Morgunblaðið - 20.04.1963, Side 18

18
M0RGV1SH1 4ÐIB
Laugadagur 20. aprfl 1963
Páll Guðmundsson:
Siysavegur Fram-
sdknarflokksins
Falin er í illspá hverri
ósk um hrakför sýnu verrL
St. G. St.
„Nú er ég orðinn Sjálfstæðis-
maður“, sagði roskinn bóndi við
mig nýlega. Áður vissi ég hann í
Framóknarfl. og um skeið í trún-
aðarstöðu. Hann er orðinn svo
undrandi yfir máiflutningi Tím-
ans og forkólfa Framsóknafl.,
að hann getur ekki lengur átt
samleið með þeim. Margt hefur
Tíminn básúnað út á landið til
bændanna, sem reynzt hefur fjas
eitt. Oftast hefur það þó haft ill
áhrif á áköfustu fylgismenn
þeirra. Eins ætlar að fara með
hinn nýja áróður þeirra um nú-
verandi sérstök bágindi bænda-
stéttarinnar. Svo oft er þetta
endurtekið, að grunnfærustu
bændur eru farnir að trúa þessu,
þótt þeir þurfi ekki út fyrir
sínar eigin bæjardyr til að sjá og
finna, að aldrei hafa þeir raun-
verulega haft betri og meiri
möguleika en nú. Það segir þó
ekki, að margvíslegir erfiðleikar
steðji ekki að ísL landbúnaði í
dag. Það er t.d. margsannað, að
verðlagning sauðfjárafurðanna er
ósanngjarnlega lág. En hverjir
hafa ráðið verðlagsmálum land-
búnaðarins? Hitt er svo aug-
Ijóst, að sá sem hugsar sér land-
búnað hér norður við heim-
skaut, án margvíslegra og oft
óvaentra áfalla, ætti að skrafa
um eitthvað annað en þá tvo
höfuðatvinnuvegi, sem ísl. þjóðin
hefur fram að þessu lifað á.
Það er örugglega háskalegur,
raunar þjóðhættulegur leikur, að
mála skrattann á vegg ísl.
bændabýla, til þess að hræða
ungt fólk frá því að hefja þenn-
an atvinnuveg til vegs og virð-
ingar. Engum dettur þó í hug að
landbúnaður hér gefi eins fljót-
tekinn afla og gerist í beztu afla.
árum á fengsælum miðum við
íslandsströnd. Það er líka eitt
óþurftarverkið, þegar óskapazt
er yfir góðum hlut sjómanna í
beztu árum, og reynt að espa all-
ar stéttir, sem í landi vinna til
öfundar og kaupsteitukrafna, sem
jafnist á við toppmennina á tow>
skipunum. En ísL landbúnaður
getur veitt, þeim sem hann
stunda af alúð, hamingjusama og
heilbrigða lífsánægju, þótt dag-
laun séu ekki fullheimt að kvöldi
Maðurinn lifir ekki á einu sam-
an brauði, og ekki heldur á ein-
um saman peningum, þótt þeir
séu nauðsynlegir. Ég held marg-
ur nútímamaður hefði gott af að
rifja upp vísuna gömlu: „Auðs
þótt beinan akir veg, æfin trein-
ist meðan. Þú flytur á einum
eins og ég, allra seinast héðan."
Á sama hátt og það heillar
sjómanninn að sigla úr höfn, þar
sem erfiði og hættur leynast
kannske við næstu báru, — töfr-
ar það hinn sanna bónda að
renna augum yfir ræktaða jörð,
bylgjandi gras í fögru túni,
dreifða hjörð í grænkandi hlíð-
um, hýr og hraust börn að leik í
grænu grasi, en undirleikinn
annast sjálf náttúra okkar sér-
stæða lands. Hvers vegna að
vera með illspá til sveitanna,
þótt ýmsu þurfi vissulega að
breyta og færa til betra horfs?
Hvers vegna verður flestum
bæjarbörnum sveitavistin ógleym
anleg? Af hverju leitar athafna-
maður þéttbýlisins upp í sveit
hvenær sem tækifæri gefst?
