Morgunblaðið - 01.03.1962, Qupperneq 11

Fimmtudagur 1. marz 1962
MfínnrnvTt i aðið
11
FLUGVÉL Björns Pálssonar
lyítí. sér af flugvellinum í Reykja
vík. Við vorum þrír á ferð, Gunn
ar Bjamason skólastjóri, Hjörtur
Pálsson, blaðamaður hjá Tíman-
um, og ég, ætiuðum til Hóla, en
fyrsti áfangi var Sauðárkrókur.
Yfir Langadal lét vélin illa í
lofti, þá brostí Gunnar. „Þetta
er eins og að þeysa á skagfirzk-
um gæðingi", sagði harm og kvað:
Sleipnir tungla treður krapa,
teygir hann sig af meginþrótí,
fætur ber hann átta ótt.
Stjörnur undan hófum hrapa
hart og títt um kalöa nótt.
K —•* • -V' . KÍ
Gamli Hólabærinn.
Heima a Hólum
að hirða 64 gripi, en ef ríkið
vill sýna bændaefnum búskap í
samræmi við kröfur tímans, þá
skal ég breyta fjósinu þannig, að
sömu menn geti með mínna erfiði
og meiri árangri annazt 100 gripi.
— Og hvemig mundirðu fara
að því?
— Það liggur í því, að hægt er
að létta af mönnunum öllum flór
mokstri og hreinsun kúnna, því
að með nmlafjósútbúnaði standa
kýrnar hreinai á básum sínum
eins og á túni. — Auk þess eru .
margs konar tæki til á mark- [
aðinum, svo sem sjálfvirkur fóð- i
urútbúnaður, sem aukið gætu af
köstin enn meir.
HESTAMENNSKAN
EINANGRAZT
HÉR Á LANDI
í hesthúsinu vom fjörlegir hest
ar bundnir á básum, sem Gunnar
taldi óheppilegra en að láta þá
ganga lausa mni í húsinu. Einnig
sagði hann, að það ættí helzt
aldrei að setja hesta inn. Þeir
þyldu ekki inni-veru.
— Hér á Hólum hefur verið
hrossakynbótabú síðan 1944, en
fjárframlög bafa verið svo naum,
„Sleipnir er fyrstá draumur
norrænna manna um að fljúga‘%
bættí hann við eins og til skýr-
inga.
★
Birturt frost og bláviðri
brutu vetrar grið . . .
Þegar rofaði, blöstu Hólar við
okkur þremenningunum. Áður
hafði mér verið sagt af Sunn-
lendingi, að það væri helgi yfir
6taðnum, meiri en yfir Skálholti
eða öðrum stöðum á ísla/idi. Og
þótt kuldalegt væri í Hjaltadaln-
um í stórhríðinni, eða kannske
einmitt vegna þess, fannst mér
ég aldrei hafa komið á helgari
stað annan en Almannagjá.
TEKIÐ SÉ UPP
ARÐSHLUTAREKSTAR-
FORM
Svava Halldórsdóttir húsfreyja
fagnaði okkur með ilmandi
lambasteik. Yfir matnum greip
ég tækifærið og spurði Gunnar,
hvað hæft væri í því, sem sagt
væri í Reykjavík, að hann væri
orðinn leiður á búskapnum og
vildi leigja út Hólabú.
— Ef petta væri rétt, sagði
Gunnar, þýddi það raunar, að
ég væri leiður á sjálfum mér,
því það hefur verið mitt starf
í rúma tvo áratugi að lifa og
hrærast í búrekstri í einhverri
mynd, — þó ekki sem bóndi eða
bústjórL Mér hefur hins vegar
þótt furðulegt, að hér á íslandi
hefur ekki getað þróazt stórbú-
skapur eins og í öðrum löndum,
því að hvorki takmarkar hér
landrými né möguleikar til bú-
stofnsfjölgunar. Ég hef kynnzt
landbúnaðarverkamönnum í Dan
mörku og afstöðu þeirra til hús-
bóndans. íslendingar mundu
aldrei una því hlutskipti að vera
danskur landbúnaðarverkamað-
ur. — Hins vegar geta íslending-
ar unnið og afkastað engu síður
og jafnvel fremur en frændur
þeirra í öðrum löndum. Mér
finnst helzti munurinn sá, að við
viljum ekki sterkt húsóndavald,
skapgerðm hitnar, ef við fáum
fyrirskipun, og við þoium ekki
auð í annars garði.
