að því er nær til sauðfjár á
fjalli og í öðrum högum sumar-
langt. Telja bændar þetta sér
vænlegt til nokkurra úrbóta frá
því, sem nú vill verða með töp
aí illum heimtum.
Jaðri, við lok Hundadag-
anna 1961.
Suðu rhafseyjabuar hafa
ekki háan blóðþrýsting
London, 25. ágúst
SÚ UPPGÖTVUN að á Kyrra-
hafseyjum hafa fundizt heilir
tveir þjóðflokkar, sem ekki
fá háan blóðþrýsting, bendir
óneitanlega til þess, að þetta
böl sé afsprengi siðmenning-
arinnar.
Eðlilegt er, að blóðþrýsting
ur hækki eitthvað eftir því
sem einstaklingarnir eldast.
Hann er merki um að einstak-
| lingarnir eldast. En hjá
Evrópubúum, Ameríkumönn-
um og mörgum Asíuþjóðflokk-
um, eykst hann hraðar eftir
50 ára aldur.
Oft hefur verið sagt, að
blóðþrýstingur sumra þjóð-
flokka, sem ekki hafa kynnzt
vestrænni siðmenningu, hækki
ekki verulega eftir miðpn
aldur. Hinsvegar er afar érf-
itt að sanna þessa tilgátu með
athugun á stórum og breyti-
legum hópum manna, því við
val manna til að mæla á
blóðþrýsting er aldrei hægt að
útiloka rangar niðurstöður og
að hinn athugaði hópur gefi
ranga mynd af hinu almenna
ástandi hjá viðkomandi þjóð.
En á nokkrum Kyrrahafseyj-
um má rannsaka alla íbúanna,
og þar af leiðandi geta til-
raunirnar ekki haft áhrif á
niðurstöðurnar.
Ástralskur læknir, dr. I.
Maddocks, fór til tveggja eyja,
Abraham
IUarcus
Gau í Fiji-eyjum, og Abaiang
í Gilberts-eyjum. Á Gau búa
þrjár þúsundir manna, en á
Abaaiang 2900 óg mældur var
blóðþrýstingur næstum hvers
einasta fullorðins manns.
Meðalblóðþrýstingur eyja-
búa var svipaður og hjá full-
orðnum Bretum til 50 ára ald
urs. Aftur á móti fannst ekki
sú aukna hækkun, sem á sér
stað á efri árum Vesturlanda-
búa. Evrópu- eða Ameríku-
maður má búast við, að blóð-
þrýstingur hans hækki úr 120
mm kvikasilfurs við 25 ára
aldur í 135 mm um fimmtugs
aldurs, og síðan hraðar í 160
mm um sjötugsaldur. Meðal-
tal eyjaskeggjanna var 130
mm um sjötugsaldur.
Þessi uppgötvun getur haft
talsvert að segja í þeim rök-
ræðum, sem hafa átt sér stað
í læknablöðum hin síðari ár.
Þessi tegund hækkaðs blóð-
þrýstings leiðir stundum til
stækkunar á hjartanu og ann-
arra sjúklegra fyrribæra. Or-
sök hans hefur ekki fundizt og
skoðanir hafa verið mjög skipt
ar um, hvers eðlis hann væri.
Spurningin er: Er hinn hái
blóðþrýstingur í raun og veru
sjúkdómur í þessum tilfellum,
galli á líkamsstarfseminni, eða
er hann aðeins merki eðlilegr-
ar hrörnunar? Hið eðlilega er
ekki ein nákvæm tala heldur
bil, sem hefur hvorki skýr efri
né neðri mörk, og nálgast
stundum hið afbrigðilega, eins
og til dæmis hæð manna.
Hin nýju gögn frá Kyrra-
hafseyjunum geta bent til
hvorutveggja. Álykta má af
þeim, að blóðþrýstingshæðin
geti breytzt frá því að vera
eðlileg, unz hún er orðin sjúk-
leg, eins og á sér stað í göml-
um Vesturlandabúum. Einnig
má segja, að hinn hái blóð-
þrýstingur, sem veldur sjúk-
legum einkennum, sé ekki frá-
brigðilegum hinum eðlilega
þrýstingi í grundvallaatriðum
og að eyjaskeggjar þéssir séu
lausir við einhver áhrif frá
umhverfinu, eða erfðaeigin-
leika, sem valda blóðþrýst-
ingi á efri árum.
í framtíðinni mun verða
fylgzt nákvæmlega með þeim.
Þeir eiga án efa eftir að semja
sig að vestrænum siðum og
þá er ekki ómögulegt að blóð-
þrýstingur þeirra eigi eftir að
breytast. Blóðþrýstingshæðin
er ef til vill mælikvarði á að-
lögun annarra þjóða að vest-
rænni siðmenningu.
(Observer —
öll réttindi áskilin)
Wi