Morgunblaðið - 02.12.1961, Blaðsíða 11

tf"
Laugardagur 2. des. 1961
MORGVWBLAÐIÐ
11
— Ræða Bjarna
Benediktssonar
1 r Frh. al bls. 1
allt í sundur og hlupu þar út
mýs, svo stórar sem kettir
væru, og eðlur og ormar. En
foændur urðu svo hræddir að
þeir flýðu. Eftir þóf nokkurt
stóð Guðbrandur upp og mælti:
„Skaða mikinn höfum vér
farið um guð vort. Og þó, með
|>ví að hann mátti ekki oss við
hjálpa, þá viljum vér nú trúa
á þann guð, sem þú trúir,“ —
og tóku þá allir við kristni.
Segja okkur búna gröf
í>ó að meira en sjö aldir séu
liðnar frá því, að þessi frásögn
var skráð, og nokkuð á tíundu
öld frá því, að þeir atburðir
gerðust, sem frá er sagt, eru
þeir merkilega líkir sumu því,
er að hefur borið nú fyrir
skemmstu.
Enn hælast sumir yfir, að sá
sé ekki til, sem þeir ekki sjá,
og hafa svo mikið við skurð-
goð sín, að þeir hafa reist þeim
fagurbúið hýsi. Þar á þaki
standa helztu höfðingjar, þegar
jþeir láta alþýðu og herlið sitt
hylla sig, enda gæta vopnaðir
verðir þess, að ekki komist
nema fáir útvaldir á þakið. Nú
hafa þessir skurðgoðadýrkendur
rutt öðru goðinu, sem í hýsinu
var, á brott, hafði sá þó í lif-
anda lífi og fyrst eftir að hann
var smurður og lagður fram til
sýnis verið sagður ímynd allrar
vizku og manngæða. Leið þó
ekki á löngu þangað til fyrri
dýrkendur hans tóku að kepp-
ast um að lýsa þeim ófögnuði,
er í skjóli hans þróaðist, og er
þar sízt fegurra um að litast
en þegar úr goði Dalamanna
hlupu mýs, svo stórar sem kett-
ir væru, eðlur og ormar.
Ætla mætti að þeir, er því-
líkan ófögnuð hafa reynt og
séð, hyrfu nú til betra ráðs.
En þeir hafa ekki þroska né
vitsmuni Dala-Guðbrandar og
manna hans, sem tóku upp nýj-
an sið í samræmi við kall tím-
ans. Enn er öðrum smumingn-
um haldið á sínum tilbeiðslu-
Stalli og upphafsmanni þessara
furðulegu trúarbragða reist
mikii líkneskja til þess að al-
múginn hafi jafnt sem áður
tvö skurðgoð fyrir augum. Engu
haggar þó að þessir skurðgoða-
idýrkendur nútímans segi sjálfa
sig ekki trúa á yfirnáttúrlega
hluti. Athæfi þeirra og hugsun-
arháttur á bersýnilega fremur
heima aftur í grárri forneskju
en á tímum almennrar mennt-
unar og sívaxandi áhrifa vísind-
anna, Sjálfir righalda þeir í
löngu úreltar kenningar sínar,
eem þeir kalla æðstar allra vís-
inda, þótt leitt hafi til þeirra
Bskapa, sem nú blasa við öllum.
Þessi hugsunarháttur verður því
'hættulegri sem þeir, er honum
eru haldnir, ráða yfir nútíma-
tækni og ógnarafli, sem nægja
mundi til að tortíma öllu mann-
fólki á jörðu hér. Að vísu boða
|>eir í öðru orðinu friðarvilja
sinn en segjast í hinu áður en
yfir ljúki munu búa gröf öllum
(þeim, sem ekki fallast á, að skurð
goðin hafi í lifanda lífi fundið
óhagganleg lögmál eilífrar þjóð-
félagsþróunar.
Sameiginleg hætta
1 þjóðfélagi okkar og annarra
frjálsra manna er naargt með
öðrum hætti en vera skyldi. En
ölíkt lengra erum við komnir
á veg en hinir, sem ausa lif-
andi harðstjóra oflofi, gera
hann látinn jafnskjótt að skurð-
igoði en velta honum innan
stundar af stalli vegna stór-
glæpa, sem þeir segja hann hafa
framið á valdatíma sínum og
með þeim hætti, að með vitynd
allra og atbeina flestra forystu-
manna hefur hlotið að vera.
