Morgunblaðið - 13.03.1962, Blaðsíða 13

Þriðjudagur 13. marz 1962
MORVVISBLAOIO
13
Samkeppnin og
Jón Gunnarsson
Eftir dr. IViagnús Z. Sigurðsson
1 MORGUNBLAÐINU þann 18.
f. m. og í VÍSI þann 22. f. m.
birtust viðtöl við Jón Gunnars-
son, sölustjóra Sölumiðstöðvar
Hraðfrystihúsanna. í viðtölum
þessum koma fram nokkrar mis-
sagnir, sem ég tel nauðsynlegt
að leiðrétta.
Verulegur hluti viðtalsins
fjaliar um það, að Atlantor h.f.
er nú orðinn þriðji útflytjandinn
á frystum fiski og vill J. G.
sýnilega reyna að fá lesendurtil
að trúa því, að þessi þróun sé
ekki heppileg og útflutningur
freðfisks eigi um fram allt að
vera á einni hendi, og þá auð-
vitað á hendi hans sjálfs. Hann
er þannig sýnilega líka óánægð-
ur yfir því, að Samband ísl.
samvinnufélaga skuli selja sinn
fisk sjálft í Bandaríkjunum.
Einokun eða samkeppni.
Árið 1962 ætti naumast að
þurfa að eyða orðum að því,
að einokun í viðskiptum er úr-
elt fyrirkomulag og engan veg-
inn í samræmi við markaðs-
ástand og aðstæður allar í hin-
um frjálsu löndum, þegar á
heildina er litið. Hitt er gam-
alt og þekkt fyrirbrigði, að þeir
einstaklingar, sem einokunarað-
stöðunnar njóta og hafa fram-
færi sitt af henni, berjist í
lengstu lög fyrir sérréttindum
sínum.
Hvað snertir svo sérstaklega
útflutning á frystum fiski frá
ís'i'andi, þá sýnir árangurinn af
sölustarfsemi J. G. undanfarin
ár bezt sjálfur, hvort einokun-
arfyrirkomulagið er heppilegt.
* Frystihúsin innan SH, sem liggja
enn með miklar óseldar birgðir
af frystum fiski frá s.l. ári og
hafa ekki einu sinni enn fengið
greiðslu fyrir verulegan hluta
þess magns af framleiðslu 1961,
sem þó er þegar flutt úr landi
og sext — þau hafa fengið sína
reynslu. En þetta ástand er ein-
mitt ekki hvað sízt afleiðing ein
okunarfyrirkomulagsins, þar sem
lítil samkeppnl ríkir, og nauð-
synlegt aðhald er ekki fyrir
hendi, en einn maður virðist
að -verulegu leyti vera einráður
um sölumálin, þar til í hreint
óefni er komið fyrir frystihús-
in. Það er álit mitt, að margt
hefði farið á annan og betriveg
í þessum málum undanfarin ár,
ef þriðji aðilinn hefði verið
byrjaður útflutning í stórum stíl
fyrr.
J. G. vitnar í fyrirkomulag
Norðmanna og Breta á útflutn-
ingi á frystum fiski. Hér gegn-
ir allt öðru máli og er saman-
burður að mjög litl-u leyti mögu-
iegur, en frásögn J. G. er í
ýmsum atriðum villandi og í
öðrum röng.
Útflutningur á freðfiski í Nor
egi er að vísu að veruxegu leyti
á einni hendi en þó alls ekki
allur. Eins og J. G. viðurkenn-
ir í viðtali sínu, er um að
ræða Frionor og Findus sem
ptóra útflytjendur en auk þess
fiðra aðila. Um einokun er þar
því ekki að ræða. Auk þess má
minna á, að framleiðsla og út-
flutningur á frystum fiski í Nor
egi er tiltölulega lítill þáttur í
heildarframleiðslu og útflutn-
ingi landsins, og gegnir því
fillt öðru máli þar en hér. —
Þá væri það og engin sönnun
fyrir ágæti einhvers fyrirkomu
iags jafnvel þó hægt væri að
eýna fram á, að það væri við-
haft í Noregi.
