Morgunblaðið - 28.08.1963, Blaðsíða 8

8
MOHGUNBLADID
' Miðvlkudagur 28. ágöst 1963

<
SVOL FJOLL OG TÆR
■

'
'
DAGBÓKARSLITUR
i
Hittum Jón í Möðrudal.
Hann er 83 ára gamall,
sérkennilegur og mikill
músíkant fyrir minn smekk.
Hendur hans iða af músík.
Svo er hann einnig mál-
ari, skáld, bóndi, gestgjafi
og góðkunningi Kjarvals.
Hann segir að það séu ein-
ungis gáfumenn sem skilji og
finni, að hann sé músíkséní.
En það er samt ekki þess
vegna sem ég segi að hann sé
góður fyrir minn smekk.
Við hittum hann úti í
kirkju, þar sem hann spilaði
á orgelið fyrir Guðmund
Daníelsson og konu hans. f>að
var merkileg athöfn og mátti
ekki á milli sjá, hvor var hug-
fangnari á þessari stund,
skáldið eða bóndséníið. Guð-
mundur hefur gott vit á org-
elspili. Hann var eitt sinn org-
anisti fyrir vestan. Þá var líf
í tuskunum í kirkjunni. Jón í
Möðrudal sagði að Guðmund-
ur væri í senn fínn maður
og gáfaður. Það sýnir hverjum
augum skáldið leit á orgelspil
Möðrudalsbóndans.
Kirkjuna gerði Jón sjálfur
og lét sig ekki muna um að
mála altaristöfluna líka. Hún
er af Jesú, sitjandi uppi á
fjalli, ef ég man rétt. Jón er
mjög trúaður maður og ég
gæti ímyndað mér hann eigi
ýmislegt í pokahorninu, þeg-
ar hann ber að dyrum hjá
Pétri gamla. „Ég er óskaplega
duglegur," sagði Jón, „og þess
vegna hef ég aldrei neitt að
gera.“ Ég vissi að þetta var
rétt. Það sannaðist á kirkju-
byggingunni. Nú getur hann
setið öllum stundum og spilað
fyrir þá, sem eru nógu gáf-
aðir til að hlusta. Og hann hef-
ur nægan tíma til að hlusta
á þá, sem eru nógu músíkalsk-
ir til að syngja fyrir hann.
Hann segist aldrei hafa þurft
að borga svo mikið sem krónu
fyrir að hlusta á karlakóra
syngja undir berum Möðru-
dalshimni. Þegar hann hafði
lokið orgelleikhum, gengum
við út í vinnuherbergið hans.
Á leiðinni sneri hann sér við,
benti á kirkjuna og sagði: „Ég
ætlaði ekki að láta Möðrudal
tapa á minni dvöl hér.“
Og við þau orð hefur hann
staðið.
f vinnustofunni eru nýút-
skornar brauðfjalir með
höfðaletri, ýmislegt málara-
dót, borð og mynd af konu
hans uppi á vegg. Hún var
merkiskona. „Nú eru liðin 19
ár síðan ég missti vinu mína,“
sagði hann. „Fólk heldur að
ég sé ákaflega glaðlyndur og
alltaf í góðu skapi, en ég kem
því bara þannig fyrir sjónir.
Ég er síður en svo glaðlynd-
ur. Ég hef ekki hlegið síðan
vina mín dó nema í eitt skipti.
Þá lá ég í rúminu mínu og var
að lesa í blaði um einhvern
tannlækni, sem smíðaði tenn-
ur í ríkan mann, en kona
hans sagði að hann skyldi
ekki borga tannlækninum,
því þau væru fátæk og vant-
aði peninga. Þá fór tannlækn-
irinn heim til ríka mannsins
að sækja peningana, en ríki
maðurinn gerði sér lítið fyr-
ir og beit tannlækninn með
hans eigin tönnum. Þetta er
í eina skiptið sem ég hef feng-
ið hláturskast í skrokkinn
þessi 19 ár. En sagan er fynd-
in og líklega lýsir hún nokk-
uð vel samskiptum manna nú
á tímum.“
„Ekki ert þú ríkur," sagði
ég við Jón.
