Morgunblaðið - 12.11.1963, Qupperneq 13

Þriðjudagur 12. nóv. 1963
MORGIIN BLAÐIÐ
13
7973
50 ára
7963
Heilbrigðismál
Hvar stöndum viö?
eftir dr. med. Friðrik Einarsson
FYRRI TÍMI.
Ef maður vill reyna að gera
sér grein fyrir, hvar þjóðin er
é vegi stödd í heilbrigðismálum,
er ekki úr vegi að láta hugann
hvarfla nokkuð aftur í tímann,
til þess að geta borið saman og
ethugað, hvað hefir áunnizt.
í lítilli blaðagrein er ekki hægt
að gefa tæmandi greinargerð um
þróun og sögu heilbrigðismála
hér á landL >að væri efni í
heila bók, svo mikið hefir gerzt
á þeim rúmum 1030 árum, sem
þjóðin hefir verið.
En þótt við lítum aðeins 60—70
ár aftur í tímann, er enginn vafi
á, að hér hafa orðið mjög miklar
íramfarir í þessum málum. Þá
voru hér engin sjúkrahús á nú-
tíma mælikvarða, eða sem veitt
gætu verulega hjálp í alvarleg-
um veikindatilfellum. Meðalald-
ur fólks mun þá hafa verið um
þriðjungi lægri en nú er og ung-
barnadauði mikill. Þá voru engar
íjúkratryggingar og því síður al-
mannatryggingar á öðrum svið-
um.
Þegar talað er eða ritað um
heilbrigðismál, þá er ekki nóg
að hugsa eingöngu um lækningu
sjúkra og slasaðra og um heilsu-
gæzlu, eins og hún er fram-
kvæmd núna. Mér finnst einnig
verði að hafa í huga aðbúnað
munaðarlausra barna, gamal-
menna og öryrkja, hvort sem
þeir hafa misst orku vegna líkam
legra eða andlegra sjúkdóma eða
slysa, eða þeir hafi verið van-
búnir frá náttúrunnar hendi. Svo
náskyld eru þessi mál eiginlegum
heilbrigðismálum.
Langt fram á þessa öld var
það svo, að þeir, sem einhverra
orsaka vegna gátu ekki séð sér
farborða, og ekki áttu neinn að,
sem gat eða vildi liðsinna þeim
lentu á sveit sína. Þeir fóru oft
©g tíðum á eins konar uppboð,
©g var þá venjulega holað niður
é þau heimili, sem buðust til
»ð taka sem lægst gjald fyrir af
íveitarsjóði. Má nærri geta,
hvernig aðbúnaður þessara mun
eðarleysingja hefir stundum ver-
ið. Við, sem nú erum miðaldra,
munum mörg dæmi þessa. Hitt
kom svo líka oftlega fyrir, að
mannúðin varð fátæktinni yfir-
*terkari, og eitt var látið yfir
«lla ganga. Fyrir 30—60 árum
var sem sé mikil fátækt víða í
landinu, og lífsbaráttan var hörð,
etundum virtist hún miskunnar-
lítil. Þetta þekkir unga kynslóð-
in ekki núna, hvar í stétt sem
hún stendur. Ekki er þó neitt
óholt að minnast þessara ára, þau
«ru ekki mjög fjarrL
NÚTÍMINN.
Hér hefir aðeins verið drepið
á fátt eitt. Allir jafnaldrar mín-
ir gætu minnt á fjölmargt ann-
«ð, sem engu minni ástæða væri
til að nefna.