Hvers vegna sagði bóndinn í
Nesi: „Meðan ekki beint er bann
að, bý ég hér, ég get ekki ann-
að------“ Hann bjó þó í „Þröng“,
og hafði vissulega ástæðu til að
kvarta.
Nú eiga ekki við úrtölur og
kveinstafir, ems og fyrrnefndir
skriffinnar leyfa sér, heldur
bjartsýn hvatning, að leysa
vándamál líðandi stundar með
hliðsjón af breyttum viðhorfum,
sjáandi og skynjandi hina miklu
möguleika, sem nútímatækni
veitir landbúnaðinum, ef rétt er
að staðið, og trúin á moldina er
ekki upprætt af voluðum aftur-
göngum. Jafnvel búnaðarblaðið
FRiEYR segir á forsíðu 3. tbl.
þ.á.:
„Framtíð stéttarinnar (þ.e.
bænda) er ekki örugg, við erum
á krossgötum" Ég vona að þessi
setning hafi óviljandi lent í bún-
aðarblaðið, því ef þar á að fara
að hefja sama eymdarvælið og í
Tímanum, væri illa farið. Nú er
nauðsynlegt að bændur geri sér
Ijóst hvað veldur þessum iil-
spám úr þessari átt. En það ligg-
ur næsta augljóst fyrir að það
sem veldur að þeim súrnar svo í
augum, er ekki eins alvarlegt og
þeir sjálfir halda, því að það er
einfaldlega það sama og alltaf
hefur verið kvakað um, þegar
Framsókn hefur ekki verið í rík-
isstjórn.
Það er því engin ástæða að
trúa þessu voli, en benda mætti
Tímanum á, að hann ætti að
snúa sér að Alþýðusambandsmál
unum, og kaupkröfum BSRB
fram að næstu kosningum, en
lofa bændum að vera í friði með
sína uppbyggingu og sína trú, að
þeir megi „bæta fegra, bæinn,
umhverfið, og gera þar ögn þol-
anlegra þeim sem tæki við“, svo
notuð séu orð Steingr. í Nesi. En
nauðsynlegt er að gera sér grein
fyrir hverjir hafa ráðið land-
búnaðarmálunum undanfarna
áratugi, með örlitlum úrtökum
þó, og hverjir eiga enn í dag
meirihluta í öllum ráðum og
nefndum, sem fjalla um bæði
verðlagsmál og önnur aðalmál
landbúnaðarins. Ég ætla að Tím-
inn þekki þá allvel, og ætti ekki
að kasta grjóti úr sínu glerhúsL
Ef rakin væri saga landbúnað-
arins síðustu 30 árin, kæmi í Ijós,
að bezt hefur landbúnaðinum
vegnað þegar Framsóknarfl. hef-
ur ekki verið í æðstu valdastöð-
um. Þessa sögu þarf að rifja upp,
því fyrr, því betra. Hins vegar
getur Timinn athugað ýmislegt,
sem gert var af hans mönnum:
Eitt sinn datt þeim í hug að
svipta jarðræktarframlagi til
býla sem höfðu aðeins brot af
þeirri túnstærð, sem nú er talin
lágmark.
Svo varð til hin illræmda 17.
gr., þar sem ríkið átti smátt og
smátt að eignast jarðirnar vegna
jarðræktarframlagsins.
Þeir fundu upp, sem átti að
vera þjóðráð, að láta svonefnd-
an Jarðakaupasjóð kaupa upp
jarðeignir bænda, óg notuðu auð
vitað til þess þann tíma, sem
fjárhagur bænda varð hrakleg-
astur.
Flutt var inn karakúlfé, sem
átti heldur en ekki að drýgja
bústekjur. Þegar innflutningur
véla hófst 1945, gleymdu þeir að
nota aðstöðu, sem þeim var
veitt til þess að hvetja bændur
til kaupa á dráttarvélum og
jeppum, sem kostuðu 5 og 10
þúsund krónur. Kenndu svo öðr-
um um, hve lítið kom í hlut
landbúnaðarins af því mikla fé,
sem þá var til ráðstöfunar.
