Morgunblaðið - 17.11.1962, Blaðsíða 10

10
MORCT’Nnr 4 fílf>
Laugardagur 17. nóv. 1962
• RÖDD sovézka Ijóðskálds-
ins Jevgenij Jevtusjenko, sem
kvaddi sér hljóðs fyrir nokkr-
um árum i heimalandi sínu,
hefur borizt út fyrir landa-
merki Sovétríkjanna. Vestur-
landabúar hafa hlýtt á þessa
rödd, og þeir heyra í henni
nýjan tón, nýja hugsun, sem
viU brjóta af sér öll bönd.
Ljóðskáld, sem hefur sýnt lit-
ríkari, frjálsari og breiðari stil
en nokkur sovézkur ljóðasmið
ur síðari áratuga. Ljóðskáld,
sem kommúnískir flokksmenn
gagnrýna og ávíta og vara
við „mælgi, orðagjálfri og
lítilmótlegri lýðhylli“, þegar
orð hans hæfa það mark sem
þeim er bent að.
Hér fer á eftir grein um
þetta ljóðskáld dagsins í Sov-
étríkjunum, lauslega þýdd úr
Berlingske Xidende.
Jevtusjenkoflytur ljóð sitt „Babí Jar“.
Hinn „ungi, reiöi mað-
ur“ Sovétríkjanna
„Þeir eru hinir sömu og dður"
„Það er sími í kistu Stalíns“
„Hér liggja hinir dauðu, gleymdu"
• Sovétríkin eiga einnig
sína „ungu reiðu menn“. Eng
um Stalín né nokkrum eftir-
komenda hans, hefur tekizt
að kúiga þá.
• Á sviði ljóðaskáldskapar
er Jevgenij Jevtusjenko, án
efa, Ijó'Sasta dæmið um þá
einurð, sem fyrst varð opin-
ber, þegar hafin var í Sov-
étríkjunum baráttan gegn
stalínismanum — einurð sem
ljóslega hefur ekki verið unnt
að kaefa að nýju. Raust Jevt-
usjenko vekur óró, hann legig-
ur stundum ti'l málanna orð,
sem skelfa. Jevtusjenko er 29
ára að aldri, en æskan í
landi hans hefur þegar í nokk
ur ár haft á honum mikið dá-
læti. Það leikur vart nokkur
vafi á því að með þessu Ijóð-
1 skáldi berst rödd ferskari
kynslóðar í Sovétríkjunum.
• Fyrir skömmu lét þessi
reiði ungi maður aftur frá
sér heyra. Það var rétt áður
en ár var liðið frá því, er
jarðneskar leifar Stalíns voru
fluttar úr grafhýsinu við
Rauða torgið, að kvæði eftir
Jevtusjenko birtist í „Pravda“
málgagni sovézka kommún-
istaflokksins. Heitir kvæðið
„Aðvörun til erfingja Stalíns“.
Kvæði þetta hefur víða flogið,
; en þar segir m.a. „Þegar ungu
hermennirnir frá Ryzan og
Kúrsk bám lík Stalíns út
úr grafhýsinu í kirkjugarðinn
j þar bak við, þá var svipur
Stalíns slíkur, sem hann væri
að festa sér vel i minni, hverj-
ir þeir væm, svo að hann
gæti síðar risið upp og hefnt
sín á þeim.“ „Eg hef það á
tilfinningunni," segir Jevtusj-
enko, „að það sé sími í kistu
Stalíns. Jósef Stalín gefur
Enver Hoxa fyrirskipanir og
það lig'gur önnur lína frá þess
um síma til vissra móttak-
enda.
Nei, Stalín hefur ekki gefizt
upp
Hann lítur á dauðann, sem
hvern annan hlut,
er hægt sé að sigrast á.
Við rifum hann út úr
grafhýsinu
en hvernig eigum við að rífa
hann út úr hjörtum
arftaka hans.“
Og í lok kvæðisins, sem er
beint til sovétstjórnarinnar
segir skáldið:
„Stalín hefur eitfchvað í hyggju
Hann hvílist aðeins.
Þið verðið að tvöfalda
þrefalda
vörðinn við þessa gröf.
Svo að Stalín rísi ekki upp
Og með honum fortíðin ..
