Morgunblaðið - 20.12.1961, Blaðsíða 3

Miðvikudagur 20. des. 1961
MORGUNBLAÐIÐ
3
Samtal við Hirschfeld sendiherra
ramhald af bls. 1.
FRÉTTARITARI Morgun-
blaðsins hitti Hans-Richard
Hirschfeld sendiherra að
máli i gær vegna fyrrnefndr-
ar greinar, og spurði hvað
hann hefði að segja fram yf-
ir það sem segir í tilkynn-
ingu sendiráðsins.
Hirschfeld, sendiherra.
kvaðst helzt vilja sem
minnst um málið tala, þó
hann ætti mjög hægt um
vik, því hann þyrfti
ekki að dylja neitt. — Eftir
fimm ára dvöl á íslandi,
sagði sendiherrann, trúi ég
því ekki, að slíkar níðgrein-
ar hafi nein áhrif, eða geti
orðið nokkrum manni til
tjóns.
Fréttamaður Morgunblaðs-
ins bað sendiherrann samt
sem áður um að skýra lesend
um blaðsins lítillega frá störf
um hans í þágu lands síns.
Hann kvaðst fús til þess og
fer frásögn hans hér á eftir:
— Fyrst eftir námsárin
starfaði ég sem lögfræðingur
og síðar aðstoðardómari, en
hálfu éri áður en Hitler
komst til valda, tók ég við
störfum sem opinber starfs-
maður. Það var 1. nóvem-
ber 1932. Þar með var
ég Orðinn starfsmaður ríkis-
ins og ekki hægt að víkja
mér frá störfum, nema ég
gerðist sekur um stórar yfir-
sjónir. Eftir að nazistastjórn-
in hafði komizt' til valda,
var slíkum opinberum starfs-
mönnum nauðugur einn kost
ur, að láta skrá sig í nasista-
flokkinn.
Hálfu ári eftir að ég
ist opinber starfsmaður,
komst Hitler til valda.
Næstu mánuði á eftir þurftu
margir okkar að heyja erf-
iða innri baráttu um það,
hvort við skyldum halda
áfram störfum heima fyrir
eða yfirgefa land okkar. Auð
kaus að dveljast áfram
heima og gegna störfum
mínum sem opinber starfs-
maður, en þegar ég síðar
gerðist starfsmaður í utan-
ríkisráðuneytinu var mér
nauðugur einn kostur, að
ganga 1 nazistaflokkinn að

Mynd þessi var tekin af þeim Stalín og Ribbentrop í gleðskap
miklum í Kreml 23. ágúst 1939, — þegar gerður hafði verið
sá griðasáttmáli milli Rússa og Þjóðverja, sem gerði Þjóðverj-
um kleift að hefja heimsstyrjöldina siðari.
gerð
vitað þurftu sannfærðir naz-
istar ekki að heyja slíkt
stríð. Þeir fögnuðu valdatöku
Hitlers óspart, en við hinir
vorum á báðum áttum.
Hvað áttum við ■ að gera?
Áttum við að fara úr landi
og dveljast einhvers s’taðar
í ókunnum löndum sem póli-
tískir flóttamenn? Eða áttum
við að halda kyrru fyrir
heima, vinna störf okkar af
þegnskap við fólkið og hjálpa
þeim löndum okkar, sem
vildu hefta útbreiðslu naz-
istaflokksins og starfsemi
hans? Um þetta leyti var
margt ágætra manna í
Þýzkalandi, sem reyndi af
veikum mætti að halda i
lýðræðislegar starfsreglur og
berjast fyrir friði, bæði í
Evrópu og annars staðar. Ég
Goerdeler yfirborgarstjóri fyrir rétti eftir að tilræðið við
Hitler hafði mistekizt. Borgarstjórinn á.tti að verða kanslari,
ef „tilræðismenn“ kænrai málum sínum fram.
nafninu til, svo ég yrði ekki
hundeltur og fengi að starfa
nokkurn veginn óáreittur og
styrkja af veikum mætti þá
menn, sem ég vissi, að hefðu
áhuga á því að reyna með
einhverju móti að halda í
lýðræði. Við vissum það
margir, að Hitler var brjál-
aður, en vildum samt leggja
okkar litla lóð á vogarskál
friðarins og reyndum að
hafa áhrif á valdamenn, ef
það mætti verða til einhvers
góðs. Sérstaklega fannst okk
ur nauðsynlegt að geta haft
ítök í utanríkisráðuneytinu,
því þar var hægt a|5 vinna
fyrir friðinn, fannst okkur.
