Morgunblaðið - 08.12.1963, Blaðsíða 17

Sunnudagur 8. des. 1963
MORCUNBLAÐIÐ
17

Örlagaríkir dagar
UM þessa helgi bíða menn þess
með eftirvæntingu, hvort tekst að
leysa kjaradeiluna þannig að
horfi til áframhaldandi hagsseld-
ar og uppbyggingar, eða stefnt
verður til öngþveitis og upplausn
ar. Ef samningar komast ekki á
og almenn verkföll hefjast, verð-
ur haldið í síðari áttina. Auðvitað
leysast þau verkföll með einhverj
um hætti, en enginn veit hverj-
um. Víst er að þau yrðu vitni
skorts á samkomulagsvilja og á
skilningi þeirrar staðreyndar, að
öll erum við í sama bát. Verkföll
mundu ekki leysa neinn vanda,
heldur einungis auka hann. Samn
ingar um óraunhæfar kauphækk-
anir eru og engum til góðs, hvort
sem þeir eru gerðir án verkfalla
eða eftir þau. Af þvílíkum samn-
ingum hafa menn fengið ærið nóg
é þessu ári og undanförnum ár-
um. Undan því er kvartað, að al-
mennar kauphækkanir á þessu
ári séu nú að engu orðnar vegna
hækkaðs verðlags. Þessi er hin |
er þó vafalaust misjöfn. En hvern
ig yrðum við staddir, ef fótunum
yrði kippt undan hvoru tveggja,
togaraútgerð og hraðfrystihúsa-
iðnaði? Að togaraútgerðinni lam-
aðri er hraðfrystihúsaiðnaðurinn
sú atvinnugrein, sem við sízt
megum án vera til að afla gjald-
eyris fyrir nauðsynlegum inn-
flutningi. í heild verður hrað-
frystiiðnaðurinn þess vegna að
dafna, ef hér á að vera lífvæn-
legt. Við hann starfar hins veg-
ar margt af því fólki, sem helzt
þarf að fá kjarabætur. Öruggt
er að geta margra hraðfrystihúsa
til aukinna kaupgreiðslna að öllu
óbreyttu er mjög takmörkuð.
Þess vegna er óhjákvæmilégt að
bæta hag hraðfrystihúsanna til
þess að þau geti bætt hag þess
fólks, sem þar vinnur.
Lækkun útflutn-
ingsgjalds og af-
urðalánavaxta
REYKJAVIKURBREF
Laugard. 7. des.
síendurtekna reynsla, sem ætíð
hefur bitnað harðast á hinum
lægst launuðu. Tilgangslaust er
með öllu að semja um kaup-
hækkanir, án þess að gera sér
grein fyrir til hvers þær hljóti að
leiða.
Tillöojur ríkis-
stjórnarinnar
Fram yfir síðustu helgi miðaði
lítt eða ekki í viðræðum deilu-
aðila. Eins og á stóð var naum-
ast við því að búast, þar sem
verkalýðsfélögin höfðu ekki kom-
ið sér saman um, í hvaða formi
skyldi að málúm unnið fyrr en í
upphafi vikunnar næstu á undan.
Þá var hins vegar liðinn meira
en helmingur þess tíma, sem
ætlaður hafði verið til samkomu-
lagsumleitana. Sá undirbúnings-
tími er skiljanlegur vegna til-
raunarinnar til að ná heildar-
samningum.
Fyrstu viðræðurnar báru sára-
lítinn árangur, einungis var fjall-
að um sérkröfur einstakra stétta-
hópa en ekki rætt um sjálfan
kjarna málsins. Þá töldu báðir
aðilar það þýðingarlaust fyrr en
ríkisstjórnin gerði grein fyrir
því, hvað hún hefði til mála að
leggja. Það var gert í greinar-
gerð og tillögum um samkomu-
lagsgrundvöll, sem lagðar voru
fyrir aðila sl. þriðjudag. Tillögur
ríkisstjórnarinnar miðuðu fyrst
og fremst að því að bæta hag
hinna verst launuðu, þeirra sem
hingað til hafa dregizt aftur úr
og allir létu í orði kveðnu, að
þeir bæru sérstaklega fyrir
brjósti.
Hreyfingu komið
á málið
Allt til þessa hafði ekkert
gerzt, sem þokaði málinu áleiðis.