Hver er Jevtusjenko?
• Og hver er svo þessi ein-
arði ungi maður, þetta Sovét-
skáld, sem af kommúnískum
gagnrýnendum í heim-alandi
sínu hefur verið kallaður
„heimsborgaralegur dvergur“
eftir að eitt hinna umdeildu
ljóða hans „Babí Jar“ (bar-
áttuljóð gegn Gyðinga-and-
róðrinum í Sovétrikjunum)
birtist opinberlega í dagblað-
inu „Literaturnaya Gazeta“ í
Moskvu.
Jevgenij (Eugen) Jevtus-
jenko fæddist árið 1933 í smá
bænum Sima, sem er í ná-
munda við Irkutsk í Síberíu
Faðir hans var jarðfræðingur,
móðir hans söngkona. Sext-
án ára að aldri var Jevtus-
jenko atvinnumaður í knatt-
spyrnu, markmaður. Þá birt-
ist fyrsta ljóð hans í blaðinu
„Sovét sport“. Eftir 1951 voru
kvæði hans birt reglulega í
blaði sovézka æskulýðssam-
bandsins. Frá árinu 1952 stund
aði hann nám í bókmenntum
við Gorki-stofnunina og það ár
var fyrsta kvæðasafn hans
„Baklið framtíðarinnar" gef-
ið út. Árin 1955-56
lcomu út ljóðabækurnar
„Þriðji snjórinn" og „Gata
hinna hrifnu". Skömmu eftir
20. flökksþing sovéakra komm
únista, þegar Krúsjeff hóf
baráttuna gegn stalínisman-
um, birtist kvæðið „Station
Sima“, sem er nokkurs kon-
ar sjálfsæfisaga Jevtusjenko.
Með „Station Sima“ varð
hann frægur og átrúnaðar-
skáld sovézkrar æsku.
En „Station Sima“ féll ekki
í kram starfsmanna flokksins.
í öllu kvæðinu berst Jevt-
usjenko fyrir einstaklings-
hyggjunni, sem er andstæð
hóphyggju kommúnismans.
Með hörku og miskunnarleysi
lýsir hann sjálfsánægju starfs
manna flokksins, og veik-
leika þeirra fyrir mútum. í
hreinum orðum lýsir hann
þrældóminum, ófrelsinu og
biturleikanum yfir svikunum
við verðmæti hinnar komm-
únísku byltingar — en hinn
reiði ungi maður, Jevtus-
jenko, „lærisveinn Lenins“,
telur verðmæti þeirrar bylt-
ingar mikilvægari öllu öðru.
Rekinn
Eftir að kvæðið „Station
Sima“ var birt opinberlega,
var Jevtusjenko ávítaður af
rithöfundasambandinu og rek
inn úr Komsomol, æskulýðs-
fylkingu ungkommúnista.
Kvæðið var strikað út af út-
gáfuáætlun tímaritsins „Októ
ber,“ en ljóð hans héldu þó
áfram að birtast í menningar
— og stjórnmálaritum. Hann
var um þetta leyti orðinn eft-
irlætisljóðskáld yngri kyn-
slóðarinnar svo að algert hvarf
ljóða hans hefði vafalaust rót
að upp miklu moldviðri.
Vinsældir Jevtusjenkos með
al æskunnar jukust stöðugt
að sama gkapi og ákúrur
opinberra gagnrýnenda. En
nafn hans flaug þá fyrst að
marki út fyrir landamörk
Sovétríkjanna, þegar hann
orti „Babí Jar.“ í símskeyt-
um, sem voru lesih um allan
heim, var frá því skýrt, að
stúdentar og önnur ungmenni
í Moskvu hefðu hyllt Jevtus-
jenko ákaflega á hinum ár-
lega degi skáldskiaparins. Þús-
undir manna, sem sainazt
höfðu saman á Majakovski
torgi höfðu krafizt þess, að
hann læsi kvæðið, sem harð-
ast var gagnrýnt. Hrifninigdn
varð svo ákafleg, meðan hann
las kvæðið, að lögreglan varð
að skerast í leikinn. En mann-
fjöldinn neitaði að sleppa
Jevtusjenfco og hann varð að
lesa kvæðið sitt „Babí. Jar“
enn einu sinni.
