Morgunblaðið - 02.08.1964, Qupperneq 6

8
MORGU N BLAÐID
Sunnudagur 2. ágúst 1964
Tvær danskar bækur
Steen Steensen Bticher:
VAÐLAKLERKUR.
Gunnar Gunnarsson íslenzkaði.
87 bls.
Karen Blixen:
EHRENGARD.
Kristján Karlsson íslenzkaði.
104 bls.
MEÐAN við Islendingar vorum í
sambandi við Dani, litum við upp
til þeirra sem húsbænda og stór
þjóðar, því stórþjóð voru þeir í
ökkar augum. Við litum upp til
þeirra vegna kóngsins og drottn-
ingarinnar. Höfuðborg þeirra,
kóngsins Kaupinhöfn, eins og við
kölluðum hana oft; var eiginlega
höfuðborg heimsins í okkar aug-
um. Þaðan kom danski búning-
urinn og þaðan komu dönsku
skórnir. Danskur búningur og
danskir skór voru þá búnaður
sjálfrar heimsmenningarinnar.
Orðið danskur hafði yfir sér ein-
hvem yndislega framandi blæ,
sem verkaði eins og töfrandi ilm
vatn í fásinni lágra torfbæja.
Sumir fóru meira að segja að
tyggja upp á dönsku; svo langt
var gengið að likja eftir þessum
fínu húsbændum.
Þó við séum ekki Iengur háðir
Dönum stjómarfarslega, emm
við þeim enn svo handgengnir,
að höfuðstaður þeirra, kóngsins
Kaupinhöfn, dregur til sín fleiri
ísienzka ferðamenn en nokkur
annar staður erlendis Þangað
fara margir sína fyrstu og síð-
ustu siglingu. Og aðrir, sem
leggja leið sína til suðlægari
landa, fara þar um og hafa þar
viðdvöl. Við dáumst enn að Dön-
um fyrir margra hluta sakir.
Okkur þykir maturinn þeirra góð
ur, enda eru þeir heimsins beztu
kokkar. Og mörgum þykir nota-
legt að væta kverkarnar á bjórn-
um þeirra.
En þrátt fyrir dýrð Kaup-
mannahafnar, danska skó, dægi-
legan mat og sterkan bjór, held
ég við séum alveg saklausir að
því að öfunda þá af bókmennt-
um sínum. Kannski var ekki ör-
grannt um hér áður fyrr að við
þættumst af því, svona í hljóði,
að á því sviði stæði hjáleigan
ekki ýkjalangt að baki höfuðból-
inu.
En Danir standa fyrir sínu, og
því verður ekki neitað, að við höf
um margt til þeirra sótt, einn-
ig á vettvangi bókmennta. Um
Kaupmannahöfn runnu þeir
straumar heimsbókmenntanna,
sem að lokum náðu til íslands.
Þaðan kom upplýsing, rómantík
og realismi, svo nefndar séu fyrir
ferðamestu stefnurnar. Og Kaup
mannahöfn miðlaði fleiri grönn-
um en okkur. Danmörk liggur
miðsveitis milli Skandinavíu og
meginhluta Evrópu. Það var því
engin tilviljun, að þar skyldi
byiggjast upp stærsta borg á Norð
urlöndum .Þó við segjum stund-
um í seinni tíð, eftir að við fór-
um að telja okkur hálfgerða
heimsborgara, að Höfn sé út'
kjálki ekki síður en okkar eigin
heimkynni, þá er þess ekki að
dyljast, að hún hefur verið höf-
uðstaður og miðstöð fyrir enraþá
meiri útkjálka.
Nýlega bárust Tnér frá A1
menna bókafélaginu tvær bækur
danskra höfunda í íslenzkri þýð-
ingu. Er þar um að ræða tvær
stuttar skáldsöigur, Vaðlaklerk
eftir Steen Steensen Blioher í þýð
ingu Gunnars skálds Gunnarsson
ar og Ehrengard eftir Karen Blix
en í þýðingu Kristjáns Karlsson-
ar. Þessar skáldsögur eru hvor
frá sinni öldinni, því Steen Steen
sen Blicher var samtíðarmaður
Bjarna Thorarensens, en Karen
Biixen, sem nú er látin, hefði
orðið áttræð á næsta ári.