Á síðustu öld, og nokkuð fram
á þessa, var talsvert um holds-
veiki hér á landi, en rénandi
vegna ötullar baráttu gegn
hennL Varla mun nokkrum gert
rangt til, þótt prófessors Sæm-
lindar Bjarnhéðinssonar sé
minnzt með sérstöku þakklæti,
þegar getið er baráttunnar gegn
holdsveikinni, enda var hann
þekktur víða um lönd vegna
rannsókna sinna á þessum sjúk-
dómi. Holdsveikin er nú úr sög-
unni. Þegar ég kom í lækna-
deildina 1931 minnir mig, að
holdsveikisjúklingar væru um
27. Núna eru þeir þrír.
Sullaveiki var mikið útbreidd
lengi vel, en eftir að menn hættu
að láta hunda komast í innýfli
sláturfjár, er hún horfin. Það er
á ára fresti sem við sjáum gam-
alt fólk með kalkaða sulli. Það
er afleiðing sjúkdómsins, en ekki
neinn sjúkdómur lengur.
Langt fram á þessa öld var
berklaveiki útbreidd og dóu úr
henni fjöldi fólks á ári hverju,
einmitt fólk á bezta aldri. Síðasta
aidarfjórðung, og ríflega það,
hefir berklaveikin látið undan
síga vegna markvissrar baráttu
gegn henni, og nú virðist svo,
sem við höfum náð tökum á
henni, og ósennilegt, að berkla-
veikin eigi eftir að verða hér
skæð sótt, svo sem áður var.
Bæði kemur hér til, að þekking
og tæki til að finna berklaveiki
á byrjunarstigum hafa batnað
mjög, svo og það, að nú hafa ver
ið fundin upp sterk og góð lyf
gegn berklasýklinum. í þessu
sambandi er freistandi að nefna
nöfn, svo sem Magnús Pétursson,
bæjarlækni, prófessor Sigurð
Magnússon og yfirlæknana Helga
Ingvarsson og Jónas Rafnar, og
síðast en ekki sízt núverandi
landlækni, dr. med. Sigurð Sig-
urðsson. Eftir að stofnuð var
staða berklayfirlæknis 1935, sem
hann tók við, má segja, að berkla
varnarmálin hafi komizt á fastan
grundvöll.
Fyrir aldarfjórðungi dóu um
25 af hverjum 100 sjúklingum,
sem fengu lungnabólgu, nú inn-
an við einn af hverjum 100. Þetta
er mestmegnis að þakka nýjum
Jyfjum, sem fundizt hafa. Fyrsta
sulfalyfið var fundið upp 1935.
Þá hvert af öðru. Síðar kom
penicillinið og bar á eftir önn-
ur sýkladrepandi lyf í stöðugt
vaxandi mæli. En sýklarnir
breytast og taka á sig ný gerfi
til að verjast þessum lyfjum, og
þessi barátta mun aldrei taka
enda, en samt vinna vísindin
stöðugt á. Við íslendingar höf-
um ekki fundið upp lyf þessi, en
við fylgjumst vel með og hag-
nýtum okkur nýjungar jafnóð-
um.
ALMANNATRYGGINGAR.
Við höfum hér á landi sjúkra-
tryggingar og almannatrygging-
ar, sem eru býsna fullkomnar
hvað snertir daglega þjónustu við
þjóðfélagsþegnana. Lög þessi eru
frá 1937 og þvi ekki miklu yngri
en samsvarandi lög nágranna-
þjóða okk^r, sem lengst eru
taldar komnar á vegum „velferð-
arríkja“. („Soicalreformen“ í
Danmörku eru t.d. frá 1933).
Samkvæmt lögum þessum er til
fullnustu séð fyrir sjúklingum,
sem komast til lækninga í sjúkra
hús. Þar er þeim að kostnaðar-
litlu, eða kostnaðarlausu, séð
fyrir læknismeðferð og lyfjum,
fæði, klæðum og þjónustu. Þetta
er vissulega gott og blessað. En
sjúklingur, sem ekki kemst í
sjúkrahús vegna rúmaskorts,
verður þó sjálfur að sjá sér fyrir
fæði, klæðum og þjónustu, (í
vissum tilfellum er þó hægt að
fá hjúkrunarkonu heim til sjúkl-
ings honum að kostnaðarlausu),
auk nokkurs hluta lyfjakostnað-
ar og greiðslu til læknis. Hér
er um mikinn galla að ræða og
mismunun sjúklinga.