Hvað snertir brezku samtök-
ln Britfish, sem J. G. og SH
vísa svo gjarnan til, þá er því
til að svara, að þessi samtök
hafa starfað mörg undanfarin ár
©g voru stofnuð til að annast
BÖIu til A-Evrópu. Nú munu
íleiri framleiðendur en áður hafa
gerzt aðilar að Britfish. Jafn-
framt leitast samsteypan nú við
að selja eitthvað af karfaflök-
um til Ástralíu, en þar er lítill
en nokkur markaður fyrir þá
vöru. Það er rangt með farið
hjá J. G., að brezkir framleið-
endur frysts fisks selji ekki
sjálfir beint til Bandaríkjanna.
Þeir selja einmitt beint hver
fyrir sig, án milligöngu Brit-
fish, til allra frjálsra markaða,
nema Ástralíu. Þetta hlýtur J.
G. að vita. Annars er útflutn-
ingur Breta á frystum fiski yf-
irleitt lítill og engan veginn
sambærilegur við útflutning ís-
lendinga, enda selja Bretar
mestan hluta framleiðslu sinnar
á heimamarkaðnum, sem er í
örri þróun.
En af hverju bendir J. G.
ekki á ríkjandi fyrirkomulag í
útflutningi freðfisks í Vestur-
Þýzkalandi, Danmörku og Kan-
ada? f öllum þessum löndum
er útflutningurinn frjáls. Þar er
ekki um neinar einokanir að
ræða. Og Kanada er þó líklega
stærsti útflytjandi á frystum
fiski í heimi.
Neytendamarkaðir
J. G. leggur mikla áherzlu á
að SH sé að reyna að vinna
neytendamarkaði. Allir fiskmark
aðir eru auðvitað neytenda-
markaðir, því alls fisks, sem fer
til manneldis, er neytt. En með
þessu mun J. G. eiga við, að
SH reyni að dreifa fiskinum
sjálf, helzt vist í eigin dreif-
ingarkerfi, í neytendaumbúðum,
merktum framleiðendum. Þetta
hljómar e.t.v. vel í eyrumþeirra,
sem ekki þekkja til. En við skul
um athuga þetta nokkuð nán-
ar.
Almennt má telja heppilegt að
selja íslenzka fiskinn undir ís-
lenZkum merkjum en ekki er-
lendum. í því sambandi skal
tekið fram, að Atlantor h.f. sel-
ur allan þann fisk, sem hann
flytur út, undir merkinu AT-
LANTOR og á umbúðunum
stendur, að fiskurinn sé íslenzk-
ur, pakkaður á íslandi.
Hitt er vægast sagt vafasamt,
hvort heppilegt sé, að íslending-
ar eigi sjálfir innflutningsfyr-
irtækin í kauplöndunum, jafn-
vel dreifi fiskinum sjálfir og
reyni þannig að sniðganga inn-
lenda innflytjendur og þau sölu
kerfi, sem fyrir hendi eru í við-
komandi landi. Slíkt er ekki
aðeins dýrt fyrir fátæk frysti-
hús. Það er jafnframt nokurn
veginn örugg leið til að fá
sterka aðila á mörkuðunum upp
á móti sér, enda mun það hafa
sannazt áþreifanlega.
1 Englandi selur SH aðal-
lega stórum firmasamsteypum,
„auðhringum“, ef þið viljið, en
auk þess tók J. G. upp á því
að láta SH kaupa riokkrar fisk-
steikar-„sjoppur“ í London og
reka þær. Sáralítið magn af
fiski selst í þessum fáu fisk-
búðum en fjárfesting er tals-
verð. Það er sennilega hægt að
reka slíkar „sjoppur“ í London,
þannig að þær beri sig. En er
það hlutverk íslenzkra frysti-
húsa, sem almennt eru mjög fé-
vana, að reka fiskbúðir úti í
Englandi, sem ekki einu sinni
tryggja neina verulega auka-
lega sölu á frystum fiski? Og
skyldi það örva sölu á íslenzk-
um fiski til annarra búða, að
seljendumir (SH) eru að keppa
við sína eigin kaupendur?
