Morgunblaðið - 20.04.1963, Side 1

%(/ apríl 1963
FYLGJUM V
KUNARSTEFN-
UNNI VEL FRAM
Ræða Ólafs Thors, forsætisráðherra
við útvarpsumræðurnar
HÉR fer á eftir ræða forsæt-
isráðherra, Ólafs Thors, sem
liann flutti í útvarpsumræð-
unum á miðvikudagskvöld.
Hv. 1. þm. Austf. hefir nú
lýst stjómmálaviðhorfinu, eins
og hann langar til að það sé.
Ég skal lýsa því eins og það
er:
Sá stutti tími, sem ég hefi hér
til umráða, endist að sjálfsögðu
ekki til að draga upp skýra
xnynd af stefnu og starfi núver-
andi ríkisstjórnar frá því hún
tók við völdum í nóvember 1959
og fram á þennan dag, og þaðan
ai síður til að lýsa aðkomunni.
Að þessu sinni læt ég nægja
að minna á, að vinstri stjórnin
skildi við þjóðarbúð í upplausn.
í augum nágrannaþjóðanna var
ísland. sem máttvana, heillum
horfinn og trausti sviptur vesa-
lingur, sem þrátt fyrir mesta
góðæri aldarinnar stóð svo tæpt
á barmi greiðsluþrots og glötun-
ar, að sjálfur formaður vinstri
stjórnarinnar lýsti því yfir hinn
4. des. 1958, að vegna sundur-
lyndis og ráðleysis ríkisstjórnar
hans gæfist hann upp í miðri
gullnámu ársns 1958.
Jafnframt tilkynnti hann, að
yfir vofði óðaverðbólga, sem að
mati vitrustu sérfræðinga vinstri
stjórnarinnar myndi með öllu ó-
viðráðanleg, ef ekki yrði tafar-
laust spyrnt við fætL
Tekið við þrotabúi
I>að var þetta þrotabú, sem
núverandi stjórnarflokkar tóku
við í árslok 1958. Stjórn Emils
Jónssonar tókst að stöðva þjóðina
é feigðargöngunni. Sjálfur aðal-
vandinn beið núverandi stjórnar.
Varnir sínar gegn greiðsluþrot-
inu og glötun, sem leitt hefði af
óðaverðbólgunn leggur hún nú
ótrauð undir dóm kjósenda og
æskir þess, að þeir láti ekki
blekkjast af öfgum og ósannind-
um stjórnarandstöðunnar, heldur
kynni sér a.m.k. allra stærstu
xnálin og reyni að gera sér grein
fyrir bvað það sé, sem straum-
hvörfum hefur valdið og örlög
skapað.
Hvað veldur?
Hvað það sé, sem þvi veldur,
eð éitt mesta velferðarmál þjoð-
airinnar, landhelgismálið, var
leyst með svo glæsilegum sigri
íslendinga, að illgjarnri sijórnar-
andstöðu varð orðfall, týndi
glæpum og gafst upp. Hvernig
á því standi, að íslenzkir bank-
ar, sem í ebrúairlok 1960 skuld-
uðu erlendis 216 millj. króna,
akuli á réttum þrem árum hafa
bætt gjaldeyrisaðstöðuna um
1408 millj. fcróna. Hvað því valdi,
að sparifjáraukning á þessum
fáu árum skuli vera meiri en
allt það sparifé, sem íslendingar
höfðu dregið saman frá upphafi
byggðar og fram á þann dag.
Hvaða Aladínslampi það sé, sem
nú allt í einu virðist hafa opn-
að á víðagátt þœr dyr erlendra
fjárhirzlna, sem áður voru ís-
lendingum harðlæstar. Hvernig
auðnast hafi að rétta nú sjúkum,
gömlum, öryrkjum og öðrum, er
aðstoð verðskulda og þurfa,
fjórar krónur í stað hverrar
einnar áður en viðreisnin hófsb
Hvernig á þvi standi, að hrak-
spár vitrustu stjórnarandstæðinga
um allsherjar atvinnuleysi, hrun
og öngþveiti eru nú eitt mesta
gamanmál þjóðar, sem aldrei
líefir búið við aðra eins velsæld
og nú og það einmitt vegna þess
hversu mikil og almenn atvinn-
an er. Hvað því valdi, að nærri
megi segja, að sama sé hvert
litið er, allsstaðar sé vorhugur
í mönnum og allsstaðar sjái á-
vextina af bjartsýni, framtaki og
dug fólksins. Af hverju það
muni starfa, að á þessum síðustu
árum hafi verið sett svo mikil,
margvísleg og merk löggjöf, sem
raun ber vitni, jafnframt því
sem útvegað hefir verið fé til
fleiri nauðsynlegra framikvæmda
en nokkru sinni fyrr og um leið
ráðin bót á fjármálaóreiðu hins
opinbera og þegnarnir verndaðir
gegn ríkisræningjanum með vit
urlegri skattalöggjöf o.s.frv.