Steen Steensen Blicher var af
józkum prestaættum og þaðan af
lengra af józkum bændaættum.
í kvæðum sínum og sögum lýsti
hann landi og fólki á Jótlandi, og
Danir hafa kallað hann Jótlands-
skáldið. Sem sagt — józkur Jóti,
getum við sagt.
Karen Blixen var ekki bund-
in slíkum átthagaböndum. Hún
fluttist til Afríku, bjó búi sínu
suður í Kenya og skrifaði bæk-
ur á ensku, svo segja má, að hún
hafi víða leitað fanga í lífi sínu
og verkum. Sagan Ehrengard ger
ist í „hinu indæla landi Baben-
hausen" og fjallar um þjóðhöfð-
ingjafólk og aðal. Annars er saig
an eiginlega laus við stað og tíma
og söguefnið er nauða ómerki-
legt hégómamál.
Engu síður býr sagan yfir
óumdeilanlegum frásagnartöfr-
um. Það er einhverísmeygileg dul
úð í stílnum, svo hún verkar á
Karen Blixen
mann eins oig spennandi reyfari.
Ekki er öllum lagið að gera jafn-
listilega sögu úr svo ómerkilegu
efni.
Báðar eru sögur þessar róman-
tískar. Vaðlaklerkur er sprottinn
upp úr sjálfri rómantíkinni, þeg-
ar hana bar hæst í bókmenntum
álfunnar, svo ekki er að furða, þó
sú saga beri öll megineinkenni
þeirrar stefnu. Ehrengard er aft-
ur á móti samin og útgefin löngu
eftir að rómantík og realismi
höfðu runnið skeið sín á enda
sem ríkjandi bókmenntastefnur.
Samt er hún svo rómantíst, að
hún gefur Vaðlaklerki að
minnsta kosti ekkert eftir í þeim
efnum. Báðar eiga söigumar ræt-
ur I liðnum tíma. í Vaðlaklerki
er stuðzt við sakamál frá sext-
ándu öld, og í Ehrengard erum
við leidd inn í heim fortíðarinn-
ar þegar með fyrstu línu: „Göm-
ul frú sagði þessa sögu.“
Vaðlaklerkur er sakamálasaga
með lítilfjörlagu ívafi af ást.
Kirengard er hins vegar ástar-
saga ofin saman við frásögn af
launungarmáli — sakamál er nú
víst ekki hægt að kalla það.
Vaðlaklerkur er hvergi laus við
klerklaga mærð^ En Ehrengard
er þrungin af þess konar kven-
legum ástarórum, sem öðru
fremur undirstrika eðlismun
karla og kvenna og eiga líklega
meginsök á því, hve sjónhring-
ur skáldkvenna er þröngur, oft
og einatt. Þessir þaulsæknu órar
hafa spillt margri söigunni, enda
eru þeir lélegt efni í skáldskap.
Það sannar yfirburði Karenar
Blixen, hversu mikið henni hef-
ur orðið úr þessu einhæfa efni.
Vaðlaklerkur kom út í Dan-
mörku tuttugu og einu ári áður
en fyrsta. íslenzka skáldsagan sá
dagsins ljós. Sagan hefst á þess-
um orðum: „í nafni Jesú! Fyrir
mildilega ráðstöfun himnaföður-
ins .......“ Einihvern veginn
leiða þessi orð hugann að Jóni
Indíafara og Jóni Steinigríms-
syni fremur en Jóni Thoroddsen.
Og manni verður á að hugleiða:
hvers konar skáldsögur hefðu
verið samdar á íslenzku á þess-
um tímum, nokkru fyrir daga
Fjölnis, ef íslendingar hefðu þá
verið farnir að fást við þá bók-
menntagrein? Því er náttúrlega
ógerlegt að svara. En breitt virð-
ist vera bilið á milli Vaðlaklerks
og Pilts og stúlku.