Eiginlegt lýðræði og virðing
fyrir friðhelgi einstaklingg hafa
enn ekki náð þroska nema hjá
fáum þjóðum. Á síðari öldum
hafa Engilsaxar, Norðurlanda-
þjóðir og Svisslendingar haft
þar forystu. Við lok fyrri heims
styrjaldar þóttust Bandamenn
ætla að tryggja heiminn fyrir
lýðræði, eins og Wilson Banda-
ríkjaforseti komst að orði. Því
miður fór fjarri að svo færi,
jafnvel í vestanverðri Evrópu,
þar sem menning var þó komin
á hærra stig en viðast annars
staðar. Vegna þess að lýðræðis-
ríkin héldu ekki saman og efldu
Forsætisráð-
herra
Bjarni
Benediktsson
ar Norðurlandaþjóðir, og raun-
ar allar þjóðir hvarvetna sem
til hefur spurzt, hafa einhvern
her, misjafnlega sterkan að vísu,
en svo sterkan sem hver þeirra
um sig telur atvik standa til.
Ef við íslendingar hefðum eig-
in her, væri hægt að bera okk-
ur saman við þær að þessu
leyti. En á meðan svo er ekki,
verðum við að njóta aðstoðar
annarra, ekki fyrst og fremst
þeirra vegna, heldur okkar
vegna sjálfra. Nauðsynlegar
varnir íslands eru óhjákvæmi-
leg forsenda fyrir sjálfstæði
þjóðarinnar. Ef menn skjóta sér
undan skilningi á þeirri stað-
reynd og rökréttum afleiðingum
hennar, bregðast þeir þjóð sinni,
og setja í hættu þann arf, sem
aldalöng barátta forfeðranna
hefur fært okkur.
ekki vamir sínar i tæka tíð,
brauzt seinni heimsstyrjöldin út.
Hún færði mikið böl yfir mann-
kynið. Áhrif hennar urðu samt
að því leyti til góðs, að þær
þjóðir, sem vestræn ríki höfðu
áður undirokað, hafa í kjölfar
hennar flestar fengið frelsi, og
hin dugmikla þýzka þjóð, ein
öflugasta í vestanverðri Evrópu,
virðist nú hafa sannfærzt um
kosti lýðræðis og mannhelgi
Umfram einræði og þjónshlut-
verk þegnsins gagnvart ríkis-
heildinni.
Þó að kostir lýðræðis og frels-
is séu margir, hættir lýðræðis-
þjóðum til að láta reka á reið-
anum og taka ekki á sig meiri
byrðar og óþægindi heildarinn-
ar vegna en minnst verður kom-
izt af með. Ríkið verður sterk-
ara til sóknar og varnar út á
við og til sameiginlegra átaka
inn á við, a.m.k. um sinn, þar
sem allir lúta einum vilja. Nú
eins og oft áður hefur þurft
sameiginlega hættu til að
stugga við lýðræðisþjóðunum.
Það er hættan frá skurðgoða-
dýrkendum, sem einkum hefur
skapað hið vestræna samstarf.
Varnarleysi verra
en glapræði
Atlantshafsbandalagið var
stofnað í varnarskyni, eftir að
hver þjóðin í Austur-Evrópu á
fætur annarri hafði misst frelsi
sitt. Atburðirnir í Finnlandi síð-
ustu vikur hafa sýnt, við hvi-
líkt öryggisleysi frjálshuga þjóð,
sem vegna allra aðstæðna getur
ekki notið verndar Atlantshafs-
bandalagsins, á við að búa.
Fjarstæða er, að Atlantshafs-
bandalagið hyggi á árás. Banda-
ríkin eru meginstoð bandalags-
ins. Meðan þau réðu ein yfir
k j arnorkuvopnum, höfðu þau
ráð allra annarra í hendi sér.
Ef þau hefðu þá viljað steypa
Sovétstjórninni af stóli með
vopnavaldi, hefði þeim verið
það í lófa lagið. AÍveg eins og
Bretar og síðar Bandaríkjamenn
hefðu í seinni heimsstyrjöldinni
getað látið viðureign Þjóðverja
og Rússa afskiptalausa, ef þeir
hefðu fremur kosið sigur þýzkra
nazista en rússneskra kommún-
ista, eins og þeim er borið á
brýn, að þeir vilji nú. En þeir
veittu þá Rússum alla þá að-
stoð, sem þeir máttu. Lýðræðis-
ríkin hafa sannarlega ekki hug
á að fara með hernað á hendur
Sovétríkjunum.
