Morgunblaðið - 12.12.1962, Side 13

Miðvikudagur 12. des. 1962
MORGUNBLAÐIÐ
13
New York, laugardag 8. des.
Á ÞRÍTUGUSTU og annarri
hæð í aðalstöðvum Samein-
uðu þjóðanna við Austurá
situr íslenzkur vísindamaður
að störfum. Þessi maður er
dr. Björn Jóhannesson frá
Hofstöðum í Skagafirði, einn
af dugmestu og efnilegustu
yngri vísindamönnum okkar.
Hann er efnaverkfræðingur
og jarðvegsfræðingur að
menntun, lauk verkfræði-
prófi við Tækniháskólann í
Kaupmannahöfn árið 1940 og
doktorsprófi við Comell-há-
skólann í Bandaríkjunum ár-
ið 1945. Vann síðan að jarð-
vegs- og áburðarrannsóknum
við Atvinnudeild Háskólans
fram til ársbyrjunar 1962, er
hann fluttist hingað til New
York.
Dr. Björn er starfsmaður
Framkvæmdasjóðs Samein-
Sígurður BJarnason:
Merkileg starfsemi
Frankvæmdasjóðs SÞ.
Islenzkur vísindamaður, dr.
Björn Jóhannesson er þar
starfsmaður
uðu þjóðanna (Special Fund).
Réðist hann til sjóðsins til
tveggja ára. Starfar hann í
þeirri deild hans, sem fjallar
aðallega um ýmiskonar rann-
sóknarstofnanir, fyrst og
fremst í þágu landbúnaðar
og matvælaframleiðslu. —
Mcginhlutinn af starfi hans
er fólginn í því að undirbúa
framkvæmdaáætlanir og
tryggja eftir föngum að þær
séu reistar á traustum grund-
velli. Vinnur hann um þess-
ar mundir að nálega 30 slík-
um áætlunum í hér um bil
jafnmörgum löndum.
Ég heimsótti þennan íslenzka
vísindamann nú í vikunni og bað
hann segja lesendum Mbl. hitt
og þetta um starfsemi Fram-
kvæmdasj óðsins.
— Framkvæmdasjóðurinn er
Stofnun, sem Sameinuðu þjóð-
irnar settu á laggirnar með á-
lyktun Allsherjarþingins 14. okt.
1958, segir dr. Björn. — Tilgang-
ur hans er að styrkja meirihátt-
er undirbúningsrannsóknir, rann-
sóknar- eða kennslustofnanir í
hinum svokölluðu vanþróuðu
löndum.
Um leiS og þessi sjóður var
Stofnaður var tækniaðstoð SÞ
skipt í tvennt. 1 fyrsta lagi í hina
eiginlegu tækniaðstoð, sem fæst
við minniháttar tæknileg vanda-
mál, sem stendur yfir tiltölu-
lega skamman tíma, venjulega
1—2 ár eða skemur.
1 öðru lagi viðfangsefni, sem
tekur lengri tíma að leysa. Und-
ir þau flokkast verkefni hins
nýja sjóðs.
— Hverskonar viðfangsefni
veitir sjóðurinn aðstoð við að
leysa?
— f stórum dráttum má segja
að hann aðstoði við þrennskonar
verkefni.
í fyrsta lagi rannsóknir á nátt-
úruauðlindum landanna, svo sem
fallvötnum, áveituvatni, námum
og jarðvegi.
í öðru lagi við að koma á fót
margskonar stofnunum á sviði
hagnýtra rannsókna, svo sem til-
raunastofnunum á sviði land-
búnaðar, fiskveiða eða iðnaðar.
í þriðja lagi aðstoð við ýmis-
konar menntastofnanir á sviði
atvinnuvega og framleiðslu.
Ef tiltekið framlag, sem farið
er fram á er lægra en 250 þús.
dollarar kemur það í hlut hinn-
ar venjulegu tækniaðstoðar að
sinna því. Ef hinsvegar að fram-
lagið er hærra en það, þá verður
Framkvæmdasjóðurinn sá aðili,
sem verður að leysa málið.
Á móti framlagi sjóðsins er
það gert að skilyrði að viðkom-
andi þjóð leggi fram a. m. k.
jafnháa upphæð af eigin fé.
Að jafnaði er gert ráð fyrir að
sjóðurinn ljúki einstökum verk-
efnum sínum á 3—5 árum. Hann
hóf starfsemi sína 1. janúar 1959
og hefur því starfað í tæp fjögur
ár.
