Morgunblaðið - 01.04.1964, Blaðsíða 20

20
MORCUNBLADIÐ
r Miðvikudagur 1. april 1964 ^
Guðmundur Guðiónsson
béndi í Melum
í DAG fer fram frá Akranes-
kirkju útför eins af mestu dugn-
aðar og athafnamönnum í bænda
stétt, Guðmundar Guðjónssónar
bónda á Melum í Melasveit.
Hann lézt á heimili sínu 21. f.m.
hálí áttræður að aldri. Hafði
hann um skeið átt við að stríða
ærinn heilslubrest er olli hon-
um þjáninga og því meiri sem
lengra leið.
Á síðastliðnu ári voru liðnir
fjórir áratugir frá því að Guð-
mundur hóf búskap á Melum.
Gefst þeim er þangað koma nú
og áður þekktu nokkuð til á
þessum slóðum á að líta vegsum-
merkin, framþróun þá sem þar
hefir orðið í ræktun og bygg-
ingum. Bera allar óumdeilanlega
merki þess stórhugar, mann-
dóms og framtakssemi, sem er
aðalsmerki íslenzkra bænda og
traustasti hornsteinn þjóðfélags-
teyggingar vorrar.
Melar eru ævafornt prests-
setur og kirkjustaður, en annex-
sía Melaklerka var á höfðingja-
setrinu Leirá, þar sem nú er
kirkjustaður sveitarinnar.
Á fyrrihluta næst síðasta tug-
ar nítjándu aldar, var niðurlögð
kirkja á Melum og síðan hefir
staðurinn verið bændasetur. Síð
asti klerkur á Melum var séra
Heigi Sigurðsson gagnmerkur
maður sem meðal annars var
mjög skilningsríkur á gildi forn
minja vorra. Var hann fyrsti
hvatamaður að stofnun Þjóð-
minjasafnsins. Á spjöldum þeirr
ar stofnunar er skráð saga þjóð-
ar vorrar um allar aldir. Mela-
land liggur á löngu svæði að sjó.
En nábýlið við hafið er með
nokkuð sérstökum hætti. Fyrir
öllu sjávarsvæðinu eru háir
bakkar, í daglegu tali nefndir
Melabakkar. Rísa þeir upp eins
og veggur og eru frá efstu grös-
um að fjöruborði víðast um 40
noetra háir. Eru bakkarnir ber-
skjaidaðir fyrir harðleikni hafs
og storma og þótt þeir beri höf-
uðið hátt fá þeir eigi rönd við
reist, verður árlega mikið jarð-
hrun á þessum svæðum. Hefir
nú á undanförnum áratugum
svo skipazt í þeim sviptingum
sem þarna eru háð að kirkju-
garðinn ailan, sem i öndverðu
var langt frá sjó, hefir nú brot-
ið af og sér eigi urmul eftir af
honum eða kirkjustæðinu sem
var inn í garðinum.
Ámóta er landbrotið á öðrum
svæðum þótt kirkjugarðurinn
hafi reynzt auðveldasta herfang-
ið sökum los þess sem orðið
hefir þar við líkgröftinn. Mikið
af mannabeinum sem þarna hef-
ir hrunið ofan í fjöruna, hefir
verið fiutt í Leirárkirkjugarð.
Var þetta af Melabændum
talin sjálfsögð ræktarsemi við þá
sem fengið höfðu leg í hinum
forna MelakirkjugarðL
Guðmundur á Melum var fljót
ur að átta sig á því sem þarna
var að ske. Hann hóf brátt við-
brögð sem við áttu. Honum var
það Ijóst að það var um megn
mannlegum kröftum að hefta
landbrotið á þessum stað. En
þess skyldi ekki langt að biða
að viðnám yrði veitt gegn því
að tún jarðarinnar minnkaði ár
frá ári. Og þetta viðnám var í
því fólgið að hefja sókn í rækt-
uninni. Væri í þeim efnum mark
ið sett hátt, miklu hærra en sem
því nam að bæta sér upp ár-
legt afbrot af túninu. Markmið-
ið var að margföld víðátta órækt
aðs lands skyldi árlega vera
lögð undir plóg og herfi og gróð
urinn breiddist ört úr. Nýjar og
nýjar grasbreiður rennisléttar
blöstu við. Þegar Guðmundur
kom að Melum var túnið talið
vera 5—6 hektarar að mestu
þýft. En nú við lát hans er það
70 hektarar að stærð, lang
stærsta tún þessa byggðarlags.