Atvinnurekendur höfðu æ ofan í
*e lýst yfir því við gagnaðila,
sáttasemjara, sáttanefnd og rík-
isstjórn, að þeir treystu sér ekki
til neinna hækkana fyrr en þeir
*æju hvað lagt yrði af mörkum
af hálfu ríkisvaldsins. Til að
koma hreyfingu á málið, varð
ríkisstjórnin því að skýra ekki
einungis frá því hvað opinberir
aðilar gætu á sig tekið vandræða-
laust, heldur og, hver heildar-
lausn væri líkleg til að ná settu
marki, þ.e. raunverulegum kjara-
bótum til hinna verst settu, án
þess að til beinna neyðarráðstaf-
anna þyrfti að grípa.
Birtinc; tillagn-
anna gagnrýnd
Engum gat komið á óvart, þó
að aðilar óskuðu breytinga á ein-
stökum atriðum í þessum tillög-
um. Skýrt var fram tekið, að þar
var um samkomulagsgrundvöll
að ræða en enga úrslitakosti. Hitt
er furðulegra, að ríkisstjórnin
skyldi sæta gagnrýni fyrir að
birta tillögur sínar. Af margfeng-
inni reynslu var vitanlega með
öllu vonlaust að halda slíkum til-
lögum leyndum. Ef tilraun hefði
verið til þess gerð, var vitað, að
þær mundu engu að síður verða
birtar meira eða minna úr lagi
færðar. Til þess þurfti ekki að
gera ráð fyrir neinum illvilja að-
ila, heldur einungis venjulegum
dugnaði og ákefð fréttamanna að
skýra frá því, sem máli skiptir.
Þetta var þeim mun augljósara
nú sem tillögurnar hlutu að kom-
ast til vitundar hundraða manna,
sem um þær áttu að fjalla. Þjóð
veit þá þrír vita, hvað þá slíkur
fjöldi sem hér var um að ræða.
í tillögunum var og ekkert sem
leynt átti að fara né leynt gat
farið. Því hefur verið haldið
fram, að ríkisstjórnin hefði átt að
láta sáttasemjara afhenda tillög-
urnar í trúnaði. Þetta voru til-
lögur ríkisstjórnar en ekki sátta-
semjara eða sáttanefndar, og eins
og atvikum var háttað 'gat ekki
verið um trúnaðarmál að ræða.
Verður að li^gja
Ijóst fyrir
Á meðan almennar umræður
eru og ekki kemur að úrlausn
kröfu hvers einstaks, eru allir
sammála um, að bæta þurfi hag
hinna verst settu. Þegar til kast-
anna kemur, vill hins vegar eng-
inn slá af sínum kröfum, hvað
þá alveg falla frá þeim til þess
að svo megi verða í reynd. Þessu
marki verður með engu móti náð,
nema hinir lægst launuðu fái hlut
fallslega meiri hækkanir en aðr-
ir. Forvígismenn verkalýðshreyf-
ingarinnar gera sér þetta vissu-
lega ljóst. En til þess að ná sem
víðtækustu samstarfi einstakra
verkalýðsfélaga, hafa þeir bund-
izt samtökum um, að allir laun-
þegahópar, sem nú er unnt að ná
samningum fyrir, skuli fá sömu
hlutfallslegu hækkun, a.m.k. á
annað en ákvæðisvinnu. Frá
þessu virðast verzlunarmenn
einir undanteknir. Talað er um
viðurkenningu verkalýðsfélag-
anna á sérstöðu þeirra án
þess þó að sagt sé í hverju
hún eigi að vera fólgin. Ríkis-
stjórnin hefur ekki viljað fallast
á að gera slíka sundurgreiningar-
lausa almenna hækkun að sinni
tillögu. Hún vill ekki láta leggja
neina leynd á, að það séu hennar
óskir, að einkum verði bættur
hagur hinna verst launuðu. Ef
annað verður í framkvæmd, þá
verður að vera ljóst, hverjir því
ráða.
Gera verður sér
grein fyrir óhjá-
kvæmilegum af-
leiðingum
Allt annað mál er, þegar því er
haldið fram, að bæturnar til
hinna lægst launuðu séu of litlar.
Þá er að líta á reynsluna.