Almannatryggingarnar veita
hjálp við mörgu fleiru en sjúk-
dómum og örorku, en út í það
verður ekki farið hér.
Dr. med. Friðrik Einarsson
HEILSUGÆZLA.
Skyldubólusetning gegn bólu-
sótt hefir verið fyrirskipuð síð-
an 1810. Síðan hafa komið til
fjölmargar aðrar ónæmisaðgerð-
ir, þótt eigi séu þær fyrirskipað-
ar. Má þar nefna ónæmisaðgerðir
gegn barnaveiki, mislingum,
taugaveiki, kíkhósta, stífkrampa
og ýmsum öðrum sjúkdómum,
þegar ástæða er talin tiL
Þá er eftirlit með barnshaf-
andi konum, skoðun ungbarna,
reglubundið eftirlit með heilsu-
fari skólabarna, rannsókn, eftir-
lit og lækning sjúklinga með
kynsjúkdóma, o.s.frv.
Á síðari árum hafa verið
stofnuð ýmis félög í líknar-
og mannúðarmálum, sem ná-
skyld eru heilbrigðismálum.
Ber þar fyrst og fremst
að nefna samband íslenzkra
berklasjúklinga, sem óþarft er
að skýra nánar frá, svo vel sem
landsmenn þekkja það. Starfsemi
þessa félagsskapar hefir hlotið
verðskuldað lof og verið til fyrir
myndar öðrum þjóðum.
Þá er styrktarfélag lamaðra og
fatlaðra, sem á skömmum tíma
hefir unnið þrekvirki, og sem
mun eiga stóra sigra framund-
an. Styrktarfélag vangefinna,
geðverndarfélag, krabbameins-
félag, sem hefir miklu hlutverki
að gegna í baráttunni við krabba
meinið, sem er að verða einn
af skæðustu óvinunum. Við hið
síðast nefnda félag verður á-
vallt tengt nafn prófessors Níels-
ar Dungals, sem er brautryðj-
andinn.
SJÚKRAHÚS.
Um langt árabil hefir sjúkra-
hússkortur verið mjög tilfinnan-
legur, og háð eðlilegum mögu-
leikum á að veita sjúkum lækn-
ingu: Nú standa vonir til, að úr
þessu verði bætt bráðlega. Þegar
lokið verður endurbyggingu
Landakotsspítala, viðbyggingu
Landsspítalans, og Borgarspítal-
inn tekin í notkun, þá mun um
nokkur ár verða bætt úr brýn-
ustu þörfum. Þá munu t.d. þeir
rúmlega 400 sjúklingar, sem nú
eru á biðlista á 70 rúma hand-
læknisdeild Landspítalans, (og
er nú hætt að telja með þá, sem
beðið hafa í meira en tvö ár
eftir plássi), komast að. Því má
þó ekki gleyma, að margir bæt-
ast á lista þessa daglega, miklu
fleiri, en von er til að komist að,
eins og sakir standa. Það verður
því að halda áfram að auka
við sjúkrarúmafjöldann, hér
sem í öðrum löndum.
HVAÐ ER FRAMUNDAN?
Ég fæ ekki betur séð, en ís-
lenzka þjóðin geti litið björtum
augum til framtíðarinnar, hvað
heilbrigðismálin áhrærir.
Holdsveikina og sullaveikina
höfum við sigrað. Berklavarnir
okkar eru slíkar, að ekki verð-
ur á betra kosið. Þó má ekki
gleyma berklaveikinni, enda hafa
hei brigðisyfirvöld okkar vak-
andi auga á henni, ef hún skyldi
enn stinga upp kollinum. Ónæm-
isaðgerðir eru nú tiltækilegar
gegn fjölda farsótta, og verða
þær stöðugt öruggari. Almanna-
tryggingar verða bættar og efld-
ar svo að þær komi sem flestum
að sem beztum notum.
Læknisfræðin er í stöðugri
framför, og lyf og læknisaðgerð-
ir verða stöðugt betri og örugg-
ari.