1936 fóru yfirboðarar mín-
ir þess á leit við mig að ég
tæki við störfum í utanríkis-
ráðuneytinu, enda var ég
kunnugur ýmsum löndum og
hafði haft alþjóðalög að sér-
námi. Ég tók þá við störfum
í utanríkisráðuneytinu og
fór um haustið til New York,
þar sem ég starfaði sem
ræðismaður til 1941, þegar
Bandaríkjamenn drógust inn
í styrjöldina
Þá fór ég aftur til Berlínar og
vann í utanríkisráðuneytinu,
þar til ég 1943 fór til Sviss-
lands.
Heima í Þýzkalandi fékk ég
betra tækifæri en áður til að
vinna leynilega gegn flokkn-
úim, ekki sizt í nánu samstarfi
við minn góða vin Bernd von
Haeften, sem nazistar tóku
siðar af lífi. Við Bernd von
Haeften unnum lengi í sama
herbergi i ráðuneytinu, þekkt-
umst vel og vorum góðir vin-
ir. Við treystum því hvor öðr-
um fyrir ieyndarmálum okk-
ar og gátum talað saman, án
þess að þurfa að óttast afleið-
ingar þess. Við töluðum oft
um það, hve nauðsynlegt væri
fyrir þýzku þjóðina að losna
við Hitler og nazistaflokkinn
og bárum saman bækur okk-
ar, hvernig við gætum bezt
að þessu unnið. Beck hers-
höfðingi var mágur Bernd von
Haeftens að mig minnir og
veitti okkur ýmsar upplýsing-
ar, sem komu að gagni, en ég
fer ekki nánar út í hér. Þarna
störfuðum við svo saman í
tvö ár, en 20. júlí 1944 var
von Haeften tekinn höndum,
settur í varðhald, yfirheyrður
og loks tekinn af lífi, ásamt
ýmsum öðrum mætum mönn-
um, sem urðu ofbeldi nazism-
ans og geðveiki Hitlers að
bráð í hreinsununum miklu,
eftir að tilræðið við foringj-
ann hafði mistekizt, eins og
frægt er orðið. Von Haeften
var góður vinur von Stauffen-
bergs, sem kom sprengjunni
undir borðið, þar sem Hitler
stóð..
Ástæðan til þess, að Bernd
von Haeften var handtekinn
var sú, að „tilræðismenn“
höfðu rætt um það sín á milli,
að hann tæki annað hvort við
embætti utanríkisráðherra eða
ráðuneytisstjóra í utanríkis-
ráðuneyti, þegar Hitlersstjórn-
in hefði verið knésett. En til-
ræðið mistókst, eins og kunn-
ugt er, og von Haeften var
tekinn af lífi, eins og hinir.
Það bjargaði áreiðanlega lífi
mínu, að ég var í Svisslandi
um þessax mundir, þar sem ég
hafði á hendi ráðgjafarstörf í
sendiráðinu í Bern, og átti í
samvinnu við svissnesku
stjórnina og Rauða krossinn
að gæta þess, að Genfarsam-
þykktin um meðferð stríðs-
fanga væri haldi*. Auðvitað
var starf mitt gjörsamlega
ópólitískt, eins og önnur þau
störf, sem ég hef gengt í þágu
lands míns. ^
Þegar styrjöldinni lauk, var
þýzka sendiráðið í Sviss leyst
upp, Og fékk ég þá erindi frá
svissnesku stjórninni þess efn-
is, að hún treysti mér til að
sjá um málefni Þjóðverja, sem
þá bjuggu í Basel, en þeir voru
um 18 þúsund að tölu. Lýsti
svissneska stjórnin því yfir,
að hún treysti mér algerlega
til þeirra starfa, enda hefði
ég sýnt það með störfum mín-
um áður að ég væri traustsins
verður. í Basel voru bæði
þýzkir Gyðingar og aðrir
þýzkir flóttamenn, auk ann-
arra sem þangað höfðu flutzt
af ýmsum ástæðum. Eg leysti
síðan starf mitt af hendi eft-
Bernd v. Haeften
við embætti nema hann
stæðist ströngustu yfir-
heyrslur. Auðvitað stóðst
ég þessar ýfirheyrslur
og á erfitt með að skilja, að
ég skuli nú þurfa að greina
fra þessu svo mörgum árum
síðar hér uppi á íslandi. En
það sakar kannski ekki. Þó á
ég erfitt með að trúa að níð-
greinar og lygar á borð við
þær, sem kommúnistablaðið
hafði fram að færa í gær, ,geti
skotið rótum í íslenzku lýð-
ræði.