„Jú, ég er ríkur að ýmsu,
en ég hef átt litið af pening-
um. Þó gæti ég snarað 20 þús-
und krónum á borðið, ef ég
þyrfti þe*s með. Ég hef alla
mína ævi gefið eigur mínar.
Ég hef gefið söðls í 60 ár, og
það var ekki fyrr en nú um
daginn, að ég tók í fyrsta
skipti peninga fyrir höfuðleð-
ur. Ég var gestrisinn og greið-
ugur, þegar ég var í manna
tölu. Þegar Sigurður á Foss-
hól var yfirlýstur gestrisnasti
maður landsins, krafðist ég
þess ég yrði númer tvö. Það
hafa líka allir viljað láta mig
fá frítt bílfar um allt landið
og enginn hefur neitt á móti
því að taka við mér, því ég
borða lítið. Svo borga ég fyr-
ir mig með því að dansa
skrautdans við frúrnar. Borgi
aðrir betur.“
„Faðir þinn var ríkur?“
spurði ég.
„Það varð lítið úr fénu
hans, því það kom fellivor
eftir að hann dó.“
„Hvaðan ertu ættaður?"
spyr ég.
„Við erum ættaðir frá fyrsta
kórnum á íslandi," svarar Jón
hróðugur. „Hann söng fyrir
sunnan. En sjáið þið hérna.
3. grein
Hvaða bóndi á íslandi haldið
þið gæti sýnt ykkur brúð-
kaupssöng Bretadrottningar,
hérna er hann í þessari bók,
svart á hvítu, jú sjáið þið til:
Praise my soul. Ég spurði 90
stórlaxa, sem hingað komu,
hvort þeir kynnu „Á hendur
fel þú honum“ og „Hærra
minn guð til þín“ og fór svo
að syngja fyrir þá, en söng
önnur lög sem þeir höfðu
aldrei heyrt. Þeir kunnu hvor-
ugt lagið. Ég krúkkaði þá. í
þessari ensku bók, sem mér
var eitt sinn gefin, eru þús.
und lög og 750 í þeirri sænsku,
sem þarna liggur. Jón ísleifs-
son, átrúnaðargoð ykkar
Reykvíkinga, kom hér eitt
sinn. Ég spurði hvað hann
kynni mörg lög, sem hefðu
verið samin um „Hátt ég
kalla“. „Oo, fjögur,“ segir
hann. Þá segir ég: „Ég kann
fimm.“ Og þetta kallið þið
ykkar meistara.
Ég spurði Jón ísleifsson
hvað hann kynni mörg lög við
textann „Þér risajöklar."
„Þrjú,“ sagði hann. En ég er
ekki farinn að sjá það. Þetta
er langfallegasta lag Sigfúsar
Einarssonar."
„Ertu viss um að það sé
eftir Sigfús?“
að æfa þig betur áður en þú
ferð að spila fyrir públik-
um.“ Svo gekk hann að
gluggakistunni, tók bréf frá
Kjarval og sagði: „Þetta er
fallegt bréf, hann segir að
ég sé félagi hans í listun-
um.“
Við stóðum úti á hlaði og
virtum fyrir okkur fjalla-
hringinn. Ég gat ekki betur
séð en Jón í Möðrudal væri
einn af tindunum, þar sem
hann skyggndist um; Slór-
fell, þar sem kindurnar slóra
frameftir á haustin, Tindhóll,
Einbúi, Hádegistindur, Kverk
fjöll, Herðubreið, Dyngju-
fjöll, Kollótta Dyngja,
Bræðraskarð, Sandfell, Gríms
staðanúpur. Mig sundlaði,
hvernig er hægt að muna
þetta allt óbrenglað?
„Mig dreymdi að Krúsjeff
og Kennedy væri að sameina
alla hvíta menn, mig dreym-
ir oft sérkennilega drauma,“
sagði Jón. „Og ég hef bund-
ið þennan draum minn í ljóð:
Jón í Möðrudal og fjöllin hans.
