Morgunblaðið - 03.12.1961, Side 10

10
MORGVNltLAÐIÐ
Sunnudagur 3. des. 1961
Hannes Hafstein var
mikill flokksforingi
ÞEIR ERU orðnir fáir eftir
sem sátu á Alþingi með Hann
esi Hafstein. Pétur Ottesen,
aá maður sem lengst hefur
setið á þingi allra íslendinga,
er einn þeirra. Hann var á
ferð hér í Reykjavíik fyrir
skömmu og náði ég þá stuttu
tali af honum; spurði hvort
hann vildi ekki segja lesend-
um Morgunblaðsins eitfhvað
af Hannesi Hafstein. Pétur var
tregur til í fyrstu, en varð þó
við beiðni minni.
— Þegar ég var ungur mað-
ur, sagði Pétur Ottesen, hafði
ég. mikið álit á Hannesi Haf-
stein. Mér fannst hann glsesi-
menni Og skáld gott. Ég varð
snemma sjálfstæðismaður, en
Hannes heimastjórnarmaður
eins og þú veizt, en samt
verð ég að segja að ég hafði
miklar mætur á stjórnmála-
manninum, þó við værum á
öndverðum meiði í pólitík.
Þegar ég var ungur maður
hér í Reykjavik, eða rétt rúm
lega tvítugur fór ég oft niður
í þing og hlustaði á umræður.
Mér er í fersku minni, þegar
Hannes Hafstein lagði eitt
sinn fram fjárlagafrumvarpið.
Hann var með selgarnshönk,
sem hann velti milli fingr-
anna, meðan á ræðunni stóð.
Þessi ræða sýndi mér strax
hve fær hann var í flestan
sjó; jafnframt því sem hann
var gott skáld, bar hann glöggt
skyn á hin ýmsu svið fjár-
málanna.
Um þetta leyti vann ég í rit-
fangaverzlun Mortens Han-
sens. Þegar ég var kosinn á
þing, var kunnur borgari
sþurður hvort hann kannaðist
við Pétur Ottesen. Jú, hann
hélt nú það, að hann kannað-
ist við Pétur. Þetta væri gam-
all griflasali hjá honum Mort-
en Hansen!
— Þú manst auðvitað eftir
slagnum um „Uppkastið" svo-
nefnda?
— Ég man vel eftir honum.
Þá var farin mikil herferð um
landið og tóku þótt í henni all
ir helztu ræðuskörungar þessa
tímabils, þeirra á meðal Hann-
es Hafstein. Ég var staddur á
einum fundinum á Akranesi,
ásamt föður mínum. Ftmdur
inn var mjög fjölsóttur, og
við fylgdumst með ræðunum
af áhuga. Faðir minn var á-
kveðinn sjálfstæðismaður. En
til marks um hversu sterkur
Pétur Ottesen
sína eins og ég sagði þér áð-
an. Féll þar allt á eina lund,
persónulegt atgervi, mælska,
skáldleg tilþrif og litauðugt
mál, að viðbættum síbrenn-
andi áhuga.
Ég var fyrst kosinn á þing
1916, en kynntist Hannesi
ekki strax. Þó fór það ekki
fram hjá mér, hve mikils
trausts hann naut í flokki sín
um. Athygli min dróst ósjálf
rátt að þessum mikla persónu
leika, Og við nánari kynni tók
ég eftir því hve mjög flokks-
bræður' hans litu upp til hans.
Það leyndi sér ekki. Menn
eins og Stefán eldri í Fagra-
skógi, Magnús Kristjánsson og
Jón Magnússon dáðu Hannes
— segir Pétur Ottesen, sem var
með honum á jbingi
ræðumaður Hannes Hafstein
gat verið, laut faðir minn nið
ur að mér í miðri ræðu hans
og hvíslaði með aðdóun: „Nú
tekur Hannes Hafstein á
mælskunni“.
— Hvenær kynntist þú
Hannesi persónulega, Pétur?