Um allt þetta er spurt og
margt fleira.
Að sjálfsögðu verða svörin
nokkuð eftir því hver spurður
Svar mitt
np linmur biófSarinníir
Mitt svar er þetta:
í>ótt fleira komi til, þá veldur
það miklu, að allt þetta kjör-
tímabil hafa Alþýðuflokkurinn
og Sjálfstæðisflokkurinn borið
gæfu til að leggja ágreiningsmál-
in á hilluna, en einbeina getunni
að því að reisa úr rúst og byggja
upp að nýju svo veglega, að þar
verði húsrými og athafnasvæði
fyrir stórhuga, dugmikla æsku
örtvaxandi þjóðar.
Ég þykist mega staðhæfa, að
rílkisstjórnin hafi verið miklu
samhentari en dæmi eru til um
samsteypustjórnir hér á landi, og
að hún og flokkur hennar hafi
af einhug og undirhyggjulaust
alltaf stefnt að einu marki, því
— að rétta við og reisa við, og
alltaf af fullum drengskap látið
þjóðarheill sitja í fynrrúmi
fyrir stundarhagsmunum flokka
sinna. ,
Vildi ég mega vona, að ferill
viðreisnarstjórnarinnar megi
verða þeim til lærdóms, sem allt-
af virðast hafa verið óheilir í
samstarfi, svo ekki sé sterkara að
kveðið, og með þeim hætti stór-
spillt árangri þess samstarfs,
sem þeir hafa tekið þátt í. Væri
það út af fyrir sig mikill ávinn-
ingur.
Mér þykir ekki ólíklegt, að yfir
leitt játi menn, að samstarf við-
reisnarflokkanna hafi verið ó-
venju heilsteypt. Ágreiningur-
inn verður um hitt, hvort upp-
skeran hafi verið jafn mikil og
góð sem af er látið í stjórnar-
herbúðunum.
Stjórnarliðið bíður rólegt dóms
þjóðarinnar við kosningarnar í
vor.
Hver hefur valdið
verðhækkununum ?
Stjórnarandstaðan gerir sér
ljóst, að ekki muni sigurstrang-
legt að leggja til orrustu við
stjórnarliðið, ef deilt verður um
það, hvort viðreisnin sjálf hafi
tekizt betur eða ver. Fyrir því
er það nú orðið viðkvæðið hjá
Ólafur Thors
forsætisráðherra
andstæðingunum, að enda þótt
rétt kunni að vera, að stjórnin
hafi eitthvað vel gert, þá sé
það léttvægt og lítils virði borið
saman við þá ógæfu, sem stjórn
in hafi leitt yfir þjóðina með
gengisfalli, fyrst í febrúar 1960
og síðan í ágúst 1961, sem því
valdi, að verðhækkunaraldan
flæði nú óhindruð yfir landið.
Sé nú svo komið, að menn geti
ekki lengur reist bú, byggt sér
bát, eignast þak yfir höfuðið o.
s.frv.
Óþarft er að deila um, hvort
dómar manna um skaðræði
verðbólgunnar eru eitthvað ýktir
eða ekkL
En um hitt skal spurt: hver
valdi þessum verðhækkunum.
Er það viðreisnarstjórnin eða
er það vinstri stjórnin og ef til
vill fleiri, sem gengisfallinu
valda?
Á svarinu veltur við hvern
ber að sakast um verðbólguna
Ef til vill yrði svarið skýrast,
ef rifjuð væri upp saga vinstri
stjórnarinnar, raupsöm og van-
hugsuð fyrirheit og fálmkenndar
athafnir hennar og óbxotinn slysa
og vanefndaferill, allt þar til hún
geispaði golunni af pólitiskum
vanmætti og ófeiti.
En þessi saga er svo margsögð,
að ég hlífi mönnum við að hafa
hana yfir að nauðsynjalausu, af
því líka að út af fyrir sig er hún
ekkert gamanmál, þótt ýmsir
kaflar hennar séu svo spaugileg-
ir, að menn fá ekki varist brosi,
svo sem t.d. tjáningar þeirra
Hannibals og Hermanns um svo
heitar gagnkvæmar ástir, að ekk-
ert fengi skilið þá nema gröfin.
