Morgunblaðið - 08.02.1963, Blaðsíða 8

8
M ORCtJ /v ttr 4 ni n
Föstudagur 8. febrúar 1963
Tilraunir með ákvæðisvinnu hækkuðu
tímakaup um 30 prósent að undan-
gengnum vinnurannsóknum
Á FUNDI neðri deildar Alþingis
i gær héldu enn áfram umræður
um frumvarp Kinars Olgeirsson-
ar um Áætlunarráð rikisins, og
tókst ekki að ljúka þeim í gær.
Ýmsir nýrri og hærri launa-
taxtar komnir til
Pétur Sigur'sson (S) kvaðst
hafa talið rétt, þar sem almenn-
ar umræður um verkalýðsmál
hefðu dregizt inn í umræðurnar
um frumvarpið, að skýra frá upp
Jýsingum, sem fengizt hefðu á
vegum vinnutímanefndarinnar
svokölluðu, um launa- og vinnu-
tímaskiptingu. En áður en hann
veik að þeim þætti ræðu sinnar,
benti hann á, hve óraunhæf við
miðun lægsti taxti Dagsbrúnar
væri um afkomu launþega, vegna
hinna stórfelldu breytinga á þeim
þætti launamálanna. En þeim
verkamönnum fækkaði ört, sem
ynnu eftir þeim taxta, en nýjum
og hærri töxtum fjölgaði vegna
þeirrar viðurkenningar, sem feng
izt hefði á því, að ábyrgð og
reynsla, kunnátta og vinnuskil-
yrði ætti að vera staðreynd, sem
tillit er tekið til við samninga7
gerðir. I>á hafa nýjar og fjölmenn
ar stéttir komið til sögunnar,
sem samið hafa um sína eigin
taxta all frábrugðna töxtum
verkamanna hér í Reykjavík,
þótt ýmsum verkalýðsleiðtogum
þjóðarinnar virðist því miður
veitast erfitt að gera sér grein
fyrir þeirri staðreynd. Þá hefði
nýyrðið „launaskrið" komið inn
í umræðurnar, en það er skil-
greint sem sú hækkun tekna,
sem á sér stað umfram það, sem
breyting á kauptöxtum ætti að
hafa í för með sér.
Launaskriðið athyglisverður
tekjuliður
Launaskriðið getur valdið
launahækkun með ýmsu móti. í
fyrsta lagi eiga sér stað tekju-
hækkanir, vegna þess að ein-
stökum mönnum eða heilum
starfshópum er greitt umfram
samninga eða eftir hærri töxt-
um en ætlað er samkv. samning-
um. í öðru lagi getur aukin eftir
vinna valdið tekjuaukningu um-
fram hlutfallslega hækkun kaup
gjaldstaxta, þótt þessi ástæða sé
veigaminnst að margra mati. Og
í þriðja lagi hafa ákvæðisvinnu-
tekjur og tekjur af hlutaskipt-
um tilhneigingu til að hækka
meira en almennt kaupgjald,
vegna þess að launþegar njóta
þar beint bættra afkasta, meiri
vélvæðingar og aukinna tækni-
framfara. Það er enginn vafi á,
að einmitt þetta siðasta atriði
hefur á siðustu
12 — 15 mánuð-
um átt stórauk-
inn hlut í bætt-
um atvinnutekj-
um launþega hér
á landi, þótt ég
telji hins vegar,
að það sé ekki
nema brot af
því, sem það
gæti orðið. Sú staðreynd er kunn
frá sumum löndum, að í sumum
þeirra er launaskriðið veigameiri
þáttur í aukningu heildartekna
heldur en beinar kaupgjaldshækk
anir. Það, sem mér finnst því
einna verst, þegar verið er að
ræða launa- og verkalýðsmál
almennt, er sá skortur á þekk-
ingu á þessum málum hjá ábyrg
um aðilum, sem um það ættu að
vita, aðilum beggja hliða, sem
ættu að sjálfsögðu að fylgjast
með þróun þessara mála, eins
og óðrum.