— Það var ekki fyrr en ég
hafði verið með honum nokk
urn tíma á þingi, en þá var
heilsu hans farið að hraka.
Hannes var í Efri deild, en ég
í Neðri deild. Þó áttum við
nokkrum sinnum tal saman og
þá helzt um einhver dægur-
mál, sem fyrir lágu. Hannes
var blátt áfram í umgengni, og
yfirlætislaus, og aldrei man ég
eftir nema prúðmennsku í fari
hans. Þó efast ég ekki um, að
hann hafi verið harður í horn
að taka, ef því var að skipta,
og óvæginn í deilum við and-
stæðinga, og mun ekki hafa
staðið þeim að baki að því
leyti. Ég þurfti ekki að kynn-
ast Hannesi náið til að sjá, að
hann var mikill málafylgju-
maður og lagði sig í fram-
króka um að ota skoðunum
sínum á mönnum og málefn
um að þeim sem hann talaði
við.
— Hann hefur verið mikill
flokksforingi?
— Já, hann var í senn mik-
ill flokksforingi og fóliksins
maður og átti auðvelt með að
ná sambandi við alþýðu
manna, jafnvel andstæðinga
og reyndu síður en svo að
leyna aðdáun sinni á nofckurn
hátt. Voru þeir þó engir veifi
skatar, því síður blautgeðja.
Ég gat ekki betur séð en
tveir hinir fyrrnefndu litu á
Hannes sem eins konar for-
sjón. Er sú skoðun byggð á
nánum kynnum af þeim í
löngu samstarfi við þá á Al-
þingi.
Engan vafa tel ég á því, að
persóna Hannesar hafi ótt
Hannes ungur
sterkan þátt í að sameina
flokksmennina undir merki
Heimastj órnarf lokksins.
— Þér þótti gaman að tala
við hann.
— Já, ógleymanlegt. Hannes
var einnig bankastjóri íslands
banka eins og þú veizt og
hafði í mörg horn að líta.
Þegar ég talaði síðast við
hann, höfðu veikindin leikið
hann svo grátt og rist þær
rúnir í frítt og karlmannlegt
andlit hans, að ekki var um að
villast að dauðinn var á næsta
leiti. Þó var hann glaður og
reifur og fullur af húmor. í
miðju samtali okkar sagði
hann við mig: „Það eru tvö
hús hér í Reykjavík, sem
læknirinn bannar mér að
koma í, annað er íslands-
banki og hitt er Alþingishús-
ið“.
Ég hef aldrei gleymt þessum
glettnu orðum. Karlmennskan
var Hannesi svo í blóð bor-
in, að engin örlög, ekki einu
sinni hrollköld vitneskja Um
návist dauðans, gat unnið bug
á henni. Okkur sem kynnt-
umst honum ungir á Alþingi
fannst hann ætíð mundu
halda velli, þó hann félli.
M.
Hannes Hafstein i ráðherrastól á Alþingi.

— Um lif Hannesai
Framh. af bls. 8.
presti og síðar landkynni, Sig-
ríður, gift Geir Thorsteinsson út-
gerðarmanni, Soffíá Lár., gift
Hauki Thors framkvæmdastjóra,
Elín Jóhanna Guðrún, gift Ás-
geiri Þorsteinssyni verkfræðingi,
Ragnheiður, gift Stefáni Thorar-
ensen lyfsala, Kristjana, gift Sig-
urði Jónssyni forstjóra og Sig-
urður Tryggvi, kvæntur Ásgerði
Sigurðardóttur.
Það voru mikil viðtorigði fyrir
Hannes Hafstein, er hann flutti
Iheim að námi loknu. Árferði var
með versta móti. Fólk streymdi
til Ameríku þúsundum saman.
