Morgunblaðið - 12.11.1961, Qupperneq 8

8
MORCVNBL4Ð1P
Sunnudagur 12. nóv. 1961
TORQUILLA
Torquilla insonjedos
semninas ory che okpoche
Reosilga mannere ospere
Drega trýga vjeda
Monju drötraja ...
o. s. frv.
SIÐART hluta október mánaðar
3.1. var frumflutt í Arósum nýtt
tónverk — Oratoríum fyrir ein-
söngvara kór og hljómsveit eftir
danska tónskáldið Niels Viggo
Bentzon — verk, sem byggt er
á áhrifom tónskáldsins af kvik-
myndmni „A ströndinni“, sem
gerð var e.ftir samnefndri sögu
eftir Nevil Shute — en hún hef-
ur komið út 5 íslenzkri þýðingu á
vegum Almeiuia Bókafélagsins.
Verkið segir frá eyðingu mann-
kynsins af völdum kjarnorku-
sprenginga og örvæntingu hinna
síðustu lifandi manna, meðan þeir
bíða hins óhjákvæmilega dauða.
Verk Bentzons nefnist „Tor-
quilla", sem þýðir „Hin hvíta
sól“. Bentzon hefur sjálfur sam-
iö textana sem eru einskonar
hljóðmai, merkingarlaust með
öllu. Verkið var, sem fyrr segir,
fyrst flutt á hijómleikum í Arós-
um af borgarhljómsveitinni þar
óperukór Arósa og fjórum ein-
söngvurutn undir stjórn Pers
Dreiers. Þar næst var verkið flutt
á degi Sameinuðu þjóðanna 24.
október sl. og um mánaðamót sl.
í danska útvarpið.
Bentzon segir sjálfur, að hug-
myndin úr sögunni sé yfirfærð í
tónverkið, en það byggi ekki á
neinu sérstöku atviki framar öðr
um. H%pn kveðst nota hljóðmál-
ið, til þess að söngvararnir fái
söngfræðilega góðan texta og hafi
þeir sagt sér eftir æfingar á verk-
inu að vart geti þeir hugsað sér
þægilegri texta til söngs. Hug-
myndin með þessu hljóðmáli er
þó sú fyrst Og fremst, að raddirn-
ar verki sem hljóðfæri í sjálfu
sér og skapi ásamt hljómsveitinni
tónastemringu einstakra mynda.
Bentzon segir: Hljóðmálið varð
til í sköpun verksins jafnhliða
tónunum sjálfum og á einum
stað, þar sern ég hafði gleymt að
mynda textann samtímis, gat ég
elcki bætt honum inn á eftir, svo
mér líkaði. Þetta kom allt svo eðli
lega eins og af sjálfu sér — ég
veit ekki hvernig. Nú þurfa
hvorki söngvarar ná áheyrendur
að velta fyrir sér merkingu ein-
stakra orða textans og maður
losnar við misjafnar þýðingar
hans við fiutnmg erlendis. Þrjú
orð skipta höíuðmáli í verkinu
þ. e. „Torquiila", sem þýðir „hin
hvíta sól“ og er tákn lífsins,
„Semninas" merkir eyðimerkur
vindinn seni ber með sér geisla-
skýið og ,.Nitjidaire“ er nafn á
japönskum kafbáti. Verkið er í
tveim þattum — sjö myndir í
hvorum þæí ti og flutningur þess
tekur um hálfa klukkustund.
Það er veigamesta verk
tónskáldsins til þess, —
ög hið erfiðasta, segir Bentzon.
Þegar eg var hálfnaður varð ég
að gefast upp Efnið tók af mér
vöidin Og skelfdi mig. Þess vegna
lagði ég það frá mér um tíma —
þar til r:ér fannst ég nægilega
styrkur til að byrja að nýju.
• Hinn brennandi spurning:
Líf eða dauði?
Aðspurður, hvort í verkinu
hrærðist einhver sérstök stjórn-
málaskoðun, sagði Bentzon. —
AlJs ekki, aðeins það sem liggur
í sjálfu ritverki Shutes — nokkuð
hef ég dregið frá og öðru bætt
við án þess hugmyndin breytizt
nokkuð. A ströndinni standa
nokkrar manneskjur og horfa
kvíðafullar út á hafið. Eyðimerk-
urvindurinn kemur að norðan og
kvíðinn fyrir dauðanum eykst.
Kórarnir hefja verkið og út úr
hópnum gengur kona og syngur
löfsöng ti'. sólarinnar. Ríkið gefur
strangar fyrir-skipanir um hvernig
fólk skuli haga sér, en þá kemur
kafbáturinn Nitjodaira í ljós og
fólkið fer á brott með honum
austur á bóginn undir kveðju-
söngnum Oie Ale — lýkur þar
með fyrri hluta.