Ákvæðisvinna á grundvelli
kvinnurannsókna
Kvað hann einna gleðilegasta
vottinn um framfarir á þessu
sviði hinar umfangsmiklu til-
raunir Sölumiðstöðvar hraðfrysti
húsanna, sem hafnar voru á
miðju s.l. ári, og byggjast á
ákvæðisvinnu á grundvelli vinnu
rannsókna. Kvaðst hann hafa
fengið fyrstu upplýsjngarnar um
þessar tilraunir á síðasta Alþýðu
sambandsþingi, þótt af einhverj-
um ástæðum hefði verið furðu
hljótt um niðurstöður þeirra að
öðru leyti en því, sem fram kom
í blaði samtakanna fyrir skömmu.
1 upplýsingum þeim kom m. a.
fram, að þeir, sem náðu svoköll-
uðum „normal-afkö3tum“, sem
fundin voru með vinnurannsókn-
um, fengu greitt 10% hærra kaup
en venjulegt tímakaup, en í
„normal-afköstum' þarf að ná
fram vissri lágmarksnýtingu og
vissum lágmarkshraða. Fyrir 1%
aukningu í nýtingu var greidd
10% kauphækkun svo og fyrir
20% hraðaaukningu. Peninga-
lega hafði þetta í för með sér
allt að 70% aukningu tekna, en
að meðaltali um 30%. Eitt af dag-
blöðunum hér í Reykjavík skýrði
frá því fyrir skömmu, að í Vest-
mannaeyjum hefðu fundizt dæmi
þess, að stúlkur, sem unnu að
pökkun, hefðu aukið tekjur sín-
ar um allt að 100%. Þegar þess
er gætt, að 70—80% þess mikla
fjölda, sem vinnur í frystihúsun
um um allt land, getur á til-
tölulega aukveldan hátt komizt
undir þetta launagreiðslukerfi
tæknilega séð og það er mögu-
legt á svokölluðu bón-
us-fyrirkomulagi fyrir hina,
sem ekki vinna við
flökun, snytingu, viktun og
pökkun, þá sést, hve geysiþýðing
armikið atriði er hér um að ræða
í þessum málum. Og að sjálf-
sögðu er hægt að koma slíkum
launagreiðslukerfum á í flestum
atvinnugreinum. Þannig hefur
mér verið sagt frá nokkrum
iðnaðarfyrirtækjum, sem tekið
hafa upp vinnurannsóknir og ný
iaunagreiðslukerfi. Þar er sömu
söguna að segja, það eru stór-
auknar tekjur launþeganna án
lengingar vinnutímans.
Fríðindi stór þáttur
vinnukostnaðar
Þá fór alþingismaðurinn nokkr
um orðum um það, að hin marg-
víslegu fríðindi séu nú orðin svo
stór þáttur vinnukostnaðarins,
að gefa verður honum meiri
gaum er. gert hefur verið fram
að þessu. Hér á landi hefur verið
gerð rannsókn á samningum
nokkurra stéttarfélaga til þess að
finna samningsbundinn fríðinda-
kostnað miðað við greiðslu og
raunverulega vinnustund. Þar
reyndust iðnaðarmenn drýgstir
með allt að 32%, Dagsbrúnar-
menn með rúmlega 21%, Iðju-
verkamenn með tæp 19% og verzl
unarmenn með rúm 18%. í lok
þeirrar skýrslu, sem alþingismað-
urinn vitnaði til í þessu sam-
bandi, var bent á nauðsyn auk-
ins ákvæðisvinnufyrirkomulags
svo og aukinnar hagræðingar við
hvers konar störf. Heppilegt væri
að taka sem - víðast upp viku-
launagreiðslur, þar sem er unn-
in tímavinna, einnig að stofna
sem víðast innan hinna einstöku
fyrirtækja samstarfsnefndir laun
þega og vinnuveitenda. Og ekki
hvað sízt þörf á, að fulltrúar at-
vinnurekenda og launþega ynnu
saman við rannsókn á því, hvert
gjaldþol atvinnuveganna og
hinna ýmsu greina þeirra væru
til þess að byggja á ráðstafanir
til bættra kjara og afkasta.