SAGAN UM BABl JAR
• Hvers vegna hafði kvæð-
ið um „Babí Jar“ svo sér-
lega sterk álhrif á sovézka
æsku? Hvað er „Babí Jar“?
Hvað merkir „Babí Jar“?
„Babí Jar“ er nafn á gili
í námunda við Kiev, þar sem
Þjóðverjar drápu þúsundir
Gyðinga á styrjaldarárunum.
Þegar árið 1944 hafði IIja
Ehrenburg ort stutt kvæði
með sama heiti, en í kvæði
Jevtusjenkos er unnt að lesa
milli línanna boðskap, sem
ekki er að finna í fcvæði Ehr-
enburgs, — og það var þessi
boðskapur, sem varð orsök
hins mifcla uppnáms í sovézk
um blöðum.
Á aftökustaðnum í „Babí
Jar“ er enginn minnisvarði
um það, sem þar gerðist. Og
í flestum rússneskum al-
fræðiorðabókum er hvergi
minnst á „Babí Jar“ einu orði,
enda þótt ódæðið, sem framið
var þar í gilinu, sé eitt af
hryl'lilegri gjörðum Þjóðverja
gagnvart rússnesku þjóðinni.
Þeir fáu Gyðingar, sem sluppu
lifandi frá þessurn atburði,
hafa síðar skýrt frá því, að
þeim hafi aldrei borizt tál
eyrna fregnir iwn eða við-
varanir við því, hvernig Þjóð
verjar færu með Gyðinga.
Kvæði Jevtusjenko er
greinilega ögrun við andstöð-
una gegn Gyðingum í Sovét-
ríkjunum. Hann byrjar með
orðunum: „Hér liggja hindr
dauðu, gleymdu." Og ljóð
hans verður að hrópi samúð-
ar, — „þögult óp vegna þeirra
þúsunda og aftur þúsunda,
sem grafnir eru í þessari jörð“
Þegar hann stendur á þess-
um stað, finnst honum sem
sjálfur sé hann Gyðingur.
Hann er Jesús á krossinum.
Hann er Dreyfus. Hann er
Anna Frank. Og ljóðinu lýkur
á því að „þá fyrst, er síðasti
vottur andstöðunnar gegn
Gyðinguim hefur verið þurrk-
aður burt úr þessum heimi,
— þá fyrst megum við syngja
Internationalinn". Það er —
eins og gagnrýnandinn Henriik
Neiendam hefur skrifað —
„engin vafi á því, að Jevtus-
jenko hefur hæft auman blett
með þessu kvæði, með því að
yrkja hávær og reiður um
Gyðiniga-andróðurinn í Sovét-
ríkjunum.
Jevtusjenko hefur gengið í
berhögg við stjórnmálarithöf-
undana með því að gera að
umtal'sefni mál, er skyldi
kyrrt liggja, — og með þvi að
tala af ástríðuþunga gegn því,
sem opinberlega var látið við-
gangast. En slíkt getur skap-
að fordæmd og orðið hættu-
legt — og því var það, að
Krúsjeff lét einn af fulltrú-
um sínum (um mdðjan okt.
mánuð) vara ljóðskáld eins og
Jevtusjenko við því, sem nefnt
var „lítilmótleg lýðhylli." En
það er vafasamt, að Jevtus-
jenko láti þá aðvörun á sig
fá. f kvæði, sem Jevtusjenko
las upp á „degi ljóðlistarinn-
ar“ sagði hann: „Ég mun
standa fastur fyrir þar til yf-
ir lýkur og skal aldrei verða
annarra undirlægja."
• í athyglisverðri ritgerð,
sem sænski prófessorinn Nils
Afce Nilsson, hefur skrifað
um Jevtusjenko og sjónarmið
hans, vekur hann athygli á
því, að sú mynd, er Jevtus-
jenko gefur af sjálfum sér og
sinni kynslóð í Sovétríkjunum
samræmist ekki í öllum at-
riðum þeirri mynd, sem greina
má í bókum, sem verðar hafa
þótt Lenin verðlaunanna.