Hvermg var aðbúð þeirra, sem
vildu byggja yfir sig á þessum
árum? Saga þessa timabils hefur
ekki verið gefin út sérprentuð
ennþá, en sjaanlega er þess full
þörf handa þeim, sem leyfa sér
að viðhafa fullyrðingar um, að
aldrei hafi verið þrengra fyrir
dyrum landbúnaðanns en í dag.
Til er — en í alltof fárra hönd-
um — snilldarkvæði um aðstöðu
bænda á þessum árum, eftir
skáldbóndann í Nesi. Þar er í
hnitmiðuðum setningum, meitl-
uðum stuðlum okkar kjarn-
mikla móðurmáls, rakin sönn
lýsing á afkomu bændanna fyrir
tæpum 30 árum. Ég hef leyft
mér að grípa til stöku setninga
úr þessu kvæði, en það er svo
snjallt, að það þarf að birtast í
heild, og hver sá maður, sem tel-
ur sig þess umkominn að vola og
örvænta um framtíð landbúnað-
arins í dag, þarf að hafa það í
vasabókinn sinni, og læra það
orði til orðs. Síðan á hann að
vinna að því af alhug, að slíkt
ástand skapist aldrei aftur í þessu
landi. Við höfum ekki efni á að
hætta „að byggja og treysta á
landið." Þegar ég nú í vetur las
í fyrsta sinn „Þórð í Þröng“,
rifjaðist upp atvik úr reynslu
minni. Þegar ég hóf búskap, fyrir
rúmlega 30 árum, keypti ég dá-
lítinn bústofn af bónda, sem
flutti burt úr byggðarlaginu. Sá
skuldaði kaupfélagi og hafði veð
sett ærnar, svo ég gekk inn í
skuldina. Þessi krafa varð þess
valdandi að ég tók kreppulán,
hálfnauðugur þó, því ég var það
bjartsýnn, að ég taldi mér fært
að greiða skuldina upp, ef ein-
hver gjaldfrestur fengist. Um
það var ekki að ræða. Mér hlotn-
aðist því kreppulán nr. 2201,
amkvæmt samningi gerðum í
Reykjavík, 26. júlí 1935. Láns-
LEIKFÉLAG Kópavogs frum-
sýndi nýlega þennan vin-
sæla leik, sem þeir Emil
Thoroddsen og Indriði Waage
sömdu á sínum tíma upp úr
samnefndri sögu Jóns Thoxodd-
sens. Þegar sagan kom út, árið
1876, barst hún fljótlega bæja
á milli um allar byggðir lands-
ins og var hvarvetna við henni
tekið sem hinum ágætasta aufúsu
gesti, enda er sagan fyrir löngu
orðin sigilt verk og var um langt
skeið eftirlætislestur ailra al-
Dýðu manna á landi hér. Mað-
ur og kona er afbragðsvel sögð
saga, rituð á hreinu og fögru
alþýðumáli. Hún er snjöll og fróð
leg lýsing á íslenzku þjóðlífi og
menningarháttum þeirra tíma er
sagan gerist á og persónulýsing-
ar hennar eru afbragð, enda mun
höfundurinn ekki hafa seilzt
langt til fyrirmyndanna. Sagan
hefur að vísu sína annmarka,
er skrifuð undir áhrifum danskr-
ar skáldsagnagerðar þeirra tima.
>ar sem oft falin eða fölsuð bréf
og annar misskilmngur var lát-
inn ráða öriögum manna. Þeun
frændum Emii og Indriða hefur
tekizt mæta vei að búa soguna
fyrir ieiksvið. I fyrstu var íeik-
ruiö reynoar langt og langdreg-
ið, en suoar var paö siyit og var
þao til miKiiia bota.
JViaour og Kona er að mörgu
leyu erxut vioiangseim úæoi
fyrir ieiKstjóra og ieiKenaur.