19 manna nefndin
Þá veik alþingismaðurinn að
þ\ í, að framsóknarmenn hefðu
nú tekið nýtt vígorð upp í bar-
áttu sinni gegn ríkisstjórninni,
orðið vinnuþrælkun. I því sam-
bandi minnti alþingismaðurinn á
19 manna nefndina svokölluðu,
sem höfð var sem skóbót fyrir
stjórn Alþýðusambandsins og
vinstri stjórnina. En ítrekaðar
kröfur komu fram um það frá
þessari 19 manna nefnd til stjórn
ar ASÍ og vinstri stjórnarinnar
að lífskjörin yrðu bætt, þar sem
10—12 stunda vinnudagur nægði
ekki til lífsviðurværis og var það
krafa _ verkalýðshreyfingarinnar
þá eins og talið er nú að svo
yrði. Þess vegna mætti slá því
föstu, að Þórarinn Þórarinsson
og Framsóknarflokkurinn hafi
ekki síður stuðlað að þessari svo-
kölluðu vinnuþrælkun en þeir
menn, sem ÞÞ telur, að nú geri
það.
Lengd og skipting vinnutímans
Loks vék alþingismaðurinn að
þeim rannsóknum, sem gerðar
hafa verið á vinnutíma verka-
fólks. Tók hann fram, að æfíazt
hefði verið til, að rannsóknirnar
næðu ekki aðeins yfir Reykjavik
heldur og yfir alla stærri kaup-
staði landsins, en enn sem komið
væri hefðu takmörkuð skil orð-
ið á upplýsingum utan af landi.
Hins vegar liggur fyrir ítarleg
skýrsla um vinnutíma ófaglærðs
verkafólks hér í Reykjavík árið
1961, sem starf vinnutímanefnd-
arinnar hefði verið bundið við
á fyrsta stigi þess, þótt einni stétt
hafi verið bætt við síðan, undir-
mönnum á verzlunarskipum, sem
talið hefur verið að búi við mjög
langan vinnutíma og um leið
lág kjör. Fjórir aðilar í Reykja-
vík voru teknir inn í þessa rann-
sókn, Dagsbrúnarverkamenn,
verkakonur frá verkakvenna-
félaginu Framsókn og loks iðn-
verkamenn og konur frá Iðju.
í greinargerð með skýrslunum,
sem þó er enn ekki að fullu
frágengin, segir m. a. að aldrei
hafi verið gerð almenn athugun
á vinnutíma verkafólks hér á
landi, sem byggðist á frumgögn-
um um þau efni né heldur skipt-
ingu hans í dagvinnu, eftirvinnu
og næturvinnu. Segir þar síðan
áfram:
„Þar sem tilgangur þessara at-
hugunar er að leita ráða til að
tryggja átta stunda vinnudag, án
þess að rýra tekjurnar, þ. e. a.s.
með því að stytta vinnutímann,
þá var óhjákvæmilegt að safna
frumgögnum um tekjurýrnun
ákveðinna starfsgreina og
hvernig þeirra hafi verið aflað,
þ. e. a. s. vinnutímanum og skipt-
ingu hans í dagvinnu, eftirvinnu
og næturvinnu. Slík rannsókn
verður þó varla gerð með vís-
indalegri nákvæmni nema lögð sé
í hana meiri vinna, tími og fyrir-
höfn en eðlilegt má
að telja frá hagkvæm-
um sjónarmiðum. Það ráð
var því tekið að leitast við að
leysa verkefnið með tilliti til þess
hvernig mætti fá allgóðar upp-
lýsingar um þetta efni, sem
skiptir höfuðmáli. Og vinnutil-
högunin var í stórum dráttum
á þann veg, að fyrst var fengið
almennt yfirlit yfir vinnutíma
helztu starfsgreina s.l. ár samkv
upplýsingum um tryggingar-
skyldar vinnuvikur. Og í öðru
lagi fór fram athugun á launa-
tekjum innan viðkomandi starfs-
greina, svokölluð úrtaksathugun
samkv. launauppgjöri fyrirtækja
og skattframtali einstaklinga. Og
í þriðja lagi fór fram athugun á
vinnutíma nokkurra einstaklinga
í hverri starfsgrein samkv. launa
greiðsluseðlum fyrirtækjanna.