Hún talar ólygnu máli um, hver
launaþróunin hafi verið. Al-
mennar hækkanir hafa hingað til
einmitt leitt til þess, að hinir
eiginlegu verkamenn hafa dregizt
aftur úr. Gallinn við sérsamninga
undanfarinna ára hefur m.a. ver-
ið sá, að erfitt hefur verið að átta
sig á heildaráhrifunum fyrir-
fram. Afleiðingarnar blöstu við
þegar hringferðinni var lokið
hverju sinni. Nú er hins vegar
auðvelt að reikna út afleiðing-
ingarnar fyrirfram. Ef menn
kjósa að hafa sama hátt á og áð-
ur, þá verða afleiðingarnar hin-
ar sömu. Forsendurnar verða að
breytast til þess að útkoman
sjálf breytist.
Ríkisstjórnin leggur á það ríka
áherzlu, að menn geri sér strax
í upphafi grein fyrir, hver af-
leiðing verður hverrar ákvörðun-
ar. Þetta má sjá með miklum lík-
indum, þó að skeikað geti í smá-
atriðum. Alger blekking er að
tala um einhverja tiltekna kaup-
hækkun sem hreinan ávinning, ef
eðli málsins og landslög segja til
um, að svo og svo mikill frá-
dráttur hljóti að verða vegna
hækkana, sem óumflýjanlega
fylgja í kjölfarið. Ef menn vilja
hvorki fyrirfram gera sér grein
fyrir þessari hringavitleysu né
neitt á sig leggja til að sleppa
frá henni heldur hún áfram. Vel
má vera, að verkalýðshreyfingin
hafi afl til þess að ráða því. Víst
er að hún hefur afl til þess
og mestan hag af því að
sleppa úr hringavitleysunni, en
til þess verður að hafa vilja.
Kjaradómur oo;
landhúnaðarvöru
verð
Hvað um opinbera starfsmenn
og bændur? Hafa þeir ekki þeg-
ar á þessau ári fengið miklar
hækkanir, mun meiri en ríkis-
stjórnin telur ráðlegt, að verka-
lýðurinn fái? Kjaradómur og á-
kvörðun landbúnaðarvöruverðs
byggðist hvort tveggja á þeim
launum, sem þá voru í landinu.
Eftir á geta menn sagt, að laun
opinberra starfsmanna hafi verið
ákveðin of há og laun bænda
rangt reiknuð. En gegn megin-
reglunum, sem gilda um þessar
ákvarðanir greiddi ekki einn ein-
asti alþingismaður atkvæði, þeg-
ar þær voru lögboðnar. Þeir, sem
nú hafa uppi hæstar kröfur, gerðu
á sínum tíma mun hærri kröfur
til handa bæði opinberum starfs-
mönnum og bændum miðað við
þáverandi almenn launakjör, en
loks voru ákveðin. Ósamkvæmn-
in í málflutningi þeirra blasir því
við öllum, sem sjá vilja og skilja.
Ef almennar verulegar launa-
hækkanir verða, eiga bæði opin-
berir starfsmenn og bændur sam-
kvæmt landslögum rétt á tilsvar-
andi hækkunum. Annað mál er,
að sanngjarnt er, að þessir aðil-
ar, eins og aðrir, stuðli að
því að vítahringur stöð-
ugrar verðbólgu verði rofinn og
hringavitleysunni hætt. Tillögur
ríkisstjórnarinnar miða að því,
að um þetta náist samkomulag.
Ef hófs er ekki gætt, verður því
marki tornáð. Hér rekur enn að
því, að tómt mál er að tala um
kauphækkanir án þess að gera
sjálfum sér og öðrum til hlítar
grein fyrir, hverjar afleiðingarn-
ar hljóti að verða. Núverandi
stjórnarandstæðingum sæmir
allra sízt að hafa slíkt í frammi,
því að engir hafa ótvíræðar en
þeir í Dagsbrúnarsamningunum
haustið 1958 viðurkennt, að ekki
yrði komizt hjá því, að almenn
verðlagshækkun hlyti að leiða af
hækkun jafnvel verkamanna-
kaupsins eins.
Hraðfrystihúsin
Aðstaða atvinnurekenda er að
sjálfsögðu misjöfn. Sumir býsn-
ast yfir gróða þeirra, eins og
gengur. Ekki tjáir þó að tala um,
að hlutur þeirra af þjóðartekjum
sé hin síðari ár meiri en áður.