Hvers konar óáran ríkti. Fjárhag-
ur landsins var bágborinn. Samt
var nýtt stjórnarskrárfrumvarp
samþykkt á aukaþingi 1886. Þing-
vallafundur var haldinn 1888 og
á ýmsu gekk í stjórnmálum. Verð
ur ekki vikið nánar að því, sem
gerðist, meðan Hannesar Haf-
steins naut við, m.a deilunnar
um Valtýskuna og stofnun
Landvarnarflokksins, en helztu
menn hans voru þeir Bjarni Jóns-
son frá Vogi og Benedikt Sveins-
son (yngri), er stofnuðu m.a.
blöðin Landvörn og Ingóif og
stóðu æ í fremstu fylkingu um
sjálfstæðiskröfur íslendinga og
áttu hlut að Þingvallafundinum
í júnílok 1907, þar sem í fyrsta
skipti var sett fram krafan um
skilnað fslendinga og Dana.
29. jan. 1905 dó Kristjá'n 9.
Danakonungur, háaldraður (f.
1818) og tók þá við Friðrik 8. sem
í ýmsu reyndist fslendingum vel.
Hann bauð 40 þingmönnum til
Danmerkur 1906, en íslendingar
buðu 40 dönskum þingmönnum
til íslands 1907 og var Friðrik 8.
í för með þeim. Það féll í hlut
Hannesar Hafsteins að veita þeim
viðtöku og gerði hann það -f
mikilli rausn og myndarskap. Það
var þá, að konungur hélt að
Kolviðarhóli þá ræðu, sem olli
nokkrum vonbrigðum meðal
Dana, um bæði ríkin sín (Dan-
mörk pg ísland). Eftir hinar
gagnkvæmu heimsóknir þing-
manna Dana Og fslendinga var
svo skipuð nefnd til þess að gera
tillögur um framtíðarskipulag
sambandsins við Danmörku, hið
svonefnda „uppkast“, sem allir
fslendingar í nefndinni höfðu
samþykkt, en Skúli Thoroddsen
einn snerist á móti. Það var þá,
er Bjarni Jónsson frá Vogi sendi
heim eftirfarandi skeyti: „Upp
með fánann. Ótíðindi“. Kom hann
skömmu síðar heim, hóf funda-
höld á Seyðisfirði og síðan
um land allt, með aðstoð
landvarnarmanna. Skipti þá mjög
um. Þjóðin kaus landvarnar-
stefnuna (1908) og margir Heima-
stjórnarmenn féllu í kosninguri-
um. Hannes Hafstein varð að fara
frá og Björn Jónsson varð eftir-
maður hans sem ráðherra.
Skal hér að lokum minnzt á
Ritsímamálið, er olli miklum deil
um og var eitthvert erfiðasta
mál, er ráðherrann Hannes Haf-
stein varð að fást við.
Bændafundurinn 1905
Árið 1903 var tekið upp í fjár-
lög 35000 kr. árleg fjárveiting til
hraðskeytasambands við útlönd,
en um áramót 1903—’04 komst
vinstristjórn að völdum í Dan-
mörku og varð forsætisráðherra
Deuntzer, en fjármála- og sam-
göngumálaráðherra Chr. Hage,
er var mikill íslandsvinur. Hann-
es Hafstein lagði mikið kapp á
að koma þessu máli í höfn og
fór m. a. til London til þess að
kynnast Marconi-skeytasending-
um og kostnaðaráætlun um að
nota þá aðferð. Var þá sett upp
tilraunastöð að Rauðará til þess
að sannprófa þá aðferð og komu
mörg skeyti til landsins, m. a.
eitt, er skýrði frá láti Kristjáns
konungs ndunda (Í.J. an. 1905),
en það varð til þess, uj rilherr-
ann gat náð í skip og farið utan.
og verið við jarðarför konungs.
ísáfoldarliðið (Björn Jónsson og
hans menn) snerist heiftarlega
gegn sæsímanum og vildi heldur
loftritun eða loftrita (eins og
það var kallað þá). Skrifaði hann
bréf til allmargra bænda í næstu
héruðum, þar sem farið. var háðu
legum Orðum um goluþytinn
utan af landi, en þau orð hafði
Hannes Hafstein haft um and-
stöðuna gegn ritsímanum, og
hvatti þá að koma til Reykjavík-
ur og mótmæla ritsímasamningn-
um. Við vorum þrír sunnudag
einn að skrifa þessi bréf, Björg-
úlfur Ólafsson læknir, faðir hans.