Svo tók J. G. upp á því snjall-
ræði að kaupa fyrir SH hús-
hjall utan við London og koma
þar á fót lítilli fiskvinnsluverk-
smiðju fyrir Fish Sticks o. fl'.
Til dreifingar á vörunni munu
hafa verið keyptir margir frysti-
bílar. Þetta kostaði verulega fjár
festingu. Árangurinn mun ekki
vera glæsilegur og veltan lítil
og þykir mér ekki ósennilegt,
að þessu ævintýri sé senn lokið.
Það skal tekið fram, að hér
er ekki verið að kasta rýrð á
starf Hjalta Einarssonar verk-
fræðings, sem stjórnar verk-
smiðjunni við London. Hann er
viðurkenndur traustur og góður_
fagmaður.
Eins og J. G. minntist á,
framleiddi þessi verksmiðja ein-
mitt fyrir ROSS um tíma en
hann minntist ekki á hitt, að
verksmiðjan pakkaði hinum ís-
lenzka fiski sínum undir merki
ROSS! En heldur hann ekki
fram, að íslenZka fiskinn eigi
að pakka undir íslenzkmn
merkjum?
Þá komum við að „hringun-
um“, sem J. G. verður svo tíð-
rætt um. Þessir svokölluðu
„hringar", þ.e.a.s. stór og fjár-
sterk fyrirtæki eða firmasam-
steypur eru einmitt ágætir kaup
endur, enda hafa aðalkaupend-
ur SH í Englandi undanfarin ár
verið slíkir „hringar", og svo er
enn. Aðalkaupandi SH í Eng-
landi undanfarin ár var BE-
Magnús Z. Sigurðsson.
MAST grúppan, sem var sam-
steypa nokkurra stærstu fisk-
innflytjenda í Bretlandi. Nú
hefur þessi grúppa verið leyst
upp. Eitt aðalfyrirtækið í BE-
MAST grúppunni var „hring-
urinn“ Associated Fisheries, en
þeir munu eiga um 140 togara
og eru í tölu allra stærstu
framleiðenda í Bretlandi á fryst
um fiskflökum og fiskréttum
ýmis konar, en einmitt Associa-
ted ■ Fisheries og MacFisheries
— líka mjög stórt fyrirtæki —
eru nú helztu viðskiptamenn
SH í Bretlandi. Sölur SH í Bret
landi til annarra en „hring-
anna“ eru sáralítlar miðað við
„hringa“-kaupin.
J.G. segir 1 samtalinu við Vísi:
„Þegar svo er treyst á viðskipti
við allsráðandi aðila, hvort sem
er ríkisverzlun eða stórir fisk-
hringar á Vesturlöndum, þá kom
umst við fljótt að raun um það,
að hringarnir kaupa aðeins þeg-
ar hagkvæmt «i fyrir þá og það-
an sem það er hagkvæmast í
hvert skipti, svo aldrei er að vita,
hvort maður hefur áframihald-
andi markað við þá, nema mað-
ur sé reiðubúinn að samþykkja
þeirra verðhugmyndir. sem oft
eru ekki í neinu samræmi við
markaðsverðið á hverjum tíma.
Afsetning á vörunni verður ekki
trygg og verðið ákveðið af ein-
um eða fáum innflutningsaðil-
um, sem nær ætíð hafa samráð
sín á milli.“
Samlíking sú, sem J.G. gerir
hér á innflutningseinokun Aust-
ur-Evrópu annarsvegar og „fisk-
hringum" í vestrænum löndum
hinsvegar, er algjörlega óraun-
hæf.