— Hve miklu fjármagni hefur
stofnunin ráðstafað á þessu
tímabili?
— Um 210 milljónum dollara
eða rúmum 9 milljörðum ísl. kr.
Þessu fé hefur verið varið til
— víkingar og abstraktlist
rannsókna, kennslu og tilrauna-
stofnana í 70 löndum. Á móti
hafa hlutaðeigandi lönd lagt
fram 287 milljónir dollara. Fram-
lag Framkvæmdasjóðsins er ó-
afturkræfur styrkur, en ekki lán,
Framkvæmdir þær, sem sjóð-
urinn hefur styrkt skiptast
þannig: Rannsóknir á náttúru-
auðlindum 98, tæknilegar
kennslustofnanir eða skólar á
sviði atvinnuvega 99 og stofnan-
ir á sviði hagnýtra rannsókna 46.
— Til hvaða heimshluta hafa
styrkir sjóðsins aðallega verið
veittir?
— Svo að segja eingöngu til
Afríku, Asíu og Suður-Ameríku.
— Hve mikið fjármagn hefur
sjóðurinn til umráða og úthlut-
unár árlega?
— Á næsta ári mun hann
sennilega úthluta um 65 milljón-
um dollara eða hátt á þriðja
milljarð ísl. króna.
— Hvernig er þessa fjár aflað?
— Með frjálsum framlögum
aðildarríkja SÞ. Af þeim hafa
um 40% komið frá Bandaríkj-
unum.
•— Hve mikið leggjum við ís-
lendingar fram í þessu skyni?
— Við höfum borgað 4 þús.
dollara á ári eða rúmar 170 þús.
krónur. Flest af aðildarríkjum
samtakanna borga eitthvað í
sjóðinn.
— Er mikil eftirspurn eftir að-
stoð hans?
— Já, geysileg. Engin von er
til þess að hann geti sinnt öllum
þeim umsóknum, sem honum
berast.
— Hefur ísland aldrei sótt um
aðstoð sjóðsins?
— Jú, sl. haust barst umsókn
frá ríkisstjórn íslands um aðstoð
til þess að framkvæma undir-
búningsrannsóknir á vatnsföll-
um vegna fyrirhugaðra raforku-
framkvæmda.
í þessu sambandi má geta þess
að yfirmaður verkfræðideildar
sjóðsins, Walter Weissel, fór í
heimsókn til fslands í nóvember
sl. til þess að kynnast af eigin
reynd þeim viðfangsefnum, sem
þarna er um að ræða. Lét hann
vel af för sinni og dvöl heima á
íslandi. Gefur för þessa deildar-
stjóra sjóðsins til kynna að
stofnunin telji fyrrgreindar
rannsóknir þýðingarmiklar fyrir
íslenzkt atvinnulíf.
— Fylgja mikil ferðalög þessu
starfi þínu?
— Við undirbúning hinna
ýmsu áætlana á vegum stofnun-
arinnar eru oft fengnir sérfræð-
ingar, sem sendir eru til þess að
kynna sér aðstæður í hlutaðeig-
andi löndum. Stundum förum
við starfsmenn sjóðsins sjálfir í
slíka leiðangra.
— Verður þú var við áhuga á
íslandi eða þjóð þess í starfi
þinu?
— sjálfstæðisbaráttan
— Næstum aldrei. Þó bar svo
við hér á dögunum er ég sat
fund með fulltrúum frá Colom-
bíuríki í S-Ameríku, að dýra-
læknir úr þeirra hópi lét þau orð
falla er hann frétti að ég væri
íslendingur, að einhver allra
merkasta rannsóknarvinna á til-
teknum búfjársjúkdómi hefði
einmitt verið unnin á íslandi.
Átti hann þar við vísindastörf og
rannsóknir dr. Björns heitins
Sigurðssonar á rannóknarstöð-
inni á Keldum.
— Það er slæmt að hafa misst
þig að heiman, dr. Björn, við
höfum vissulega mikil og að-
kallandi verkefni fyrir vísinda-
menn okkar, í þágu íslenzkra
bj argræðis vega.
— Ég kem sjálfsagt heim fyrr
eða síðar, segir dr. Björn Jó-
hannesson. Ég tel það heldur
ekki einskis virði fyrir land
okkar, ef mér tekst að véra
sæmilegur fulltrúi þess við þá
mikilvægu þjónustu, sem Fram-
kvæmdasjóður Sameinuðu þjóð-
anna veitir.