Hitt væri verra en glapræði,
það væri hreinn glæpur, ef þau
biðu þess hvert um sig, ein og
óviðbúin, að frelsi þeirra og
sjálfstæði væri tortímt.
Þetta á jafnt við um íslend-
inga sem aðrar frjálsar þjóðir.
Sjálfsagðara er en segja þurfi,
að við viljum lifa í sátt við
alla og ágirnumst ekki neitt frá
neinum. En, eins og aðrar sjálf-
stæðar .þjóðir, verðum við nokk-
uð til frelsisins að vinna. -í vin-
áttusamningi Sovétsamveldis-
ins og Finnlands segir, að Finn-
land muni, trútt skyldum sín-
um sem sjálfstætt ríki, berjast
gegn vopnaðri árás. Þarna er
af beggja hálfu viðurkennt, að
hverju sjálfstæðu ríki beri
skylda til þess að tryggja varn-
ir sínar. Sú skylda er ekki ein-
ungis gagnvart eigin þjóð, held-
ur og gágnvart öðrum. Aðrar
þjóðir vilja ekki una því, að
landssvæði nágranna þeirra sé
valdatómrúm, þar sem hver og
einn getur fyrirhafnarlaust ráð-
izt inn og síðan notað landið
sem stökkpall til árása á ná-
grannana.
Varnir verða að vera
nógu öflugar
Við íslendingar erum of fáir
til þess, að við gætum einir
varið land okkar, jafnvel þótt
við værum vanir vopnaburði og
hefðum fjárhagslegan styrk til
vígbúnaðar, sem hvorugt er
fyrir hendi. En ef við viljum
láta viðurkenna sjálfstæði okk
ar, verðum við í hættusömum
heimi að tryggja hér lágmarks-
landvarnir. Til hverra við leit-
um samstarfs í þeim efnum, fer
eftir hvorutveggja: legu lands-
ins og okkar eigin huga. Gæfu-
muninn gerir, að hvort tveggja
leiðir til sömu niðurstöðu hjá
okkur, gagnstætt því, aem um
suma aðra er.
Stundum heyrist, að við glöt-
um sjálfstæði okkar með því að
tryggja landinu várnir. Slíkt
er algert öfugmæli. Varnirnar
eru einmitt trygging sjálfstæð
isins. Baráttan fyrir þeim er
mikilsverðasta sjálfstæðismál
okkar kynslóðar. Atlantshafs-
bandalagið er samtök sjálf-
stæðra og fullvalda ríkja. Þau
hafa skuldbundið sig til ákveð-
innar samvinnu um tiltekið ára-
bil, 20 ár. Samkvæmt sjálf-
um Atlantshafssamningnum
höfum við ekki skuldbundið
okkur til að hafa neitt varnar-
lið í landinu á friðartímum,
hvorki okkar eigið né annarra.
Uggur vegna versnandi ástands
varð til þess, að varnarsamn-
ingurinn við Bandaríkin var
gerður rúmum tveimur árum
eftir að Atlantshafssáttmálinn
hafði verið saminn. Að undan-
gengnu umsömdu samráði get-
um við með tiltölulega skömm
um fresti sjálfir kveðið á um
það, að hið erlenda varnarlið
skuli hverfa úr landi. Því mið-
ur hafa atvik ekki verið slík
né eru horfur á því í bráð, að
þau verði slík, að óhætt sé að
láta landið vera með öllu óvar
ið. Þvert á móti er margt, sem
bendir til þess gagnstæða og, á
meðan svo er þarf að sjálfsögðu
ætíð að gæta þess’ að varninar
séu nógu öflugar svo að þær
komi að tilætluðu gagni. Á með-
an valdið ræður og friðurinn
styðst við spjótsodda, verða all-
ir þeir, sem unna frelsi og friði,
að leggja sitt af mörkum til að
jafnvægi haldist, svo að yfir-
gangsöfl freistist ekki út í ævin-
týri, af því að þau haldi, að
leikurinn verði þeim of léttur.