í Austur-Evrópu er, í hverju
tilfelli, um einn innflutningsað-
ila að ræða, b. e. ríkisstofnun,
sem hefur algjöra einokun. Við-
skipti íslands /ið þessi lönd fara
Fisklöndun.
fram á grundvelli clearingsamn-
inga. Það er fyrst og fremst kom-
ið undir utanríkisverzlunarpóli-
tík viðkomandi lands á hverjum
tíma, hvort við seljum mikið eða
lítið magn af frystum fiski til
þessara landa — að því tilskildu
að sjálfsögðu, að ísland leggi
sjálft áherzlu á að selja þangað
fisk.
í Bretlandi, til dæmis, er inn-
flutningur á freðfiski hinsvegar
frjáls, og svo er einnig í flestum
öðrum ríkjum Vestur-Evrópu, þ.
e.a.s, ríkisstjórnir þessara landa
hafa ekki afskipti «f því, hvort
freðfiskur er fluttur inn eða ekki,
eða frá hvaða löndum hann er
keyþtur. f Bretlandi eru margir
innflytjendur og dreifendur fyr-
ir hendi og eru þeir algjörlega
frjálsir í ákvörðunum sínum um
það, hvort þeir kaupa. hvar þeir
kaupa og fyrir hvaða verð þeir
kaupa. Það er því hrein fjar-
stæða hjá J.G. að halda því fram,
að einhver einn ,.hringur“ sé þar
allsráðandi.
Samkeppni á brezka
markaðnum.
Það er villandi hjá J.G. er hann
gefur í skyn að ekki ríki sam-
keppni milli hinna ýmsu inn-
flytjenda, framleiðenda og dreif-
enda á frystum fiski í Bretlandi.
Hér ríkir einmitt fullkomin sam-
keppni og hún mjög hörð. f því
sambandi má minna á þann gíf-
urlega kostnað sem stóru fyrir-
tækin leggja, hvert fyrir sig, í
auglýsingar og markaðsuppbygg-
ingu yfirleitt. Hvert fyrirtæki
reynir að ná til sín sem mestum
hluta markaðsins. Slíkt er eðli
frjálsra viðskipta.
Verðið á íslenzka frysta
fiskinum í Bretlandi.
f viðtali við Morgunblaðið
þann 18. f. m„ segist J.G. vera
„ . . . andvígur því, að tilkynn-
ingar um ,sölu afurða á erlendum
mörkuðunx séu birtar í blöðun-
um. Það á alls ekki að fara heim.“
Það, sem helzt er ástæða til að
birta ekki um slík mál, er auð-
vitað söluverðið. En í umræddu
viðtali sínu við Vísi verður J.G.
einmitt mjög tíðrætt um verðið
á íslenzka fiskinum til Bretlands.
Þetta er nú samreemið í mál-
flutningnum.
J.G. segir í Vísi, eftir að hafa
lýst sölum sínum til Bretlands
árið 1960: „Sv* skeður það á
seinni hluta ársins 1960 að ROSS-
grúppan stuðlaði að því, að fiski-
málfulltrúi íslands í Grimsby,
Woodcock, skrifaði islenzkum
stjórnarvöldum bréf, þar sem
kvartað var yfir því, að við seld-
um freðfisk á of lágu verði“!
Þessi ummæli J.G. um fiski-
ráðunaut íslands í Bretlandi eru
vægast sagt óviðeigandi. Davíð
Ólafsson f iskimálast j óri birti
ítarlegar athugasemd við þau í
Vísi 6 .þ.m. og vildi ég leyfa mér
að vísa hér til þeirrar athuga-
semdar.
J.G. til upplýsinga skal það
hinsvegar tekið fram, að þegar
ég var í Englandi í byrjun árs-
ins 1961, létu ýmsir aðilar á
markaðnum, aðrir en Ross, þetta
álit sitt í ljós, og hefði Atlantor
h.f. þá verið farinn að flytja út
freðfisk til Englands. hefði senni-
lega þá þegar náðst hærra verð.