Ég vil svo aðeins segja þetta
í viðbót. Ef kommúnistamál-
gögnin hefðu verið jafngóð
andnazistísk máligögn 1939,
þegar Stalin og Hitler gerðu
samninginn fræga sín á milli
og þau þykjast nú vera, þá
veit ég að margt hefði farið
öðruvísi í heiminum en raun
varð á. Líklega hefði styrjöld-
in aldrei skolldð á og ég efast
um, að Gýði-ngaofsóknirnir
hefðu orðið eins djöfullegar
og raun bar vitni. Samning-
urinn milli Rússa og Þjóð-
verja, sem Þjóðviljinn fagn-
aði á sínum tíma, veitti
Hitler svigrúm til að ráð-
ast á lýðræðisþjóðirnar í
vestri. Auk þess sendu Rúss-
ar nazistum korn oig olíu.
Hitler og nazistarnir vóru
hæstánægðir með framgang
þessara mála. það er okkur
Molotov kemur til Berlínar til að undirbúa griðasamninginn
við Þjóðverja.
ir beztu getu, en því má skjóta
hér inn í, að svissneska stjórn-
in hefði aldrei falið mér það,
ef henni hefði dottið í hug að
ég væri í raun og veru nazisti.
Eg var í Svisslandi eftir
þetta í tæpt ár, en fór síðan
heim til Þýzkalands, þegar
landamærin höfðu verið opnuð
aftur, og settist að í Slésvík-
Holstein. Þar vann ég við
landbúnaðarstörf fyrst í stað,
en eins og yður er kunnugt,
beittu hin vestrænu hernáms-
veldi sér mjög fljótlega fyrir
því, að komið yrði á lýðræðis-
legum stjórnarstörfum í Þýzka
landi. Brezka hernámsstjórnin
benti þá á mig til að aðstoða
við að koma aftur á fót lýð-
ræðislegri héraðstjórn í heima
héraði mínu, og var ég síðan
kosinn sýslumaður. Áður kom
ég fyrir rétt, eins og allir þeir
Þjóðverjar, sem tóku við
ábyrgðarstörfum eftir styrjöld
ina, því enginn fékk að taka
vel kunnugt, sem störfuðum
í utanríkisráðuneytinu á þeim
tíma. Við horfðum upp á
þessi ósköp vart trúandi okk-
ar eigin augum.
Ef þessi samningur hefði
ekki verið gerður og styxjöld-
in ekki brotizt út hefðu naz-
istarnir líklega aldrei getað
framkvæmt Gyðingamorð sín,
því þau fóru flast fram í Pól-
landi, þangað sem þetta vesa-
lings fólk var flutt. Nazistar
gátu ekki framið morðin og
glæpina nema undir ströngum
herlöigum í algerðu stríði og
helzt þurftu þeir að flytja
fólkið úr Þýzkalandi til að
vekja sem minnstan grun um
óhæfuverkin heima fyrir. Af
þeim sökum Teyfi ég mér að
fullyrða, að samningurinn
milli nazista og kommúnista
á sínum tírna hafi átt mikinn
þátt í Gyðingamorðunum ag
árásunum á önnur fíki eins
og Pólland og raunar miklu
meiri þátt en nokkurn grunar.