78 þús. meðalárslaun,
57 vinnustundir á viku
Alþingismaðurinn gerði ítar-
lega grein fyrir niðurstöðum
þessara rannsókna eftir þeim
mismunandi vinnubrögðum, sem
beitt var. En heildarniðurstöð-
urnar urðu þær, að heildartekjur
launþega voru frá 5—18% hærri
en launatekjurnar. í því sam-
bandi tók hann fram, að nokkur
hluti af þessum tekjum kemur
ekki fram sem ráðstöfiinarfé hjá
iaunþegum, svo sem húsaleigu-
íekjur. Þá kom einnig fram í
þessari rannsókn, að framfærslu-
byrði verkamanna og iðnverka-
manna er miklu lægri en vísi-
tölufjölskyldunnar eða að jafn-
aði tæpulega eitt barn á fram-
færi, sem stafar aðallega af ald-
ursskiptingu þessara stétta, sér-
staklega verkamanna. Loks
leiddu heildarniðurstöður þessara
rannsókna í ljós, að meðaltekjur
verkamanna árið 1961 voru 78.3
þús. kr. Unnar vinnuvikur að
meðaltali voru 45,9i, vinnustundir
alls á árinu 2653, þar af dag-
vinnutímar 2070, eftirvinnutímar
266 og næturvinnustundir 317 eða
að meðaltali 57,2 tímar á viku.
Hvorugur vék að
frum varpinu.
Gísli Jónsson (S) vék að því
í upphafi máls síns, að í frum-
varpinu væri lagt til, að hér á
laridi verði tekin upp miklu víð-
tækari áætlunarbúskapur en áð-
ur hefði þekkzt hér og meiri
en þekktist í nokkrum öðrum
löndum en þeim, sem lúta ein-
ræðisstjórnum, enda naumast
hægt að koma slíkum áætlunar-
búskap á nema með einræðis-
skipulagi. í greinargerð frum-
varpsins taki flutningsmaður
fram, að eins og málum sé nú
komið á íslandi só aðeins tveggja
kosta völ. Annar kosturinn sá að
koma á heildarstjórn á þjóðar-
búskapnum og þá væntanlega
eftir fyrirmynd, sem ákveðin er
í sjálfu frumvarpinu. Hinn kost-
urinn er að
gefast upp við
að stjórna land-
inu sem sjálf-
stæðu ríki.
Væri hér ekki
um fávíst fleip-
ur að ræða,
mætti ætla, að
Alþingi tæki
þeim tökum á
þessu máli, að flestum öðrum
málum yrði vikið frá til þess að
ræða og koma sér saman um,
á hvern hátt verði mætt slík-
um vanda. En eigi að taka mark
á þeim umræðum, sem um frum
varpið urðu sl. fimmtudag á
milli þeirra Þórarins I jr rins-
sonar og flutningsmanns, Einars
Olgeirssonar, virðist hvorugur
þeirrar skoðunar, að hér sé um
svo alvarlegt mál að ræða, þar
sem hvorugur þeirra vék einu
orði að efni frumvarpsins allan
ræðutímann, en ræddu þess í
stað allt önnur atriðið gersam-
lega óviðkomandi frumvarpinu.
Hvað er að hreppa <>"
hverju er verið
að sleppa.
Kvað alþingismaðurinn það
hygginna manna hátt að athuga
vel og vandlega, þegar taka skal
upp nýja siði, og kasta hinum
fornu, hvað sé að hreppa og
hverju sé verið að sleppa, og
taka síðan ákvarðanir- sínar á
grundvelli þeirra athuguna. Því
þyki sjálfsagt að gera hér sam-
anburð á þróun efnahags og
menningarmála Islendinga, sem
EO telur að reyni að „halda sjálf
stæði sínu með' því að íslenzkir
auðmenn brazki hver sem betur
getur í stjórnleysi og afskipta-
leysi ríkisvaldsins“, og því hag-
kerfi, sem EO vill, að hér verði
tekið upp samkv. frumvarpinu.