Auk ræktunarinnar hafði Guð-
mundur þurrkað mikið af bit-
haga, grafið skurði umhverfis
landið á þrjá vegu, fullþurrkað
Melavatn svo að botn þess er nú
grasi gróinn og hið mesta kosta-
land. En Guðmundi var það ljóst
að skilyrðin fyrir hallkvæmum
framitíðarbúrekstri á Melum
voru ekki leyst með rækt-
uninni einni saman, svo
óhjákvæmileg sem hún annars
er. Við bæjar og peningshúsum
á Melum blasti hið gínandi gap
landbrotsins. Forlög kirkjugarðs
ins báru merki þess sem í vænd-
um var. Að sama brunni bar hjá
Guðmundi sem um ræktunina.
Enn greip hann til þeirra við-
bragða sem við áttu. Hann ræðst
í það stórvirki að flytja alla
byggðina burt frá þeirri hættu
og eyðileggingu sem yfir vofði.
Hér er um alllangan veg að
ræða, upp á eyðimel sem var
nokkuð fyrir ofan gamla túnið.
Þar reisti hann allar byggingar
nýjar af grunni. Þetta var því
meira átak þar sem byggingarn-
ar þurftu að vera stórar í snið-
um. Tvíiyft íbúðarhús og með
heyfeng af 70 hektara túni má
fóðra marga gripi. Þótt túnið
hafi ekki náð þessari stærð þeg-
ar húsin voru reist á hinum
nýja stað var óslitið áframhald
við ræktunina Guðmundi svo
ríkt í huga að sníða varð stærð
bygginganna við það sem fram-
undan var í þbim efnum. Og
þótt þessi stórhugur væri rikj-
andi þegar húsin voru reist, mun
nú svo komið að gripafjöldinn
sé í þann veginn að sprengja
þetta allt utan a fsér. Eyðimeln-
um sem byggingarnar voru
reistar á hefir máttur gróandans
í höndum Guðmundar og sona
hans tveggja, sem með honum
búa breytt í gott og grasgefið
tún og ilmur og angan töðugrass
ins leggur að vitum staðarbúa
heim á hlað.
Guðmundur á Melum var
ræktunarmaður í víðtækum
skilningi. Hann lagði mikla alúð
við ræktun búpenings síns. Var
kúabúið jafnan þungamiðja bú-
rekstrar hans. Tókst honum með
árvekni og búmannshyggindum
að koma sér upp og viðhalda góð
um og arðgæfum kúastofni sem
dreifzt hefir um nærliggjandi
sveitir og í aðra landsfjórðunga.
Vitað er, að það nautið sem nu
þykir gefa bezta raun á sæð-
ingarstöðinni á Hvanneyri er
frá Melum. Kynbótastarfsemi
Guðmundar á þessu sviði hefir
orðið honum og öðrum árangurs
rík. Þá hefir Guðmundur lagt
samskonar rækt við fjárstofn
sinn og hrossa. Guðmundur var
að upplagi góður hestamaður.
Liðtækur tamningamaður á
yngri árum og hafði mikið yndi
af góðhestum, sat þá vel og
kunni að laða fram ganghæfni
þeirra. Þótt hestamennsku Hafi
á síðustu árum hrakað í sveit-
inni var hugur Guðmundar jafn
an við það héygarðshornið. Eftir
að hann var sjálfur hættur að
koma á hestbak varð þess ei
varnað að bros léki um varir
hans ef hann sá hest fara á góð-
um gangi hjá liðtækum knapa
er kunni taumhaldið.