I öðrutn þætti er Nitjodaira á
leiðinni og leitast höfundur þar
við að gefa tónmyndir af lífinu
um borð. Það er ekki alltaf
skemmtilegt, íólkinu leiðist Og
það er órótt. Einn karlmannanna
drekkur sig fullan og syngur
drykkjusöng, sem lýkur í lofsöng
til mánans. Fólkið finnur ekki
það griðland, sem það leitaði
en kafbáturinn nær aftur til
strandarinnar þar sem borgin
birtist í hvítri morgunþokunni —
sú sýn ieiðir að lokaþætti verks-
ins, áskoiuninni og aðvörunni til
Niels Viggo Bentzon og rauffhærða konan hans. „Eg kæri mig kollóttan
sem þaff kemur ekki niffur á slarfinu.
svo framarlega,
I
- - Oratorium með merk-
ingarlausu hljdðmáli
mannkynsins Efnið er hin brenn
andi spurnig um líf eða dauða.
# Fremsta tónskáld Danmerkur
Niels V. Bentzon er án efa það
nútímatónskáld Dana, sem þekkt-
ast er utan heimalands síns. Hann
hefur hlotið alheimsviðurkenn-
ingu, verk hans verið leikin víða
á tónlistarhátiðum erlendis og
vakið mikla athygli. Ur því að
við fórum að segja frá þessu nýja
stórverki Bentzons, væri ekki úr
vegi að skyggnast ofurlítið inn
í einkalíí hans. Fyrir nokkru átti
einn af íréttamönnum danska
blaðsins A.ktuelt samtal við
Bentzon og konu hans — þriðju
konu hans, sem hann kvæntist
fynr rumu ári. Hér verður sam-
talið rakið í lauslegri þýðingu
og nokkuð stytt.
★
Frú Birthe Bentzon bendir á
mann sinn Svo hlær hún hátt og
innilega: — Getið þér hugsað
yður hann Niels Viggo sem
barn? Lítill bolti á koppnum? Eg
reyni að sjá hann 1 heild, það
getur verið torvelt. — Niels
Viggo Bentzon, sem lítinn hnött-
óttan snáða á köppnum? Hug-
myndin er heillandi, en fráleit.
En maður gctur reyndar aldrei
imvndað sér, að danskir villimenn
hafi notað bleyjur.
Sannleikurinn er þó sá, að villi-
maðurinn frá Hornbæk hefur eitt
sinn verið iítið barn og það var
aðeins tilviljun, að hann óx upp
og varð fuiiorðinn. Það var þeg-
ar hann var fimm ára. Hann hafði
verið svo óskaplega óþekkur, að
ein góð vjnkona hússins, Anne-
Marie Kelmany, tók hann á hand-
legg sér, gekk út á svalirnar og
hugsaði’ Nú lætur þú hann detta.
— Hún hugsaði mélið ofurlitla
stund, en iæcídist svo með hann
inn i st.>íuna aftur. — Þetta segir
Bentzor: sjálfur og sé sagan sönn,
er þessi ágceta kona að nokkru
þýzkra handverksmanna, sem
seint á átjándu öld fluttust til
Danmerkur — en allt í einu varð
ættin músiköísk, því einn af fjöl-
skyldunni varð hringjari í Hels-
íngör. Sá hét Benzionos. En það
var fyrst árið 1860 sem fjölskyld-
an fer að njóta álits og virðingar
og verða nú Bentzonar hver af
Hús tónskáldsins í Hornbek.
Bentzon viff styttu föffur síns t. v. og við hljófffæriff t.
leyti ábyrg fyrir þvi, að þessi
viíiimaíur ger.gur enn laus í Dan-
mörku cg hefur jafnvel farið
langt út fyrír mörk þess lands,
músik hans fiýgur landa í milli.
Þegar verk h@ns eru kynnt vik-
um saman i Bandaríkjunum raula
Parísarbúar lög hans fyrir munni
sér, en á meðan situr hann sjálf-
ur við skrii'borð sitt í Hornbæk
og seniur músik fyrir Konung-
lega leikhúsið í Höfn við Mac-
beth, eftir þann gamla meistara
Shakespeare.
Húsið í Hornbæk liggur rétt við
vatn í stórri landareign, — gróð-
urinn þar heíur fengið að vaxa
jafn vil.c og skeggið kompónist-
ans. Hei tekur Bentzon á móti
okkur, kiæddur svartri duggara-
peysu — hann hefur klætt sig
uppá, þvi von var á ókunnugum.