Þarf þvi vissuiega pjáifaða ieik-
ara tii þess að gera leiknum við-
hlutandi skíi. Leikfélag Kópa-
vogs hefur ekki ennþá, því miður
þeim leikurum á að skipa, er
færir séu til þess að bera leik-
inn uppi, en hinn reyndi leik-
upphæð kr. 900,00 — með 4%
vöxtum. — Lánstími 30 ár. Jafn-
ar árgreiðslur kr. 52.05. Til trygg
ingar skilvísri og skaðlausri
greiðslu, veðsetti ég sjóðnum:
Eina kú, 60 ær, 10 gemlinga, 1
hest og 1 hryssu. Þess tíma rétt-
læti var fullnægt. í dag hefði ég
skuldað þessum / líknarsjóði kr.
156.15, ef gjaldfrestur hefði verið
notaður, en það þurfti ekki á því
að halda.
Sú saga er sögð, að bóndi einn
á Héraði, sem hóf byggingu ný-
býlis með loforð FramsóknarfL
um aðstoð, hafi orðið svo mædd-
ur á efndunum, að hann hafi lýst
því yfir á fundi, að öll landbún-
aðarpólitík Framsóknarfl. væri
líkust kvæðinu um litlu Gunnu
og litla Jón. Þetta var dómur
Framsóknarm. Þegar bændur
minnast hugulsemi foringjanna
gleyma þeir ekki rausninni,
þegar átti að styrkja þá til
skemmtiferða, og veita kr. 10,00
í ferðastyrk pr. bónda. En það
var fyrir daga Bændahallarinnar.
Að lokum vík ég enn að Stein-
grími í NesL Það kom fram í
blaðaviðtali við hann í vetur, að
maður nokkur, ónafngreindur,
væri vanur því þegar hann væri
við skál, að taka þingeysk ljóð
ofan úr hillu, og lesa kvæðið
„Þórður í Þröng“, klökkum rómi.
Tilefni kvæðisins þarf ekki að
skýra, en hins þarf að geta, að
Steingr. sagðist hafa sloppið við
eins árs vexti og hefði hann frétt
að starfsfólk bankans hefði greitt
þá. Hann er því sannkallað
kraftaskáld, þvi ekkert annað
dæmi mun tU um það að eitt
kvæði hafi bjargað skuldara frá
greiðslu af bankalánL
Kvæðið um Þórð í Þröng, þ.e.
íslenzka bóndann á árunum milli
1930 og 1940, er 12 erindi. Hér
með fylgja niðurlagserindin og
vona ég að höf., Steingr. í Nesi,
fyrirgefi mér, þó ég birti þau
sem dæmi um góðan skáldskap
og rétta lýsingu á högum bænda-
stéttarinnar á þessu Framsóknar-
stjórnartímabili:
Tíðkast oft í heimsins hildi
að heggur sá er hlífa skyldi,
stjóri, Haraldur Björnsson, hefur
ekki með leiðsögn sinni getað
bætt hér úr. Leikendurnir fara
þó sumir ekki ólaglega með hlut-
verk sín, svo sem Gestur Gisla-
soin, er leikuir aðalihlutverkið,
séra Sigvalda. Ég hei séð þenn-
an ágjarna og undirförla klerk
í túlkun þriggja ágætna leikara
og er mér leikur Brynjólfs Jó-
hannessonar lang minnisstæðast-
ur, enda var mótun og túlkun
Brynjólfs á klerkinum eitt af
mestu leikafrekum þessa mikil-
hæfa leikara. Hinir leikararnir,
Valur Gislason og Haraldur
Björnsson, fóru einnig vel með
hlutverkið, en stóðu þó í skugga
Brynjólfs, þó að þeir túlkuðu
hlutverkið á svipaðan hátt og
hann. Gestur leikur hlutvrkið
nokkuð á annan veg, en fyrir-
rennarar hans. Hann gefur séra
Sigvalda örlitið maimlegri drætti
gerir hann ekki út af eins lymsku
legan og úrþvættislegan og hinir,
og finnst mér fara vel á því.