Þegar J.G. nú er að reyna að
réttlæta þessar gjörðir sínar,
segir hann, að þáverandi söluverð
hans hafi verið fyllilega sam-
svarandi þáverandi verði til
Rússlands. En nokkru áður í
sama viðtali telur hann verðið
til Rússlands hafa verið allt af
lágt!
Hvað snertir frásögn J.G. um
hugmyndir stjórnar SH og sín-
ar um fáanlegt verð í Bretlandi
fyrir framleiðslu ársins 1962, þá
fullyrðir hann, að honum hafi
loks tekist að ná sama verði og
Atlantor h.f. var þá þegar búinn
að semja um. Er þetta ekki hinn
ákjósanlegasti árangur af sam-
keppninni við Atlantor h.f.?
Sölur Atlantor h.f. til
Englands.
J.G. heldur því fram í viðtöl-
um sínum bæði í Morgunblaðinu
og Vísi, að útflutningur Atlantor
h.f. til Englands „trufli". f
nefndu viðtali í MorguKblaðinu
segir hann, að mínar sölur muni
„ . . . hafa í för með sér, að aukn-
ing á sölu á íslenzkum freðfiski
til Bretlands verður minni og
hægari en ella.“ Hér fer J.G. enn
með hina mestu fjarstæðu, enda
reynir hann ekki einu sinni að
rökstyðja þessa fullyrðingu
sína.
Öllum, sem þekkja til á stór-
um frjálsum mörkuðum fyrir
frystan fisk — þetta gildir reynd-
ar almennt um flfestar vörur —
er ljóst. að þegar fleiri aðilar en
einn koma fram sem seljendur,
má gera ráð fyrir auknu heild-
armagni. að öðrum aðstæðum
óbreyttum. En auk bess vona ég,
að útflutningur Atlantor h.f.
muni hafa heillavænlegar afleið
ingar fyrir heildarútflutning á
frystum fiski á fleiri sviðum, með
al annars hvað snertir verðið og
ennfremur, að frystihúsin fái fisk
inn framvegis greiddan fvrr en
nú er. í því sambandi vildi ég
taka fram, að fyrir nokkrum
dögum greiddi Atlantor h.f. til
frystihúsanna andvirði fyrsta
farmsins að fullu, rúmlega viku
eftir að skipið fór frá landi. Hér
er um framleiðslu 1962 að ræða.
Útborgunarverð okkar er talsvert
hærra en útborgunarverð SH fyr
ir samskonar tegundir.
Gróusögu J.G. um það, að
ROSS selji frysta fiskinn frá
Atlantor h.f. til viðskiptamanna
sinna á sama verði og þeir kaupa
hann hér, þarf ekki að svara.
Varla mun nokkur maður trúa
því, að stór og r«ynd fyrirtæki
selji keyptar vörur á innkaups-
verði. Hér er aðeins um fráleit-
ar sögusagnir að ræða, sem J.G.
lætur fara frá sér til þess eins
að í-eyna að gera viðskipti Atlan-
tors h.f. við ROSS tortryggileg.
Það er næsta furðulegt fyrir-
bæri, hversu lengi framkvæmd
J.G. í markaðsmálum hefur lið-
ist. Undanfarin ár virðist hann
hafa verið svo til einráður um
sölu helztu útflutningsvöru ís-
lenzku þjóðarinnar (að sjálf-
sögðu að undanskildum útflutn-
ingi SÍS). Árangurinn kemur nú
berlega í l]ós, þegar það er loks
komið í hámæli, að frystibúsin
innan SH verði að bíða 8—10
mánuði eftir greiðslu fyrir fram-
leiðslu sína og þrátt fyrir það,
að árið 1961 var hagstætt mark-
aðsár fyrir frystan fisk, eins og
J.G. sjálfur viðurkennir, liggja
enn miklar birgðir frá fyrra ári
óseldar í landina.
Eftir þann árangur, sem sölu-
starfsemi J.G. hefur borið und-
! anfarin ár, mætti telja eðliiegra,
, að hann reyndi ekki að kenna
| öðrum, hvernig á að selja fryst-
(an fisk.