Morgunblaðið - 20.10.1961, Qupperneq 13

Föstudagur 20. okt. 1961
MORGUNBLAÐIh
13
,

Séð yfir fundarsaliim í Gamla bíó er landsfundurinn var settur í g'ærkvöldi. — Ljósm Ól. K. M.
Saman skulum við
vinna Eiverja þraut
Ræða Bjarna Benediktssonar forsæt-
isráðherra á Landsfundi
Sjálfstæðisflokksins
Þjóðin studdi kjördæma-
breytinguna
Frá því að síðasti landsfund-
ur var haldinn, um miðjan
marz 1959, hefur margt gerzt í
íslenzkum stjórnmálum. í>á biðu
þrjú meginmál úrlausnar, kjör-
dæmamálið, efnahagsmálin og
landhelgismálið.
Náðst hafði samkomulag
milli Sjálfstæðismanna og Al-
þýðuflokksins um lausn kjör-
dæmamálsins, en eftir var að
tryggja því framgang með samn
ingum við Alþýðúbandalagið, og
tókst það að lokum, ekki sízt
fyrir forustu Ólafs Thors og
víðsýni Jóns Kjartanssonar,
þingmanns Vestur-Skaftfellinga.
Framsóknarmenn höfðu treyst
því í lengstu lög, að þeir gætu
með atbeina a. m. k. eins Al-
þýðubandalagsmanns í Efri
deild fleygað málið og síðan
etöðvað það út af ágreiningi um
þingmannafjölda Suðurlandskjör
dæmis.
í samræmi við ákvæði stjóm-
erskrárinnar var þing síðan rof-
dð og snerust kosr.ingarnar 28.
júní 1959 fyrst og fremst um
kjördæmabreytinguna. — Ætíð
hafði verið gert ráð fyrir því,
»ð slík grundvallarbreyting á
kjördæmaskipun hlyti töluverða
mótspyrnu manna í öllum flokk
um, enda vann Framsóknarflókk
urinn, er einn tjáði sig breyt-
ingunni andsnúinn, á við kosn-
ingarnar og hlaut 27,2% atkv.
og 19 þingmenn kjörna. Stuðn-
ingsflokkar breytingarinnar
fengu hins vegar 72,8% atkv.
og 33 þingmenn af 52. Um vilja
þjóðarinnar var því ekki að vill
ast. Þingmannafjöldi Framsókn-
ar varð mun minni en forustu-
menn hennar höfðu gert ráð
fyrir og entist ekki til að stöðva
málið, þótt stuðningur þeirra úr
Alþýðubandalaginu, er ótryggir
voru, kæmi til. Ráðagerðir um
slík svik fóru þess vegna út um
þúfur. Stjórnarskrárbreytingin
var samþykkt til fulls á Alþingi
í ágúst 1959, og staðfest af for-
seta íslands 14. ágúst það ár.
Haustkosningarnar 1959
Úrslit kosninganna í október
1959, samkvæmt hinni nýju
stjórnarskrá, urðu Sjálfstæðis-
mönnum nokkur vonbrigði. —
Ágreiningur út af verðlagningu
landbúnaðarafurða átti þar hlut
að. Yfirlýsing okkar Sjálfstæðis-
manna um, að við mundum
standa við loforð, er við höfð-
um gefið bændum á vetrarþing-
inu hæsta á undan, skapaði
okkur erfiðleika víða við sjáv-
arsíðuna. Framsóknarflokkurinn
reyndi á hinn bóginn að vekja
tortryggni í sveitum gegn okk-
ur, vegna þess að við höfðum
ekki svipt ríkisstjóm Alþýðu-
flokksins stuðningi, er hún setti
b. ' ðabirgðalög um þessi efni í
september 1959. Þessu til við-
bótar kom, að í sumum kjör-
dæmum var nokkur ágreiningur
um skipun framboðslista, sem
varð meiri en ella vegna hinn-
ar nýju skipunar og fjölgunar
þingmanna. Úrslitum réði, að
meginþorri þeirra kjósenda, sem
horfið hafði frá Alþýðuflokkn-
um, eftir að Hræðslubandalags-
ævintýrið hófst á árinu 1956,
greiddi sínum gamla flokki nú
atkvæði á ný. Þessa gætti þegar
við júní-kosningarnar 1959 og
staðfestist enn berlegar við
október-kosnmgarnar. Hlutfallið
milli Sjálfstæðisflokks og Al-
þýðuflokks varð við þær mjög
svipað og það hafði verið á ár-
unum fyrir 1956.
Afstaða þeirra þúsunda kjós-
enda, sem svo breyttu til, er
harla athyglisverð. Hún sýnir
andúð á misnotkun kjördæma-
skipunarinnar og vinstri stefnu,
en einnig vantrú á því, að nokk
ur flokkur eigi að verða svo
sterkur, að hann einn geti ráðið
öllu. Niðurstaðan varð sú, að
Sjálfstæðisflokkur og Alþýðu-
flokkur fengu svo að segja sama
hlutfall samanlagt við júní-
kosningar og október-kosningar
1959, þ. e. a. s. hér mn bil 55%
kjósenda og hafa Sjálfstæðis-
menn 24 þingmenn og Alþýðu-
flokkur 9.