Gestur hefur góða rödd og beitir
henni svo sem hæfir hiutverk-
inu og svibrigði hans eru yfir-
leitt i samræmi við personuna.
Gestur heiur þanmg, að mer
finnst, komizt vei írá þessu
mikia og vandasama mutveiKi.
pa var og atnygilsveröur leiKur
tiuðrunar Þor i hiutverKi Þor-
disar husireyju í nnó. Hana
vamaði að visu þá reisn secm
þeusi aðsopsmiKia og ajarfiynaa
Kona a aö naia, en íeutur nenn-
ar er að ööru ieyti eðiiiegur og
framsögnin dagóð. >á var Stað-
ar-Gunna, em skemmtilegasta
persóna leiksins frá hendi höf-
undanna, býsna vel leikin af
Auði Jónsdóttur. Gortarann og
sá sterki, er átti að styðja, reisa
stígur ofan á mann,
og hann, sem skyldi hlekki leysa
hengir bandingjann.
Meðan ekki beint er bannað
bý ég hér, ég get ekki annað,
ef „kreppuhjálpin“ blessuð býður
„burt með þig“, ég fer.
Þengill veit hvað þegnum líður
og þeim fyrir beztu er.
Björn hórarins-
son — HjallhóSi
dáinn 16. desember 1962.
Þótt kveðji vinur einn og einn
og aðrir týnist mér
ég á þann vin, sem aldrei
bregst og aldrei burtu fer.
Þó styttist dagur daprist
ljós og dimmi meir og meir
ég þekki ljós, sem logar skært
það Ijós er aldrei deyr
hinzta kveðja kæri bróðir.
Systkin.
lygalauparinn Hallvarð Halisson
leikur Karl Sænxmdsson. Leik
ur hans er dágóður á köflum,
en minnir um of á leik Alfreðs
Andréasonar í sama hlutverki hér
áður fyrr. Hef ég grun um að
leikstjórinn hafi haft Alfreð of
mikið í huga er hann „instrú-
eraði“ leikarann. Aðrir leikend-
ur fóru yfirleitt fremur. lélega
með hlutverk sin. Sigriður Ein-
arsdóttir var afleit i hlutverki
Þuru gömlu, þuldi textann og
hafði ekki vald á röddinni. Hjálm
ar tuddi, er Árni Kárason leikur,
er enn afkáralegri en hann á að
vera, tilburðirnir afleitir og fram
sögnin svo að oft heyrist ekki
orða skil. Bjarni á Leiti, sem
Guðmundur Gíslason leikur, er
að minu viti al-lt önnux persóna
en höfundarnir hafa ætlazt til
fágaðri í fasi og útliti en sam-
ræmist þessum rammeflda
bóndamanni. Leikur þeirra Helga
Gnðmundssonar og Sigurbjargar
Magnúsdóttur, i hiutverkum
eiskendanna, Þórarins stúdents
og Sigrúnar í Hlíð, er sviplaus
og tilþrifalítill. Grimur meðhjalp
ari er of ungur í útliti og leik-
ur Sigurðar Jóhannessonar í hlut
vérkinu fjarri því að vera sann-
færandi. >á er leikur Lineyjar
Bentsdóttur í hlutverki prests-
frúarinnar vægast sagt mjög
bragðdaufur og sama er að segja
um leik Lofts Ámundasonar í
hlutverki Sigurðar bónda í Hlið,
Asmundur Uuömundsson leiKur
Egil son Grims meónjaipara. Fer
hann okki oraglega meó hlutverk
ið, ýkir það að vrsu mikio, en
þo ekki meira en aðrir, sem ieiK-
íð hafa hlutverkið, nema siður
sé. Onnnur hlulverk eru minru.
Leiktjöidin helur Jrtafsteinn Aust
jiuhd gert og næxa pau agæuega
leiiuium.
Leiknuim var mjög vel tekið
og leikendur hylltir með miKiu
lófataki að ieikslokum.
Sigurður Grímsson,
Leikfélag Kópavogs:
Maður og kona