Guðmundur var mikill skepnu
minning
vinur og hafði yndi af því að búa
vel að skepnum sinum í fóðri og
atlæti.
Fyrir landi Mela, spölkorn úti
á firðin er dáiítill hólmi, svo
nefndur Melahólmi. Þar hafði
Guðmundi tekist að koma upp
nokkurri vorkópaveiði, sem eins
og nú er komið, má telja til nokk
urra hlunninda. Verður að fara
á báti út í hólmann. En uppsátur
fyrir bót undir hinum iágu bölok
um er ótryggt því ef nokkuð
hráar í sjó skeldur aldan upp að
bakkarótunni.
En tekist hefir þeim Mela-
mönnum að gera jeppafært frá
sjó upp eftir svonefndu Ásgili.
Hafa þeir sett hjólasleða undir
F. 21. maí 1915
D. 23. marz 1964.
Margrét Tómasdóttir prófasts-
frú á Seyðistfirði er látin. — í
dag fer jarðarförin fram.
Síra Erlendur Sigmundsson,
maður hennar, var vígður til
prests að Seyðisfirði 23. ág. 1942.
Vigslubræður hans vcktu: Sr. Sig
urbjörn Á. Gíslason, sr. Jens
Benediktsson, sr. Jón Kr. ístfeld
og sr. Ingólfur Ástmarsson. —
Ungu mennimir voru allir
kvæntir. Þeir létu taka mynd af
sér og konum sínum á glöðum
vígsludegi. Snemma kom skarð
í þann hóp, er sr. Jens Bene-
diktsson lézt ungiur. Nú er þar
frá næst kölluð burtu frú Mar-
grét Tómasdóttir.
Þegar ég sá hana fyrst, þótti
mér hún strax falleg kona og
tignarleg. Hún minnti á yfir-
bragð á hviti Mýrarmanna. Hár
ljóst, fölgullið.
En vinir urðum við ekki í það
sinn. Við hlógum oft að því
seinna. Mér fannst hún fjarlæg,
nokkuð til baka. — Við trúðum
eiginmönnum okkar fyrir þvi, að
við værum ekki fyllilega ánægð
ar hvor um sig, með eigínkonu
vinar okkar.
En þar sem skólabræðurnir
hötfðu tekið sérlegu ástfóstri hvor
við annan, þá fór svo, að við
mættumst fljótlega aftur. Þá tók
ust með okkur góð kynni, og
síðar, liggur mér við að segja
góðar ástir. — Það var vinátta,
sem áralangur aðskilnaður með
allt miðhálendi íslands á milli
okkar, vann aldrei að fölskva.
Þegar við mættumst á margra
ára fresti, voru árin fokin burtu
og við stóðum 1 æskutúni, eða
öllu heldur á gatnamótum
Reykjavíkur, samtímis því að
vera á prestssetri, með sam-
bland af gáska lífsins og alvöru
þess. Þá var enn eins og um
okkur léki:
„Ijós um vor, þegar alls stað-
ar sést til vega.“
Þegar við frú Margrét mætt-
nmst fyrst, lék nokkurt kul um
það trúarlíf, sem lifnað hafði í
bernsku. En undir þjó heit lífs-
æð trúrrar sálar og þess hreina
hugarfars, sem gæti ekki talið
sig eiga trú, etf í trúnni varð
nokkur efaskuggi fundinn. Hún
eignaðist samt snemmá þá trú,
sem var bjargföst sannfærina,
lík Péturs játningu: Þú ert Krist-
ur, sonur hins lifanda Guðs.
Hún játaði þá trú með einurð,
þvr að hún hafði ekki lengur
ótta af efunarskugga í hjarta
sínu.