>að fór nú sem fór, að fyrir-
heitin, sem þeir gáfu hvor öðr-
um, reyndist eins og önnur
vinstri fyrirheitin: Tuttugu ára
sambúðin entist ekki nema í rúm
tvö ár og var báðum vorkunn.
Læt ég útrætt um þetta og
vind mér að því að upplýsa mál-
ið.
Uggvænleg arfleifð
Þegar forsætisráðherra vinstri
stjórnarinnar baðst lausnar 4.
desember 1958, tilkynnti hann,
að ný verðbólgualda væri að
rísa, en engin samstaða væri í
stjórn hans um varnir gegn
henni. Hann sagði sjálfur: að yrði
viðnám ekki tafarlaust veitt,
myndi aldan flæða yfir landið.
Þetta þekkja flestir jafn vel
og það, sem eftir fór, að Alþýðu
flokkurinn myndaði flokksstjórn,
sem Sjálfstæðisflokkurinn varði
vantrausti með vissum skilyrð-
um, m.a. þeim, að fyrstu flóðgarð
ar yrðu reistir til varnar gegn
óðaverðbólgunni. Það var gert
en aðalvandinn beið úrlausnar
núverandi stjórnar.
Eú rannsókn, sem viðreisnar-
stjórnin lét fram fara strax eftir
valdatökuna, leiddi í ljós svo að
ekki varð um villst, að arfleið
vinstri stjórnarinnar var miklu
uggvænlegri en menn höfðu gert
sér grein fyrir, svo að ekkert
blasti við annað en glundroði
innanlands og greiðsluþrot út á
við, ef ekki yrði fast og rögg-
samlega í taumana tekið.
Tvær leiðir
öllum varð ljóst, að við svo
búið mátti ekki standa.
En hvað átti nú til bragðs að
taka?
Aðeins tvær leiðir hafa verið
taldar koma til greina.
Stjórnarandstaðan, einkum
Framsóknarmenn, hefir haldlið
því fram, að auðveldast hefði
verið að búa áfram við falskt
gengi og útflutningsuppbætur.
Þeir vita þó, að þetta var úti-
lokað. Einhvers staðar varð að
fá peningana í uppbæturnar og
hafði það verið gert með tollum
á innflutningsvöruna, sem
runnu til útflutningssjóðs. En nú
var löngu komið í ljós, að því
fór svo fjarri, að þessar tolltekj-
ur útflutningssjóðs nægðu til að
standa undir útflutningsuppbót-
unum, að tekjur sjóðsins námu
aðeins 4 krónum af hverjum 5,
sem honum bar að greiða. Þann-
ig myndaðist halli, er nam
nærri 1/5 af andvirði alls út-
flutningsins. Reynt hafði verið
í tvö ár í röð að bæta úr þessu
með því að auka innfliþning á
luxusvörunum, sem voru toll-
hæstar, til þess með því að
hækka tekjur útflutningssjóðsins
og jafna hallann. Þetfca var
auðvitað neyðarúrræði, sem auk
þess mistókst einfaldlega vegna
þess að fólkið vildi ekki kaupa
nægilega mikið af rándýrum ó-
þarfanum. Þar við bættist, að
þessi óheilbrigða stefna varð að
byggjast á erlendum lánum, en
frumskilyrði fyrir því, að er-
lend lán fengjust var einmitt,
að algjörlega yrði breytt um
stefnu. Kerfi, sem byggist á lán-
um, sem ekki voru fáanleg nema
gjörbreytt yrði um kerfi, bai
dauðameinið undir hjartarótun-
um og var því sjálfdautt. Þaé
sjá allir.
Um þetta þarf ekki frekar a2
ræða.
Vinstri krónan tekin út
Eftir stóð þá sá eini mögu-
leiki, að gerbreyta um stefnu,
viðurkenna rétt gengi krónunn-
ar, en afnema uppbæturnar.
Sá vandi, sem nú tók við, var
að ákveða rétt gengi þeirrar
vihstri stjórnar krónu, sem við-
reisnarstjórnin tók við — að taka
út vinstri krónuna, — ef svo
mætti segja.
Til þess vandaverks voru vald
ir hinir hæfustu innlendu og er
lendu sérfræðingar, sem völ var
á.
Er skemmst frá að segja, að
eftir að þeir höfðu framkvæmt
ýtarlegar rannsóknir urðu þeir
allir sammála og gerðu því sam-
eiginlega tillögu til stjórnarinn-
ar.