Svo langt sem skýrslur ná hefur
hlutur launþega í þjóðartekjum
aldrei verið hærri en frá og með
árinu 1959. Árið 1962 var hann
lægstur þessi árin, og þá svipað-
ur og á vinstri stjórnar árunum.
Það er því út í hött að segja, að
atvinnurekendum hafi hin síðari
ár verið ívilnað á kostnað laun-
þega.
Atvinnurekendur hafa hins
vegar misjafna möguleika til að
velta auknum kostnaði yfir á
aðra. í augum uppi liggur, að þar
hafa útflutningsframleiðendur
lakasta aðstöðuna. Þeir eru al-
gerlega háðir erlendu verðlagi.
Allir viðurkenna sérstöðu togara-
eigenda. Afkoma hraðfrystihúss-
eigenda er einnig tvímælalaust
lakari, nú en undanfarin ár. Hún
í þessu skyni hefur ríkisstjóm-
in lýst vilja sínum til að lækka
útflutningsgjaldið og vexti af af-
urðalánum. Á meðan verðbólgu-
hættan varir, yrði það eins og að
kasta olíu á eld að lækka al-
menna vexti í landinu. Þeir, sem
um slíkt gera tillögur sanna þar
með, að fyrir þeim vakir að auka
vandræðin en ekki draga úr
þeim. Lækkun vaxta af afurða-
lánum er því hið eina, sém í bili
getur komið til greina. Verður þó
að játa, að þar eru ekki um veru-
legar upphæðir að ræða. Með
lækkun útflutningsgjalds er hægt
að ná hærri fjárhæðum. Þar verð
ur að hafa í huga, að útflutnings-
gjaldið rennur allt til margvís-
legra þarfa útvegsins sjálfs. Meg-
inhluta þeirra greiðslna er ekki
með neinu móti hægt að leggja
á aðra, því að þá væri verið að
létta af útvegnum kostnaði, sem
hann óhjákvæmilega hlýtur að
standa undir. Ríkissjóður, sem
verður að taka við greiðslunum,
má því aðeins gera það, að upp-
bótagreiðslufarganið verði ekki
lögleitt á ný. Með því væri haf-
inn aftur sams konar fölsun stað-
reyna og nærri hafði komið okk-
ur á kaldan klaka á vinstri stjórn-
ar timanum. Gæta verður þess,
eins og fyrr segir, að greiðslu-
geta hraðfrystihúsanna er harla
misjöfn. Þar sem nútímatækni og
vinnuhagræðing hefur verið tek-
in upp, er gjaldgeta allt önnur
en þar sem þetta er ógert. Eðli-
legt er, að sérstakar ráðstafanir
verði gerðar til að greiða fyrir,
að öllum hraðfrystihúsum verði
komið í nýtízku horf. Slíkt mundi
skapa varanlegri grundvöll fyrir
raunhæfum kjarabótum en flest
annað.
Hver jir eru verst
launaðir?
Hér að framan hefur — eins og
í almennum umræðum — oft ver-
ið talað um þá, sem lægst eru
launaðir. Hverjir eru það í raun
og veru? Almennir verkamenn,
mikill hluti iðjufólks og margir
verzlunarmenn. Tillögur ríkis-
stjórnarinnar leiða til þess, að
þetta fólk fengi bætur, sem svara
til a.m.k. 12% kauphækkunar.
Óhjákvæmilegt er, að hluti þess-
ara hækkana gangi í sjálft sig, en
ætlunin er, gagnstætt því sem
hingað til hefur til tekizt, að veru
legur hluti haldist sém raunhæf
kjarabót. Ef slíkt heppnaðist,
væri ný og heillavænleg stefna
mörkuð. Þess er og að gæta, að
auk þeirra hækkana, sem berum
orðum eru nefndar í tillögum rík-
isstjórnarinnar, þá njóta allar
konur lögboðinnar hækkunar um
næstu áramót, hækkunar sem yf-
irleitt yrði a.m.k. 5%. Samkvæmt
þessu yrði hagur einmitt hinna
verst launuðu betur tryggður í
einni svipan en áður eru dæmi
til. Þeir sem þessu vilja kasta frá
sér verða að taka ábyrgðina af
því.