Samt er fjölmargt ógert, og
mörg vandamál bíða úrlausnar.
Sum þeirra erum við ekki einir
um.
Krabbameinssjúkdómar virð-
ast fara í vöxt. Þannig er það
og annars staðar, og er við mik-
ið vandamál að etja. Fjöldi vís-
indamanna víða um heim vinna
daglega að lausn þess máls, og
ógrynni fjár er árlega varið í
baráttunni gegn krabbameini. ís-
lendingar leggja hér einnig hönd
á plóginn, og krabbameinsfélag
íslands vinnur mikið starf við
vaxandi viðurkenningu og styrk
frá því opinbera.
Hjartasjúkdómar fara einnig I
vöxt, hér sem annars staðar.
Þá eru ýms aðkallandi vanda-
mál, sem við höfum út af fyrir
okkur, og sem brýn nauðsyn ber
til að tekin séu föstum tökum
og leyst. Skal ég nefna fá ein:
1. Aðbúnaður geðbilaðs fóiks
er með öllu óviðunandi, og
hefir verið lengi. Það munu
vera um 15—16 ár síðan ég
skrifaði smágrein í þetta
blað, og lýsti því, hvernig
ég varð sem næturlæknir að
koma óðum sjúklingum fyrir
í hegningarhúsinu eða í kjall
ara lögreglustöðvarinnar, af
því að ekki var pláss til
handa þeim á Kleppi. Síðan
hafa að vísu bætzt við nokk-
ur rúm, en allt of fá. Geð-
sjúkdómar eru nægilegt böl
í sjálfu sér, bæði fyrir að-
standendur og sjúklinga, þótt
ekki bætist þar ofan á, að
þeir eigi sér engan saman-
stað.
Þetta mál verður að leysa.
Núna.
2. Skortur á lærðu og þjálfuðu
hjúkrunarliði er þegar til-
finnanlegur, og verður það
enn frekar, þegar spítalar
stækka og aðrir nýir taka til
starfa. Eitt er, að Hjúkrun-
arskóli íslands er enn í
byggingu, og aðeins hálf-
byggður, og ekki sýnilegt,
að ljúka eigi honum á næst-
unni. Hér verður að finna
einhverja lausn. Spurning er
hvort ástæða sé til, að Hjúkr
unarskóli í miðri Reykjavík
þurfi endilega að vera heima
vistarskóli, fremur en t.d.
Verzlunarskóli, Menntaskóli
og Háskóli, eða hvort frem-
ur hefði átt að nota hið tak-
markaða húsrými til
kennslu?
Eins og málum er komið er
bersýnilegt, að Hjúkrunarskóli
Islands getur ekki séð landinu
fyrir nægu hjúkrunarliði í bráð,
hvað þá heldur í lengd. Fyrir
því er nauðsynlegt að hefja
kennslu hjúkrunarkvenna einn-
ig annars staðar, og það heldur
fyr en síðar.
Loks er nauðsynlegt að koma
upp dagheimilum fyrir börn í
nánu sambandi við spítalana, til
þess að geta notfært sér vinnu-
kraft giftra hjúkrunarkvenna,
sem sumar hverjar vilja gjarn-
an vinna utan heimilis nokkrar
klukkustundir á dag.
3. í okkar þjóðfélagi verða æ
fleiri, sem verða gamlir. Það
þarf að sjá miklu betur fyrir
þessu gamla fólkL að það
fái húsnæði og þjónustu við
sitt hæfL þegar starfsorkan
þrýtur.
Þetta voru aðeins fáeinar á-
bendingar til að minna á, að
enda þótt þjóðfélag okkar sé
í öruggri framför, þá eru stöð-
ugt vandamál, sem bíða úrlausn-
ar. En allt er nú hér miklu betra
til líkamlegra þarfa, en það var
fyrir 50 árum. Ný vandamál
munu alltaf skapast En þau eru
til, til þess að leysa þau.
Hcílsuverndarstöðin