„Já-já.“
Við bjuggumst til ferðar og
kvöddum, en þá segir Jón:
„Ykkur liggur ekkert á. Vitr-
ir menn segja að ég sé
skemmtilegur, en Steini í
Víðidal fullyrðir að ég sé
leiðinlegur. Hann er ágætur
maður, en finnst ykkur þetta
bera honum fagurt vitni? Og
hérna sjáið þið brúðkaups-
mynd af Ásgeiri Ásgeirssyni
og frú Dóru. Hann var hér
kaupamaður í þrjú ár, kom
hingað sautján ára gamall.“
Nú kom ung stúlka inn í
stofuna og settist við orgel-
ið og fór að spila. Jón leit
góðlega til hennar og sagði:
„Heyrðu Sjonni, þú verður
Mig dreymdi fyrstu
febrúarnótt,
í fleti minu svaf ég rótt,
að Krúsjeff og Kennedy
komu saman,
sem kannski þótti þeim
ekki gaman
að sameina alla hvíta
menn,
sem sundraðir hafa verið
enn,
í samfélagi gegn svörtum
mönnum
sem allir stóðu í sömu*
önnum;
Krúsjeff og Kennedy
sýndist mál
að brúa nú þann breiða
ál,
sem breiðzt hefur milli
vesturs og austurs
í bróðerni og án a
flausturs.
Og af því að klausturs rímar
við austurs, og flausturs, þá
dettur mér það í hug, að Jónas
á Klaustri sagði við mig fyr-
ir kosningar, að þessi draum-
ur væri heimspeki.
En ég kaus hann samt
ekki.“
Við kvöddum Jón í Möðru
dal og héldum austur
öræfin niður í Jökuldal
til Egilsstaða. Það var held-
ur einmanaleg ferð fyrst
framan af.
Grænar þústir eins og hólm-
ar í auðn, minna á strit hvers-
dagsins og stríð við höfuð-
skepnur. Þarna kom einhvern
tíma út úr torfbænum gamall
bóndi, litaðist um á hlaðinu,
skyggndist til veðurs og sagði:
„Skildi hann koma á í dag?“
Gekk síðan aftur inn í bæ,
gluggaði í postillurifrildi.
Á túninu biðu hans kal-
blettir og þúfnapælur.
Nú rýfur ekkert þögnina
nema jarmur kindar og kliður
fugls.
Frá Skjöldólfsstöðum er
meiri reisn yfir landinu,
þó dalurinn sá hárðbýll
og Jökulsá eins og leðja
í þröngu gljúfri, svo allar
aðrar ár eru eins og bað-
vatn samanborið við hana. Á
Skjöldólfsstöðum átti einu
sinni heima falleg stúlka,
hefur Páll ísólfsson sagt mér.
Hofteigur er grænn flipi nið-
ur að veginum. Þaðan er
Bjarni Benediktsson ættað-
ur; eitthvað grænt er í
honum líka, en ekki mikið;
hann hefur fengið meira af
steinvölum og börðu jökul-
grjóti. Benedikt faðir hans
sagði eitt sinn við mig nú
fyrir skemmstu: „Maður borg-
ar sína grænu jörð með fölu
grasi í ellinni.“
Sannkallaður jökuldalur.
En alla leiðina var ég að
hugsa um Jón í Möðrudal,
og það sem hann hafði sagt
um Krúsjeff og Kennedy.
Það fór einkennilegur hroll-
ur um mig, þegar ég ók um
þetta . land, þar sem áður
höfðu staðið 30 býli, en voru
nú öll í“ eyði, og síðan Jök-
ulsá í fylgd með okkur eins
og dauði þessara viðsjálverðu
tíma. Og til að geta nú hrellt
einhvern er þetta atómljóð,
og ekkert annað.
Öldurnar eru orð.
Hann kastar úr báru,
segir gamall bóndi
og gáir til veðurs
Öldurnar
eru hvísl úr djúpi
hafsins
Hlustum
við skel og þang
Öldurnar kveðja
af óþekktri strönd,
þar sem frelsið
er ekki hvítt vindbarið
segl,
heldur fáni úr rauðu
blóði:
Við hlustum
á blóð ykkar,
hvíslandi orð,
hlekkjuð við
fangelsi tímans.
Orð hafsins
blóðug og rauð
eins og öldin.

;
i:
Æskuheimili Ingólfs Arnarsonar í Noregi. Hugm ynd Jóns í Möðrudal.
—i----r~ —— — —i ■■ - — ——