Það er eftirtektarvert, að sér-
fræðingarnir mátu krónuna tals-
vert minna virði en stjórnin
eftir atvikum taldi rétt að fall-
azt á. Vildu þeir hafa 40 eða
helst þó 42 kr. í bandarískum
dollar. Stjórnin ákvað 38 krónur.
G-erði hún sér þá auðvitað ljóst,
að varfærnara var að meta krón
una lægra, eða eins og serfræð-
ingarnir ráðlögðu. Með því var
hættan á nýju krónufalli, ef eitt-
hvað gekk úr skorðum, minnL
Höfuðsjónarmið okkar voru hins
vegar þau, að vart væri bess
að vænta, að skráð gengi krón-
unnar yrði bráðlega hækkað
aftur, þótt eitthvað batnaði í
ári. Væri því réttmætt að tefla
nokkuð á tvær hættur, til þess að
halda krónunni uppi. Auk þess
vildi stjórnin halda vísitölunni í
skefjum af fremsta megnþ en
vitað var að hún hækkaði um
eitt stig fyrir hverja krónu, sem
dollarinn hækkaði um. Og loks
bættist það við, að stjórnin lagði
höfuðáherzlu á, að auðsannað
værL að ekiki hefði verið hallað
á vinstri stjórnina við úttekt á
búi hennar, svo ekki gæti leikið
á tveim tungum, hver ábyrgð
bæri á þeim verðhækkunum,
sem í kjölfarið hlutu að sigla.
Hér er því um ekkert að viliast.
Viðreisnarstjórnin lét skrá 'krónu
vinstri stjórnarinnar mikið
hærri en sérfræðingarnir töldu
hyggilegt eða jafnvel verjanlegt.
Enginn getur því með rökum vé-
fengt, að það er vinstri stjómin,
en ekki viðreisnarstjómin, sem
veldur þeim verðhækkunum, sem
nú eru á orðnar og sem eru afleið
ing af sæmilega réttri skráningu
vinstri stjórnar krónunnar í fe-
brúar 1960.
Sök SÍS og kommúnista
Varðandi síðari skráninguna í
ágúst 1961 er það að segja, að
enn valda þeir sömu og fyrr. Þar
voru enn að verki Framsóknax-
menn og kommúnistar.
Fram að þeim tíma hafði verið
föst venja, að vinnumálasamband
S.Í.S. og Vinnuveitendasamband
íslands kæmu fram sem ein
heild í samningum við Al-
þýðusamband fslands eða einstök
verkalýðsfélög. En vorið 1961
skar S.Í.S. sig allt í einu út úr,
gerði sérsamning við kommún-
ista um kauphækkanir og neyddi
með því aðra atvinnurekendur
til þess að fylgja í kjölfarið.
Námu kauphækkanirnar frá 13—
19%. Með þessu var nýtt gengis-
fall ákveðið, svo sem m. a. sézt
af þessu:
Höfuðatvinnuvegur þjóðarinn-
ar, sjávarútvegurinn, var illa far
inn eftir langvarandi verðbólgu
og hafði á undanförnu ári orðið
fyrir meira verðfalli afurða sinna
en dæmi voru til um langt ára-
bil. Síldarvertíðin sumarið 1960
hafði brugðist og vetrarvertíðin
1961 var afleit, og togaramir áttu
við meira aflaleysi að etja en
nokkru sinni fyrr. Engum hugs-
andi manni gat því dottið í hug,
að þessi bágstaddi atvinnu-
rekstur gæti allt í einu tekið
á sig 13—19% kauphækkanir,
jjafnt við sjálfa framleiðsluna
sem alla verkun aflans.
Stjórnarandstæðingar hafa að
vísu tæpt á þvf, að gengisfelling
hefði verið óþörf, ef vextir hefðu
verið lækkaðir 'um 2%.- Hvílík
endemis fjarstæða hér er á ferð
sézt bezt á því, að slík vaxta-
lækkun hefði aðeins létt af at-
vinnurekendum 70—80 millj.
króna, en kauphækkanirnar lögðu
nýjar byrðar á þá, er námu
550—600 millj. kr.
En hvað þá um aðra atvinnu-
vegi?
Gátu þeir tekið á sig kaup-
hækkanirnar?
Eftir gengisfallið reyndi ríkis-
stjórnin til hins ýtrasta að vernda
hagsmuni launþega með því að
sporna af alefli gegn því, að at-
Framhald á bls. 2.