Stundum heyrist því haldið
fram, að við aukum á spennu
með því að leyfa erlendu liði að
dvelja í landi okkar og gerum
jafnvel frændþjóðum okkar á
Norðurlöndum erfiðara fyrir um
að neita erlendum herstöðvum
í löndum sinum. Hér er ger-
ólíku saman að jafna. Allar aðr-
Upphaf
efnahagssamvinnu
Vestræn samvinna nær ekki
til varnanna einna. Á ófriðar-
árunum átti sér stað marghátt-
uð efnahágssamvinna hinna Sam
einuðu þjóða, er í ófriðarlok
stofnuðu það allsherjarbandalag,
sem nú kallast því nafni. Á
stríðsárunum stóðu Bandaríkja-
menn undir þessari samvinnu
með láns- og leigulögum sín-
um. Án aðstoðar þeirra hefðu
•sennilega hvorki Bretar né
Rússar getað haldið út í við-
ureigninni við Þjóðverja. Banda
ríkjamenn hættu þessari hjálp
skyndilega eftir ófriðarlok og
leiddi af því mikla örðugleika
fyrir þá, sem aðstoðar höfðu
notið. Lá þá við algjöru efna-
hagsöngþveiti í Evrópu, sem
var sundurflakandi eftir her-
virki ófriðarins. Varð það til
þess, að Bandaríkjamenn hófu
Marshall-samstarfið, er þeir
buðu öllum Evrópuþjóðum, lýð
ræðisþjóðum jafnt sem komm-
únískum, þátttöku i. Sovétstjórn
in neitaði sjálf aðild að hinu
nýja samstarfi og neyddi önn-
ur lönd austan járntjalds til að
hafna því einnig. Flest Vestur-
Evrópuríki gerðust aðilar þessa
samstarfs og var með því lagð-
ur grundvöllur að ótrúlega ör
um efnahagsuppgangi um vest-
anverða álfuna.
Eftir að beinum framlögum
Bandaríkjamanna lauk, var sam
starfinu haldið áfram innan
hinnar svokölluðu Efnahagssam-
vinnustofnunar Evrópu (OEEC)
í París, sem á þessu ári hefur
fært út starfssvið sitt, með þvi
að Bandaríkin og Kanada hafa
einnig gerzt aðilar, og er stofn-
unin síðan nefnd Efnahags- og
framfarastofnunin, og einkennd
með stöfunum OECD. Hún beit-
ir sér fyrir margháttuðu sam-
starfi í efnahags- og viðskipta-'
málum og höfum við íslending-
ar ekki síður en aðrir haft
gagn af því. Þarna er eingöngu
um að ræða forystu um marg
háttað samstarf og samráð, en
ekki úrslitaráð stofnunarinnar
sjálfrar.
Efnahagsbandalag
Evrópu
Nokkrar meginlandsþjóðir
hafa hins vegar bundizt nánari
samtökum, fyrst um stál- og
kolaframleiðslu, síðan um kjarn
orkumál og loks um svokallað
Efnahagsbandalag Evrópu. Að
ilar þess eru Frakkland, Þýzka-
land, Ítalía, Belgía, Hoíland og
Lúxemburg. Með öllu þessu sam
starfi hefur efnahagskerfi þátt-
takenda að verulegu leyti ver-
ið sameinað og vakti þá í upp-
hafi ekki sízt fyrir mönnum að
eyða hinni gömlu óvild milli
Þjóðverja og nágranna þeirra
og tengja allar þessar þjóðir
þeim böndum, er líklegt geri,
að þær lifi framvegis í sátt og
samlyndi. Mikið hefur þegar
áunnizt í þeim efnum og er
vafalaust, að sættir Þjóðverja
og Frakka og hin nána sam-
vinna, sem þeir hafa nú tekið
upp, er einn heillavænlegasti
atburður, sem gerzt hefur um
okkar daga. Jafnframt hefur
þessi samvinna og hinn stóri
sameiginlegi markaður, sem nú
er að myndast, og hagnýt verka
skipting milli aðilanna orðið til
þess að skapa skilyrði fyrir
örari framleiðsluaukningu og
skjótari kjarabótum alls almenn
ings, en ella hefðu verið hugs-
anlegar.
í Efnahagsbandalagi Evrópu,
sem eins og Sameinuðu þjóðun-
um er ætlað að standa til fram-
búðar og hefur því engin fyrir-
mæli um félagsslit né úrsögn,
fela þátttökuríkin sameiginlegri
yfirstjórn ákvörðunarrétt í efna
hagsmálum að nokkru leyti. í
yfirstjórninni eiga aðildarríkin
fulltrúa og fer fjöldi þeirra
nokkuð eftir fólksmergð hvers
um sig og getur aukinn meiri
hluti tekið fullnaðarákvarðanir
fyrir alla aðila í því fleiri atrið
um sem tímar líða, án þess að
hver einstakur aðili hafi neit-
unarvald. Þarna er fyrst og
fremst um tollabandalag að
ræða, en því fylgir, að þegnar
hvers einstaks ríkis eiga að hafa
jafnrétti eða sem næst því í
öllum hinum ríkjunum til at-
vinnu og atvinnurekstrar, enda
fjármagnsflutningur milli að-
ildarríkja að vera frjáls. Að
lokum skal hinni sameiginlegu
yfirstjórn vera heimilt að kveða
á um sameiginlega stefnu í við-
skiptamálum og þar með hafa
ákvörðunarvald um viðskipta-
samninga einstakra aðildarríkja.