Ólafur Jónsson bæjarfógétaskrif-
ari og ég, (sem þá var 17 ára),
en Björn Jónsson gekk um gólf,
með hmdur aftur á baki. og las
fyrir. f lama dag voru sendir hrað-
boðar austur fyrir fjall og upp á
Mýra:: með bréfin. Hátt á 3.
hundrað bændur komu til Reykja
víku .* fyrstu dagana í ágúst, frú
slæt ;i og öðrum bústörfum, til
þes.c að mótmæla ritsímasamn-
ingnum fyrirhugaða, er þá hafði
verið undirbúinn af ráðherra og
H age samgöngumálaráðherra
Dana. Þessir bændur höfðu fund
í Bárubúð til þess að kjósa nefnd,
er skyldi gariga á fund Hannesar
Hafstein, og ræða við hann um
ritsímasamninginn við Stóra
Norrænafélagið, er svo var nefnt,
Og leggja skvldi símann. Fyrir
nefndinni var síra Jens Pálsson
í Görðum og er viðræðum þeirra
var lokið, gekk nfefndin og alls-
konar lýður, er safnaðist um
nefndina, að- Austurvelli, en þar
tók til máls m. a. Þorsteinn Thor-
arensen, bóndi að Móeiðarhvoli,
og hrópaði stjórnina niður með
örðunum: Niður með þá stjórn,
er virðir að vettugi þjóðarvilj-
ann! Niður með ráðgjafann!
Urðu riú allmikil ærsl og hugð-
ust menn ráðast inn á Alþingi
Þar var fyrir lögregla (Oddur V.
Gíslason, síðar bæjarfógeti á
ísafirði), en Lárus H. Bjarnason,
stuðningsmaður Hannesar Haf-
steins, gekk út á svalir Alþingis-
hússins, hallaði undir flatt og
sagði; Þetta er urigt og leikur
sér!
Bændurnir komu síðan aftur
saman í Bárunni, en héldu dag-
inn eftir heim til sín, er Björn
Jónsson fylgdi þeim úr hlaði upp
fyiir bæmn.
Hannes Hafstein sigraði í þess-
ari deilu, síminn var svo lagður
næstu árin, en svo mikill var
Ofsinn, að sumir bændur neituðu
að ferja Forberg, síðar landssíma-
stjóra, yfir ár og vötn á Aust-
fjörðum, er þeir vissu, hverra
erinda hann var kominn. Nú
mun vafalaust álitið að Hannes
Hafstein hafi haft rétt fyrir sér,
því að Marconi-aðferðin var í
þann tíð ekki búin að ná full-
komnun, eins og síðar varð.
Gengu allskonar sögur meðal
manna, eins og að loftskeyti eitt
hefði villzt upp í Borgarfjörð'og
drepið kú!
Lokaorð
Hér hefir verið stiklað á stóru
í lífi Hannésar Hafsteins. Hann
var glæsilegur fulltrúi íslands á
sínum tíma, fullur áhuga um
frelsismál landsins, gætirin í eðli
sínu Og forsjáll, vildi ekki rasa
fyrir ráð fram, en undirbúa öll
mál vel Og vandlega. Hann lét
sér annt om öll mál íslands, og
er enginn vafi á því, að full-
veldisviðurkenningin 1918 hvílir
að ýmsu leyti á þeim störfum
og framförum, er Hannes Haf-
stein fékk til lykta leitt, meðal
þeirra gnæfir hæst afgreiðsla
hans á ritsímamálinu. En meðal
íslenzku þjóðarinnar mun hann
ætíð verða dáður og elskaður
vegna sinna djörfu og bjartsýnu
ljóða, er hann gaf þjóðinni og
ætíð munu verða sungin á ókomn
um öldum. Aldamótaljóð hans er
draumur um framtíð íslands,
hvatningarorð til þjóðarinnar og
bæn til Drottins.