Hvað á ég þá að segja um
hana látna? Etf til vill: „Standið
fjarri, allt er orðið hljótt, eilíft,
heilagt, fast og kyrrt og rótt.“
Hún var elskuleg, kemur mér
fyrst í hug. Hún var norðlenzk
með hreina, stjömubjarta sál
norðursins. Þar var svalur blær
og sólarylur dals. Þar var festa
fjalls og bjargs. Þar var auð-
bátinn svo draga megi hann upp
eftir hverja sjóferð. Þannig má
með hugkvæmni og lagvirkri
hönd leysa margan vanda á hag-
kvæman hátt.
Guðmundur á Melum er Ár-
nesingur að ætt og uppruna.
Hann er fæddur í Reykjanesi í
Grímsnesi 1. október 1888 og
voru foreldrar hans Guðjón
Finnsson bóndi þar og kona
hans Guðlaug Sigvaldadóttir frá
Björk í sömu sveit. Glst Guð-
mundur þar upp hjá foreldrum
sínum. Var Guðmundur bráð-
gjör í æsku og varð, er honum
óx aldur til þrekmenni mikið,
enda gjörfulegur á vöxt og sam
anrekinn. Hóf hann ungur að
stunda sjá á vertíðum á Eyrar-
bakka og Stokkseyri. Varð hann
brátt sökum karlmennsku sinnar
og dugnaðar eftirsóttur í skip-
rúm enda var karlmennska og
snarræði jafnan mikilsverður
hæfileiki ekki sízt í brimlend-
mýkt og lítillæti hjartans, sem
sjaldgæft er að hitta.
Þessi kona var óvenju
skemmtileg í viðræðu. Hún var
gáfukona og fingerð. Hún hló
yndislega. Hún brosti þannig, að
ég ýmist brosi eða græt, þegar
ég minnist þess nú.
Hún var nemandi Sigurðar
skólameistara á Akureyri. Hún
var menntuð án langsskólagöngu
Verkmenntun hatfði hún einnig í
saumum. Allt fór henni ved úr
hendi, með sérlegri vandvirkni
af náttúrufari.
Þó fór henni því betur penna-
list, bæði rithönd, en þó á ég
fyrst og fremst við orð og nið-
urskipan orðanna. Hún var unn-
andi íslenzkrar tunigu. Hún var
meira en það. Hún stílaði
skemmtilega sendibréf með af-
brigðum. Hún ritaði eina grein
um móður sína og æskuiheimili,
sem kom í vetur í bókinni ís-
lenzkar Ijósmæður. Þá grein álít
ég mega telja til góðra bók-
mennta frá hvaða sjónarmiði
sem hún er skoðuð.
Við skiptumst á fáeinum heim
sóknum á æfinni. Yndislegt var
heimili þeirra hjóna, gott og
gestrisið kunnum og ókunnum.
Minnisstæð verður okkur ferð,
sem fjöldskyldur okkar beggja
fóru saman frá Seyðisfirði til
eystri Borgarfjarðar um fagurt
landslag Austfjarða á sólskins-
degi í gleði og vináttu.
Dætur þeirra, Margrét og Álf-
hildur, minntu mig á þau blóm,
sem eru „sólvermd í hlýjum
garði“. — En þó hetfur komið í
ljós skyldleiki Við „meTgras-
skúf“, þegar næturfrost fór með
hélu um garðinn, þegar skyndi-
lega syrti og veikindastríð hófst
fyrir hálfu öðru ári.
„Á meðan hjörtun sofa,
býzt sorgin heiman að,
og sorgin gleymir engum.“
Frú Margrét var umhyggju-
söm eiginkona og móðir, ogj
henni veittist rík umihyggja nán
ingum, slíkum sem um er a3
ræða austan fjalls.
Guðmundur hóf ungur búskap
á Reykjanesi. Kvæntist þar dugn
aðar og myndar konu Ingibjörgu
Hróbjartsdóttur ættaðri úr Ár-
nessýslu. Eignuðust þau hjón sex
börn sem öll komust til fullorð-
insára, myndarlegt dugnaðar-
fólk. Er Guðmundur lét af bú-
skap í Reykjanesi fluttist hann
til Reykjavíkur og dvaldi þar
skamma hríð en fór að búa 1
Gufunesi og var þar í tvö ár
en þaðan fluttist hann að Mel-
um 1923 og keypti þá jörð. Á
þessum árum slitu þau hjónin
samvistum.