Á leiðinni frá dr. Birni fór ég
að hugsa nánar um það, að í raun
og veru þurfum við íslendingar
alveg sérstaklega á dugandi vís-
indamönnum að haida á sviði
jarðvegsfræðinnar. Vanþekking-
in og vantrúin á íslenzkri mold
og jarðefnum hefur löngum
valdið íslenzkum landbúnaði og
þjóðinni í heild tjóni. Við héld-
um í nokkrar aldir að ekki væri
hægt að rækta kartöflur á ís-
landi, og allt fram til síðustu
Dr. Björn Jóhannesson.
áratuga hefur skógrækt átt þar
erfitt uppdráttar vegna van-
þekkingar og vantrúar á gróður-
fari landsins. Kornræktin berst
af sömu ástæðum í bökkum og
mikið brestur á að við kunnum
ennþá að bera þannig á túnin
okkar að þau beri þann arð, sem
þau geta gefið. fslenzkur land-
búnaður þarf því vissulega á
leiðsögn hinna hagnýtu vísinda
að halda. Það er ekki nóg að fá
honum dýrar vélar, þó þær séu
nauðsynlegar. Þekkingin á eðli
gróðurmoldarinnar, frjómagni
hennar og möguleikum er frum-
skilyrði blómlegs landbúnaðar,
framfara og þróunar.
Eyjan í Norðurhafinu
Eins og að líkum lætur birtist
ekki mikið af fréttum frá fs-
landi í blöðum vestra. Undan-
farið hefur þó New York Times
haft fréttir um íslenzk stjórn-
málaviðhorf, húsgagnaiðnað Guð
mundar Guðmundssonar og Tré-
smiðjunnar Víðis í Reykjavík o.
fl. Herald Tribune birti einnig
fyrir skömmu myndarlegar
greinar um ísland eins og Mbl.
hefur skýrt frá. Fyrir skömmy
birtist svo grein um fsland í
hinu mikilsvirta blaði „The
Christian Science Monitor", eft-
ir einn af leiðarahöfundum
blaðsins, Caryle Morgan. Ber
hún fyrirsögnina „Plánetan í
Norðurhafinu".
Er grein þessi ákaflega velvilj-
uð landi okkar og þjóð og fróð-
leg fyrir þá, sem lítið vita um
okkur. Segir höfundur í upphafi
hennar að í hugum margra
Vesturheimsbúa svipi íslandi til
„hinnar hliðarinnar á tunglinu",
svo lítið viti þeir um þetta fjar-
læga norðurhafsland. Hann ræð-
ir síðan legu landsins á krossgöt-
um samgangna og flutninga,
hernaðarlegt mikilvægi þess,
sögu, atvinnuvegi, stjórnarhætti,
sjálfstæðisbaráttu og þátttöku fs-
lendinga í alþjóðlegu samstarfi.
Tíðræddast verður honum um
menningu þjóðarinuar, list-
hneigð og rótgróið þingræði og
lýðræði. Hann minnist á ríkan
áhuga fólksins á bókmenntum
og myndlist, þróun leiklistar og
hljómlistar og kemst síðan m.a.
að orði á þessa leið:
„f hugum íslendinga hefur
siðmenning, menntun og tunga
ávallt verið grundvallaratriði í
baráttu þeirra fyrir fullu þjóð-
frelsi. Það væri fjarstæða af
Ameríkumanni að halda fram
yfirburðum amerískra lífsvenja
gagnvart þessari rótgrónu menn-
ingarþjóð“.
Mikilsverð landkynning
Enda þótt hrifning okkar ís-
lendinga af hóli útlendinga um
land okkar og þjóð sé oft dálítið
barnaleg getur það þó ekki tal-
ist óeðlilegt að við fögnum vin-
samlegri landkynningu, sem mið-
ar að því að auka þekkingu
heimsins á íslandi og því fólki,
sem byggir það. Sú mynd, sem
Caryle Morgan bregður upp í
þessari grein er íslenzku þjóð-
inni vissulega mjög hagstæð og
getur orðið okkur að margvís-
legu gagni. Nokkrar skemmti-
legar teiknimyndir fylgja grein-
inni.
Fyrir 100—200 árum vissi
heimurinn lítið annað um ís-
Framhald á ols. 17.