Sú kynalóð, sem fædd var á
árunum 1880—1890 tók við land-
inu í sárustu fátækt af völdum
einræðis, einokunar og yfirráða
annarrar þjóðar og var svo kom-
ið, að fólkið flúði stórum hópum
til Vesturheims. Á þeim 70—80
árum, sem síðan eru liðin, hef-
ur þjóðin lyft sér upp í lífskjör,
sem fullkomlega eru sambærileg
við lífskjör annarra þjóða í
Evrópu og á það stig merining-
ar, frelsis og hugsjóna, sem bezt
gerist með öðrum þjóðum. Og
allt hefur það gerzt undir því
kerfi, sem EO að fullu fordæmir
og telur að leiði til þess, að við
glötum frelsi og sjálfstæði.
En hver er árangurinn af þvi
kerfi, sem EO vill, að hér sé
komið á? Eftir fyrri heimsstyrj-
öldina var það kerfi tekið upp
í Þýzkalandi, að visu ekki í jafn
rikum mæli, en reynslan varð
sú, að því varð ekki við haldið
nema með fullkomnu einræði,
sem síðar leiddi til nýrrar
heimsstyrjaldar. Þessu kerfi hef
ur einnig verið komið á í Rúss-
landi o.g í öðrum ríkjum komm-
únismans og leitt til hinnar
verstu miðaldakúgunar-
Með ummælum sínum kvað^t
bingmaðurinn ekki eiga við, að
fordæma beri alla skipulagn-
ingu í framkvæmdum einstak-
linga, félaga, ríkis og sveitar-
félaga. Hins vegar yrði slík
skipulagning að gerast með a"t
öðrum hætti, en lagt væri til
með frumvarpinu.
Þá yrði a3 binda
kaupgjaldið.
í framhaldi af þessu benti al-
þingismaðurinn á, að binda yrði
verðlag á öllum þeim gjaldalið-
um, sem hafa mundu áhrif á
framkvæmdir áætlunar, ef á
annað borð eigi að setja lög um
áætlunarbúskap, svo framar-
lega sem til þess sé ætlazt að
áætlanirnar standist. Einkum sé
það óhjákvæmilegt, ef samtímis
á að semja um sölu afurðanna til
margra ára i senn, svo sem flutn
ingsmaður ætlast til. Vitað sé,
að stærsti gjaldaliður fram-
leiðslukostnaðarins sé kaupgjald
ið. En um það atriðið er ekki
stafur í frumvarpinu og þar að
auki vitað, að flutningsmaður
mundi aldrei faWast á, að slík
atriði yrðu tekin inn í frum-
varpið. Áætlunarbúskapur án
bindingar kostnaðar er algjör-
lega óraunhæfur, nema gert sé
ráð fyrir öflugu framlagi úr
varasjóði, sem brúað gæti bilið
milli vinnuþiggjenda og vinnu-
veitenda og kvaðst alþingismað-
urinn ætla, að þá yrðilítið eftir
fyrir verkamanninn til aukinna
tekna. Jafnframt yrði að setja
ákvæði um bann við vinnustöðv-
unum, þar sem þær mundu að
sjálfsögðu gereyðileggja allar
áætlanir, en á það mundi EO
aldrei fallast.
Kvað alþingismaðurinn því frum
varpið, eins og það væri nú, ekki
til þess að tryggja efnahagsaf-
komu landsins í heild eða ein-
staklinga þess, ekki til þess að
tryggja frelsi íslands og sjálf-
stæði, ekki til þess að lyfta þjóð-
inni á hærra menningarstig held
ur beinlínis til þess að binda
þjóðina traustari böndum við
lönd sósíalismans eins og ber-
lega væri tekið fram í greinar-
gerð frumvarpsins.