Þegar Guðmundur hóf búskap
á Melum hafði ráðizf til hans
ráðskona, Helga Eggertsdóttir
frá Fremri-Langey á Breiðafirði.
Varð hún seinni kona Guðmund-
ar og hefir af miklum dugnaði
og ráðdeild staðið við hlið bónda
Framihald á bls. 25.
ustu ástvina í þungbærri þján-
ingu.
Frú Margrét var skýr í h.ugs-
un ög hrein í lund, tvötfeldni
var ekki í hennar hyggju. —
— Henni líkar myndi ættjörð
vor flestar konur kjósa.
Nú kemur mér það í huig, að
hún hafði grannar, hvítar hend-
ur. Hún var sú mjallhönd, sem
hélt börnum sínum hreinum og
gaf þeim fæðuna á réttum tíima.
Hún leiddi barnshuijann til
bæna. Það var hún, sem littfa
kertið slökkti, og signuð í rúm-
ið.“ Sú íslands mjallhönd, sem
ísland má ekki án vera. Það er
hún, sem verður að lifa í þjóðar
sál vorri, ef vel á að fara.
Hún var, síðast þegar ég sá
hana, eins og hvítu páskaliljurn-
ar.
Einu sinni fannst mér það ó-
bærileg hugsun, að hún ætti að
líða allt þetta og væri að kveðja
En nú þegar „allt er orðið
hljótt, eilíft, heilagt, fast og
kyrrt og rótt,“ þá finnst mér
„Guðs himinn svo hátignar hár“
og lika segir Matthias Jochums-
son:
„Vér sjáum hvar sumar rennur
með sól yfir dauðans haf,
og lyftir í eilífan aldingarð J
því öllu, sem Drottinn gaf.“ |
Rósa B. Blöndals. í
I
MARGRÉT Sigríður Tómas-
dóttir andaðist í Reykjavík 23.
marz s.Í.
Hún var Eyfirðingur að ætt,
en fluttist til Seyðisfjarðar með
manni sníum síra Erlendi Sig-
mundssyni árið 1943, sem þá
var nývígður til Seyðisfjarðar-
prestakalls.
Þessi fátæklegu orð eiga að
vera svolitill þakklætisvottur til
þín frá samfélagskoniun í Kven-
félagi Seyðistfjarðar.
í Kventféilag Seyðistfjarðar
gekkst þú árið 1944 og varst
þar snemma kjör'in í ábyrgðar-
stöðu, gjaldkeri í 10 ár og for-
maður síðustu 8 árin.
Alltaf varstu boðin og búin að
vinna fyrir félagið og stund.um
meira en heilsan leyfði. Ætíð
lagðirðu hverju góðu máletfni
lið, en einkum var fegrun kirkj-
unnar og umhverfi hennar þitt
hjartans mál.
Síðasti fundurinn sem þú sazt
með okkur og stjórnaðir, var á
sextugasta afmælisdegi félags-
ins, 29. nóvember, 1962. Minn-
umst við hans og fleiri samveru
stunda með hjartans þakklætL
Það er erfitt að hugsa til þesa
að þú, sem varst svo vel til for-
ustu fallin skyldir falla frá um
aldur fram. Þú varst það tákn
sameiningar og kærleika, sem
hverju félagi er ómetanlegt.
Við hötfum misst mikið, en
hvað er það hjá því er maður
þinn og dætiir'hafa misst, elsku-
lega eiginkonu og ástríka móð-
ur, Við sendum þeim imiilegar
samúðarkveðjur.
Að lokum, kæra þöikk fyrir
allt okkur til handa og við roun-
um bezt geyma hina ógleyman-
legu minningu um þig með þvl
að reyna framvegis að starfa i
þínum anda.
Félagskonur
Margrét Tómasdóttir
prófastsfrú á Seyðisfirðr