Þar serr. hann situr undir brjóst-
myndinni af föður sínum dr. juris
Viggo Bentzon er helzt að sjá,
sem þfrir séu tviburar — annar
oara lifað slerkara lífi. . . .
Af samtalinu er ljóst, að í fjöl-
skyldu Bentzons renna saman
margar merxar danskar ættir
en þeirra kunnastar eru sennilega
ættirnar Drachmann og Hart-
mann. Að sögri tónskáldsins eiga
Bentzonarnir rætur að rekja til
öðrum landsinspektörar og etas-
ráð Og eignast mörg hús í Horn-
bæk. Aftur á móti er ekki unnt
að rekja ættartöfluna lengra aft-
ur en trl 1780 og kennir tónskáld-
ið þar um órykkjuskap, einhvers
ættföðurins.
— Það var slæmt, að hann
skyldi ekki vera „edru“, þá hefði
verið hægt að rekja ættina miklu
lengra — þess í stað verð ég að
láta mer nægja að státa af ætt-
inni Bang, sem rekja má til 12.
aldar. Var það annars- fleira,
fréttamaður, sem þér vilduð
vita?
-— Það væri gaman að vita eitt
hvað um konuna yðar.
— Húii er rauðhærð.
— Hvað vitið þér annað um
hana?
— Hún heitir eins og eftirlætis
konjakið nútt. Hún heitir . . .
— já, ég held ekki ég taki á
mig þá ábyrgð að auglýsa eftir-
lætiskonjakið yðar, Bentzon.
— jæja þa, hún heitir Larsen.
• „Eg kæri mig kolióttan--------“
— Þér lítiö út eins og maður,
sem gæti siegið uxa niður í einu
höggi.
— Eg hef aldrei verið fyrir
slagsmál. Lét frænda hans pabba
það eftir. hann var amtsforvalter
i Assens og ægilega sterkur.
Þegar honum sinnaðist við smið-
inn í Assens fleygði hann honum
upp á húsþak, það er alveg satt,
stemningin var þannig í gamla
daga. Hann átti nokkra baldna
stráka. Einu sinni kastaði einn
þeirra peru i hausinn á honum
Og hann ætlaði að fara að skamm
ast, en sagði — helv .... var
þetta vel kastað hjá þér strák-
ur. . . .
Við höfum setið og rabbað
saman í dagstofunni, en nú fer
Niels Viggo Bentzon fram í eld-
húsið og nær í rauðvínsflösku,
sem er hlutfallslega jafnstór og
hann sjáifur. Síðan sezt hann
í kringum boiðið og við setjumst
iíka.
— Hversvegna giftust þið?
— Af því við kunnum vel við
kunningja hvors annars., höfum
sama smekk fvrir fólki,
— þó svo ég hafi enga list-
hneigð skýtur frúin inni.
— Hún hetur það, sem mest er
um vert, segir tónskáldið, hún
hefur ti finninguna fyrir list og er
blessunarlega ófróð um tæknileg-
ar hliðar hennar.
Hún segir: Fyrir mér er vinna
hans hið mikilvægasta, allt annað
kemur jiar á eftir.
— Er ekki erfitt að vera gift
honura?
— Nel, har.n er hvorki erfiður
né fáskiptinn.
— Það ?r nú ekki rétt, tautar
Bentzon, ég ei fjandanum eigin-
gjarnari.
— Og þér kunnið vel við hana,
Bentzon?
— Að íinna hana, var eins og
að finna nal í heystakki.
Við erum bæði komin yfir æsku
árin og höfum séð sitt af hverju,
góöu og illu. .Maður lítur orðið
Síffasta atriffi kvikmyndarinnar
„A stróndinni“ sem gaf Bent-
zon hugmyndina aff verkinu,
öðrum augurn á tilveruna. Nú er
svo komið, að maður veit aðeins
um líðan sína á hverju því andar
taki sem líður. Já ég hef verið
kvæntur þiisvar sinnum og tel
skilnaði.ia nú ómissandi lið í lífs-
reynslu minni En í hvert skipti
sagði ég við sjálfan mig. Þetta
er fyrir lífstíð, maður á aldrei að
kvænast nema vera viss — en
fjandinn hiroi mig fyrir lífstið.
— ■ Það er enginn vafi, að sumt
fólk kemst ekki hjá skilnaði, —
en skilnaður er alltaf skipbrot
gjaldþrot.
— Hvað, ef þér gætuð lifað líf-
inu aftur7
— Eg myndi gera nákvæmlega
Framh. á bls. 10.