— Og hvernig gætír þú hugsað
þér að bæta úr þessu?
— Ég hygg, að arðshlutarekstr
arform, sem er ævagamalt við
sjávarsíðuna og fundið upp af út
vegsbændum, eigi rætur að rekja
til þessa eðlisþáttar í fari okkar.
Ég er alinn upp með ágætu og
farsælu fólki, sem byggði af-
komu sína á þessu starfskipu-
lagi. Það var á Húsavík við
Skjálfanda. Eins hagur var allra
hagur, jafnt sjómanna sem út-
gerðarmanna.
Þetta rekstrarform hafa bænd-
ur aldrei tekið upp hjá sér. Lík-
lega er ástæðan sú, að fyrr á
tímum voru bændur hin ríka
stétt landsins, sem átti fram-
leiðslutækin við sjó og í sveit.
Þeir voru landaðall. Og vegna
hinna hörmulegu aðstæðna í ver
stöðvunum sótti fólkið mjög
gjarna í íélagslíf og öryggi hinna
stóru sveitaheimila. Nú eru gjör-
hreyttir tímar. Öryggi og aðbún-
aður sveitaheimiJ anna er kom-
xnn í borgirnar. Aðstaða sveita-
mannsins nú í dag er víða orðin
hin sama og vermannsins fyrr
á öldum. Sveitirnar þurfa nú að
mínum dómi að bjarga sjálfum
sér og framþróun síns atvinnu-
vegar með svipuðum ráðuim og
útvegurinn lyrr á tímurn beitti
til að gera sig sterkan. Með öðr-
um orðum: Það þarf að finna
það rekstrarform, sem hentar
fólki til sæmstarfs, því að ein-
yrkjabúskapurinn hverfur með
þessari kynslóð.
• Þess vegna tel ég ákaflega mik-
ilvægt, að gerð sé tilraun með
nýtt rekstrarform í sveitabú-
skap, enda er landbúnaður svo
erfiður atvinnuvegxrr, að því að-
eins getur búið borið sig, séu
allir samtaka og hugsi svo vel
um fénað og vélar sem eigin eign
væri. Ríkisrekstrarform getur
því ekki hentað búrekstri. Og
það er engin einkavitneskja mín,
að þar sem ríkið rekur atvinnu-
tæki verður allt dýrara og öllu
ver við haidið en í einkarekstri
eða hlutaskiptarekstri.
Hér eru ungir menn og vel
menntaðir, sem eiru fúsir til að
gera tilraun með sér í þessa átt.
Við höfum sett okkur lög og
reglur, sem við höfum borið und
ir vitra og gegna menn og eru
athyglisverðar, en þessar reglur
byggjast á arðshlutaskiptum. Og
það hefur verið kallað að leigja
út búið.
— En gæti þetta nýja fyrir-
komulag skaðað stofnunina sem
— Ég var óþekkur strákur í
stórri bamafjölskyldu, og for-
eldrar mínir sendu mig barn-
ungan til bónda uppi í laxárdal
í Þingeyjarsýslu. Var ég svo
heppinn að lenda í fóstur til ein-
hvers mesta öðlings, vitmanns Og
góðbónda á íslandi. Það var Hall
grímur á Halldórsstöðum. Draum
ur minn fram eftir öllum æsku-
árum var að líkjast Hallgrími
og þá hnc-igðist hugur minn til
búskapar.
Seinna, þegar ég var farinn að
læra búskap og gat ekki snúið
við á brautinm, — þá var kreppa,
— stóð ég frammi fyrir þeirri
staðreynd, að ég hafði erft sveita
•manns -eðli en enga jörð. Þá fór
ég í búnaðarháskólann í Kaup-
mannaþöfn.
FLÉTTA SAMAN
STARF OG BÓKNÁM
Um kvöldið röbbuðum við um
bændaskólann.