Myndin, sem Jevtusjenko
bregður upp, er þvert á móti
í roeira samræmi við frásagn-
ir erlendra fréttamanna og
ferðamanna í Rússlandi. Þrátt
fyrir h'inn óhóflega stjórnmála
áróður má sjá, að meðal sov-
ézkra ungmenna eru margir
kynlegir kvistir, sem koma
fyrir likt og ungmenni alls
staðar annars staðar í heim-
inum. Þau hafa gleði og á-
nægju ai því að hlusta á jazz
og horfa á Picasso, eru opinsfcá
sjálfumglöð, tortryggin á full-
mótuð sjónarmið hinna eldri
og ofnotuð hugtök og orða-
tiltæki. Prófessorinn leggur á
það álheralu, að þegar Jevt-
usjenko kallar sjálfan sig
kommúnista, sem hann eflaust
er, þá leggi hann gjarna á-
herzlu á, að það séu hugsjón-
ir Lenins, sem hann hyldi og,
að hann hafi á valdatíma Staí
íns og einnig að honum liðn-
um séð verðmæti byltingar-
innar svikin.
Prófessorinn segir ennfrem:
ur: „í mörgum ljóðum sín-
um, kemur Jevtusjenko fram
á sjónarsviðið, sem ungur mað
ur ölvaður af hinum fjöl-
skrúðugu tækifærum lífsins.
Eða hann kemur fram, sem
hinn rómantíski boðberi ung-
feommúnista, sem bendir á
það með stolti, að hann hafi
eitthvað til þess að trúa á,
sem ungir menn á Vestur-
lönduim hafi ekki. En svo
feoma augnablik umhugsunar
oig efa. Þá lætur hann það
uppskátt, að í sovézka kerfinu
sé einnig mikið óréttlæti,
hræsni og falis, sem vissu-
lega ákalli reiði ungs manns.
• Jevtusjenko leggur sjálf-
ur enga dul á, að honum finnst
hann tengdur Vesturlöndum,
og hinum reiðu ungu mönn-
um þeirra. Og list þeirra. Ár-
ið 1958, áður en hann fær
tækifæri til þess að heimsækja
Bandaríkin, England, Kúbu,
Finnland og fleiri lönd, segir
hann í ljóði, að landamörkin
hleypi í hann kergju. Hon-
um finnst ömurlegt, að þekkja
ekki Buenos Aires og New
York. Hann vill geta ráfað
um í London eins og hann
lystir. Hann vill geta talað
við alla og riðið um götur
Parísarborgar í dögun, eins
og drengur. Og hann þráir list
sem er eins fjölþætt og hann
sjálfur.
Árið 1961 féfck Jevtusjenko
fyrst tækifæri til þess að
heimsækja England. Dvöl
hans þar var mikill sigur,
því að öllum gazt svo vel að
þessu fallega ljóshærða Sov-
étskáldi og aðlaðandi fram-
komu hans, gáfulegum og ó-
heftum sjónarmiðum.
Meðal þess, sem hreif Jevt-
usjenko mest í Englandi var
— að því er hann sjálfur seg-
ir — „hin athyglisverða kurt-
eisi Englendinga," jazzhljóm-
leikar hjá Louis Armstrong,
Hertoginn af Argyll og heim-
sókn í Soho-næturklúbbinn,
„The Establishment". Jevtus-
jenko hélt uppi vörnum fyr-
ir twist-dansinn og saigði: „Per
sónulega fæ ég efcki skilið,
hvernig unnt er að kalla
dansa „kapítalíska" eða „sósí-
alíska.“ Um enska kurteisi
sagði hann „Ef setja ætti á
stofn alþjólegan skóla í fcurt
eisi, yrðu kennararnir að vera
enskir." Og um hljómleifca
Armstrong: „Amstrong lék af
inniblæstri, en ég tók eftir þvi,
að þrátt fyrir allt, var þetta
honum erfitt. Þegar þessi
mikli trompetleikari lét gamm
inn geisa, mátti í augum
hans já votta fyrir barns-
legri, frumstæðri sorg.“ Um
heimsóknina til hertogans af
Argyll í Inveraray sagði Jevt-
usjenko. „Hertoginn var í þjóð
búningi og mjög tignarlegur.
Yfirleitt var hertoginn hríf-
Framhald á bls. 15.