Níu sækja eftir aðild
í fyrstu fylgdust Bretar með
undirbúningi að stofnun Efna-
hagsbandalagsins. Af þátttöku
þeirra varð þó ekki, og beittu
þeir sér í staðinn fyrir tilraun-
um til stofnunar fríverzlunar-
svæðis Evrópu, sem efnahags-
bandalagið yrði hluti af. Samn-
ingar um þetta, sem stóðu ár-
in 1956—1958, tókust ekki vegna
þess að löndin utan Efnahags-
bandalagsins vildú ekki fallast
á að mynda tollabandalag né
töldu nauðsynlegt, að efnahags-
samvinna í öðrum efnum en
tollamálum yrði eins náin og
bandalagsríkin óskuðu. Varð
það úr, að sjö þessara ríkja
stofnuðu undir forystu Breta, 'í
ársbyrjun 1960, Fríverzlunar-
bandalag Evrópu með það fyr-
ir augum að draga úr afleiðing-
unum af tilkomu Efnahagsbanda
lagsins á efnahag þeirra og í
því skyni að starfa að sam-
einingu Evrópu í viðskiptum.
Eftir því, sem tímar liðu fram,
hafa þessi lönd, og þá einkum
Bretar, sannfærzt um, að sú
viðskipta-sameining geti aðeins
orðið á þeim grundvelli, að þau
Evrópuríki, sem utan bandalags
ins standa, gerist aðilar eða
aukaaðilar sjálfs Efnahagsbanda
lagsins. Þrátt fyrir það þótt
Bretland, vegna tengsla sinna
við samveldislöndin, telji marga
annmarka á því að bindast Ev-
rópulöndunum svo náið sem
Efnahagsbandalagið gerir ráð
fyrir, búast flestir við, að það
muni innan skamms gerast að-
ili þess. Danmörk hefur þegar
leitað aðildar og er talið full-
víst, að hún muni feta í fót-
spor Breta, hvað sem um þá
verður. Allar horfur eru á, að
Noregur fylgi þar á eftir. ír-
land hefur einnig leitað aðildar.
Grikkland gert sérsamning, en
þó mun gert ráð fyrir, að það
gerist fullur aðili áður en yfir
lýkur, og líklegt að eins fari
um Tyrkland. Svíþjóð, Sviss-
land og Austurríki hafa hins
vegar ekki hug á fullri aðild,
vegna þess að þau vilja halda
fast við hlutleysisstefnu sína í
alþjóðamálum, en hafa ákveð-
ið að sækja um aukaaðild. Um
Svíþjóð a.m.k. ætla menn, að
sjálfar efnahagsskuldbindingarn
ar vaxi þeim ekki í augum, þó
að þeir vilji ekki taka á sig
neinar skyldur, sem þeir
telja gagnstæðar hlutleysi sínu.
Ef svo fer sem horfir, mynd-
ast hér því ein öflugasta efna-
hagssamsteypa, sem til er í
heiminum. Að fólksmergð og
framleiðslumöguleikum standa
þessi ríki öll sameinuð Banda-
ríkjunum og Sovétsamveldinu,
hvoru um sig, fyllilega á sporði.
Eyðing fjarlægða og aukin
tækni knýja ríkin nauðug vilj-
ug til þvilíkrar samvinnu, ef
þau eiga ekki að dragast aft-
ur úr.
Mikill vandi
Þessi .atburðarás skapar mik-
inn vanda fyrir okkar þjóð.
Líklegt er, að ef einungis er
hugsað um skjóta efnahagsþró-
un og öran og mikinn bata lífs-
kjara, sé engin leið vænlegri en
sú að gerast sem fyrst fullkom-
inn aðili Efnahagsbandalagsins.
Aftur á móti getum við lent í
miklum vandræðum með sölu
afurða okkar, ef þær útilokast
frá hinum stóra, sameiginlega
markaði, sem í myndun er. Með
því að standa utan við, miss-
um við þess vegna ekki einung-
is af hinum skjótu framförum,
sem aðildarþjóðirnar ætla sér,
Framh. á bls. 19.
i
I