— í bændaskólum þarf að
flétta saman starf og bóknám. Af
bókum geta menn lært að fóðra
kýr, ábuiðarskammt á tún, heiti
á vélahlutum, um líffæri dýra,
hvata og vaka, en slík kennsla
getur sem bezt farið fram í
Reykjavík. En tíl þess að geta
orðið bóndi þarf maðurinn að
finna, að í honum búi vissar
hvatir og kenndir; þar nefni ég
fyrst kærleik til dýra. í öðru
iagi, að maðurinn finni sig eiga
heima útí í náttúrunni og loks,
að hreyfingin á landinu næri
hann Og auki þrek hans, en lami
hann ekki. — Engin nær góðum
árangri við bústörf, nema hann
skynji hvern grip, þarfir hans og
kermdir. Sem dæmi um slikt

' ' «3
Gunnar Bjarnason skólastjóri.
að starfsemin hefur verið lítil.
Tilgangur hestakynbóta er að
kynnast eöl: dýranna, sem notuð
eru við ræktunina. Tamning kyn
bótahestefnanna hefur sarna gildi
og afui'ðamæling við nautgripa-
rækt. Við þurfum ekki aðeins að
skoða beina- og vöðvalag hests-
ins, svipmót og hreyfingar, held-
ur þurfum við að kynnast einnig
geðslagi hans, greind Og vilja, og
tamningin sýnir okkur, hvaða
hæfileika hesturinn hefur til að
spila öllurn þessum eiginleikum
saman, svo að gæðingur verði.
— Hvaða gildi hefur ræktunin
fyrir fslendinga?
— Gildi hestsíns á fslandi hef-
ur breytzt. Hann var þarfasti
þjónninn, en nú veitir hann fólki,
sem hneigt er fyrir hesta, unað og
íþrótt. Og íslendingar eiga sér-
stöðu í sinni hestamennsku
Merkilegan, menningarsögulegan
tilrauna- og skólastofnun?
— Það held ég ekki, enda eru
reglurnar samdar með það fyrir
augum, að fyrirbyggja slíkt. En
ég hef heyrt, að sumir óttist það.
— Og muntu svo leggja út í
þetta?
— Landbúnaðarráðuneytið hef
ur ekki heimilað það ennþá.
VAR ÓÞEKKUR STRÁKUR
Við þökkuðum húsfreyju góð-
an mat, settumst yfir kaffibolla
og tókum upp léttara hjal.
— Hvers vegna lagðirðu land-
búnað fyrir þig, Gunnar?
Séð heim að Hólum.
ræktað Og göfugt bóndaeðli nefni
ég ágætismanninn Helga á Hrafn
kelsstöðum.
RIMLAFJÓSÚTBÚNAÐUR
Næsta dag skoðuðum við stað-
inn, Ævar Hjartarson kennari
sýndi okkur fjósið. Gunnar var
búinn að segja okkur, að ef fjósa-
maðurinn sem er danskur, for-
fallaðist, gætti þess þegar í stað
á nytinni. Draumur Gunnars er
að gjörbreyta starfsskilyrðum í
fjósinu.
— Nú eru aðstæðúr þannig, að
það er ærið verk fyrir tvo menn
þátt, sem á rætur aftur í ger-
manskri forneskju. Þessi sérstæða
germanska hestamennska hefur
einangrazt hér á landi eins og
málið og önnur séreinkenni okk-
ar, og nú á síðustu árum er farið
að veita bessari menningargrein
athygli á líkan hátt og skinnhand
ritunum okkar fyrir tveim öld-
um. Ég et ekki að segja, að
þetta sé stór menningarliður, en
þetta er ein grein á germanskri
menningu, sem nú er að skjóta
upp sprotum.
íslendingar hafa verið fátækir
af íþróttum og glatað mörgum,
en þessi íþrótt, hestamennskan,
er íslenzK bændaíþrótt, sem bæði
við og aðrar þjóðir eigum eftir
að njóta a ókomnum árum. Þess
vegna er hlutverk kynbótabús-
ins hér á Hólum mikilvægt, en
verður ekki metið í peningum
frekar en önnur menningarverð-
mæti.