Myndun nýrrar ríkisstjórnar
Undangengnir atburðir og
kosningaúrslitin í október 1959
leiddu til þess, að Sjálfstæðis-
menn og Alþýðuflokkur mynd-
uðu saman ríkisstjórn undir
forustu ölafs Thors áður en Al-
þingi kom saman í nóvember
það ár.
Eins og ég segi, leiddu und-
angengnir atburðir til þess, að
myndun safhstjórnar Sjálfstæðis
manna og Alþýðuflokks var
eðlileg. Ríkisstjórn Alþýðuflokks
ins tók við í desember 1958, er
vinstri stjórnin gafst upp. Hún
var varin vantrausti af Sjálf-
stæðisflokknum og kom engum
málum fram á Alþingi nema
með stuðningi hans. Bráða-
bírgðalausnin, er lögfest var
fyrri hluta árs 1959, til að
stöðva verðbólguölduna, sem á
síðustu dögum V-stjórnarinnar
ægði Hermanni Jónassyni svo
mjög, að hann hljóp fyrir borð
af stjórnarskútunni, var í sam-
ræmi við þau skilyrði, er Sjálf-
stæðisflokkurinn hafði sett fyrir
eigin stjórnarmyndun. Kosninga
stefnuskrár beggja flokka, Sjálf-
stæðisflokks og Alþýðuflokks,
fyrir haustkosningamar 1959
voru í verulegum atriðum svo
líkar, að andstæðingarnir sögðu
í kosningabaráttunni, að lítill
skilsmunur yrði þar á gerður,
enda væri samstjórn þessara
flokka fyrirsjáanleg.
Þegar við Sjálfstæðismenn
komum í ríkisstjórn 1959, og
kynntum okkur öll þau gögn,
sem saman höfðu verið dregin
um efnahagsástandið, sannfærð-
umst við um, að ekki var að ó-
fyrirsynju, að horfurnar höfðu
skotið Hermanni Jónassyni
skelk í bringu. Við vorum hins
vegar ekki á því eins og hann
að gefast upp og hlaupast frá
vandanum. Þeir menn, sem
bjóða sig fram til forystu og
hljóta traust fólksins, mega ekki
láta hendur fallast né missa
kjarkinn þótt á móti blási og
viðfangsefnin sýnist erfið. Svo
var komið, að sízt er orðum
aukið, að efnahagslegt og síðar
stjórnarfarslegt sjálfstæði þjóð-
arinnar var í veði, nema karl-
mannlega væri brugðiz* við.
Slæm aðkoma
Á árinu 1959 hafði raunar
tekizt að halda í horfinu og
forða frá því versta, en sjálft
vandamálið, meinsemdir efna-
hagslífsins: alger gjaldeyrisskort
ur, sívaxandi söfnun skulda er-
lendis til skamms tíma, en
brostnir möguleikar til að fá
með eðlilegum hætti hagstæð
lán erlendis til langs tíma, er
gerðu færa áframhaldandi upp-
byggingu og framþróun innan
lands, stöðug hætta á vaxandi
verðbólgu, skortur á jafnvægi í
verðlagi og síaukin höft og
hömlur, allt var þetta enn fyrir
hendi.
Eftir á halda Framsóknar-
menn og kommúnistar því raun-
ar fram, að vandinn hafi svo
sem enginn verið í árslok 1958.
En ef vandinn var enginn, af
hverju gáfust þeir þá upp? —
Skiljanlegt er, þótt ekki sé það
mikilmannlegt, að jafnvel reynd
ir stjórnendur gefist upp fyrir
vanda, sem þeir telja óviðráðan-
legan. En með öllu er óskiljan-
legt, að þeir hlaupi af hólmi
og leggi árar í bát, ef vandinn
er enginn. Þeir, sem svo fara að
eru sannarlega ekki trausts
verðir.
Afsögn og yfirlýsing Her-
manns Jónassonar hinn 4. des.
1958, sannar að þá var mikill
vandi fyrir höndum,- a. m. k. í
hans eigin ímyndun. Og vandinn
var ekki einungis þar, heldur
var og er vandinn við lausn
efnahagsmálanna sannarlega mik
ill, svo mikill, að það er
afsökun fyrir því, að menn
höfðu lengi skotið sér undan
honum eða ekki komið sér sam-
an um lausn hans. Þegar núver-
andi ríkisstjórn tók við í nóv-
ember 1959, varð . vandanum
ekki lengur ekið á undan sér
eða ýtt til hliðar. Þrátt fyrir
mikla framleiðslu og tekjur af
útflutningi, bæði 1958 og 1959,
var svo komið um áramótin
1959—1960, að skortur var á er-
lendum gjaldeyri, jafnvel til
brýnustu lífsnauðsynja. Ríkis-
stjórnin hvorki gat né vildi láta
við svo búið standa.
Viðreisn hafin
Viðreisnarlöggjöfin 1960 var
Framhald á bls. 14.