Hinn landskunni hestamaður,
Páll Sigurðsson, hefur setzt að
hér á Hólum til að vinna þessi
verkefni, og væntí ég mikils af
starfi hano.
— Þú varst áðan að tala um
mikilvægi tamningcU-innar fyrir
ræktunina. En er tamningin ekki
á sama hátt temjaranum mikils-
verð?
- Jú. Tamning á dýri gerir
óhemjumiklar kröfur tdl skap-
hafnar manna, þolinmæði og nær
færni. Það er varla nokkurt verk,
sem þjálfar manninn að þessu
leyti eins og hestatamningin, —
ef temjarinn nær tökum á starf-
inu. Þarna er brotalöm hjá mörg
um íslendingum. Fruntaskapur,
skapofsi og ýmiss konar vonzka
sézt allt of oft hjá íslenzkum
hestamönnum.
Þegar ég sé llkt, finnst mér
alltaf ég sjá sigraðan mann.
GANGTEGUNDIRNAR
VEKJA ATHYGLI
— Svo við förum út í aðra
sálma, — hvaða augum lítur þú
á útflutning hesta?
— Það eru skiptar skoðanir um
útflutning hesta. Ýmsir íslend-
ingar vilja ekki láta flytja út
nema vanaða hesta, en mín skoð
un er sú, að við eigum að hafa
verzlun með hesta frjálsa vegna
bændanna, sem framleiða hest-
ana, því að það er hægt að fá
geysilegt verð fyrir kynbótagripi.
Fyrir góðan hest eru gefin 15
hundruð til tvö þúsund mörk á
meginlandinu. Verði rúmir sölu-
möguleikar á vel ræktuðum og
kynbættum gripum, vex eðlilega
áhuginn á ræktuninni og fram-
leiðslunni. Það er tilgangslaust
fyrir okkur að reyna að ein-
angra okkur með hestakynið, —
enda eigingjarnt sjónarmið. Við
glötum engu af okkar unaði,
þótt riðið sé á vökrum töltara
suður í Rínarlöndum.
— En til hvers eru hestarnir
notaðir erlendis?
— Eingöngu til reiðar og það
er afar mikill áhugi fyrir þeim
í þýzkumælandi löndum. í
Þýzkalandi var t. d. byrjað að
gefa út rit um íslenzka hestinn,
áður en við byrjuðum á því sjálf
ir. Það heitir Pony Post og hefur
verið gefið út í Austurríki og
Þýzkalanii frá 1958. Það eru
gangtegundirnar, sem fyrst Og
fremst vekja athygli.
— Það eru töluverðir erfið-
leikar með útflutning hestanna?
— Ef engin hefði blandað sér í
það mál og ég hefði haft frjálsar
hendur frá 1958, þykist éig viss
um, að eigi færri en tvö þúsund
j hestar væru fluttir út árlega, þó
því aðeins að ég hefði átt hesta-
skip sjálfur, — en aðalerfiðleik-
arnir hafa verið óþarfa klásúlur
íslenzkra laga, óþörf afskipti
manna, sem málið kom ekki við,
og flutningartregða.
FAR VEL HÓLAR
Stórhríðin hélzt enn, er við
Hjörtur kvöddum Hóla. Munum
við lengi minnast góðra daga á
höfuðbólinu, þar sem okkur var
tekið með kostuni og kynjum.
Kváðum við enda við raust:
Far vel Hólar fyrr og síð,
far vel sprund og halur.
Far vel Rafta- fögur-hlíð,
far vel Hjaltadalur.
H.Bl.
Bonn, Vestur Þýzkalandi,
22. febrúar. (NTB).
STJÓRN Vestur Þýzkalands
tilkynnti í dag stjórn Sovétríkj-
anna að grundvallarskilyrði
fyrir bættri sambúð landanna
væri endursameining Þýzka-
Iands. Segir stjórnin að ef Sovét-
ríkin ætli að gera varanlegan
friðarsamning við Þýzkaland
verði sá samningur að ná til
beggja hluta landsins.