Þessar tvær dönsku skáldsögur
geta varla talizt rismikil verk
fremur en land það, sem fóstrað
'hefur höfundana. En þær eru
þýðar og áferðarmjúkar eins og
danskt landslag, gjaldgeng bók-
menntaverk, sem fengur er að.
Og stuttar skáldsagur — okkur
vantar víst nafn á þeirri tegund
bókmennta — ættu að henta nú-
tímalesendum, sem hafa nauman
tíma til lestrar og íhugunar.
Erlendur Jónsson.
Álfaskeið
SIÐASTLIÐINN sunnudag gekkst
Ungmennafélag Hrunamanna fyr-
ir útiskemmtun á Álfaskeiði í
Langholtsfjalli. Hefur lengi verið
föst venja, að halda slík sumar-
mót þarna um þetta leyti sum-
ars, eða í túnasláttulok, en þau
hafa nú færzt lengra fram á sum-
arið með hinni stórauknu ræktun
undanfarið.
Þessi fagri samkomustaður er
syðst í faðmi hinna vinalegu
Hreppafjalla, umluktur hömrum
á 3 vegu, en í suður frá þessum
sléttu valllendisflötum er opið
víðsýni suður yfir Skeið og Flóa
svo langt sem augað eygir, en
suðurströndin er í rúmlega 40
km fjarlægð, sjónhending.
Þessi sérkennilegi staður vakti
fyrst almenna athygli, er hann
var valinn sem áningarstaður fyr
ir Friðrik konung VIII með föru-
neyti, er hann heimsótti ísland
árið 1907. Áður hafði Hannes
Hafstein ráðherra látið gera ak-
færan veg, frá nýrri brú yfir
Hvítá á Brúarhlöðum suður
endilangan hreppinn að Stóru-
Laxá, en kóngur ók reyndar
aldrei eftir þeim vegi, því hann
var svo hrifinn af gæðingnum
gráa, sem hann fékk til reiðar,
að hann kaus hestinn langt fram
yfir kóngs-vagninn, þótt vandað-
ur væri. (Þessi ruddi akvegur
varð hreppamönnum ómetanleg
samgöngubót, því áður urðu þeir
að annast alla aðdrætti til búa
sinna með klyfjahestum. Um
sama leyti var einnig fullgerður
upphleyptur vegur norður yfir
Skeiðin, frá Flóa-veginum upp
að Hústóftaholti, en þangað var
þó áður akfært og reyndar upp
að Stóru-Laxá að sumarlagi i
góðri tíð). — Ég vona að kunn-
ugir hafi mig afsakaðan fyrir
þennan útúrdúr til kynningar á
þessum sérkennilega stað, vegna
hinna, sem ókunnugri eru.
Jæja, á sunnudaginn hófst svo
samkoman á Álfaskeiði kl. 14,
með úti-guðsþjónustu, þar sem
sr. Gísli Brynjólfsson prédikaði,
en slíkt hefur jafnan verið föst
venja á Álfaskeiði. Að því loknu
flutti Indriði G. Þorsteinsson, rit-
höfundur, ræðu. Þá hófst horna-
blástur Lúðrasveitarinnar á Sel-
fossi, sem einkum vakti hrifningu
sveitabamanna, sem aldrei fyrr
höfðu séð og heyrt slíkt upp til
fjalla. Á annan hátt var einnig
séð fyrir skemmtun barnanna,
með því að „Soffía frænka" kom
þarna til þeirra með skemmti-
þætti og söng úr „Kardimommu-
bænum“, enda vakti hún mikla
kátínu barnanna.
Sennilega hefur mörgum full-
orðnum þótt mest koma til að
hlýða á ágætan söng hjá tvöföld-
Framhald á bls. 8
• PÓLLAND OG HEIMS-
STYRJÖLDIN SÍÐARI
Velvakanda hefur borizt
langt bréf frá manni, sem stadd
ur var í Varsjá skömrnu eftir
lok síðari heimsstyTjaldarinnar.
Hann segir svo m. a.:
„Hve margir Pólverjar mundu
nú í hjarta sínu halda upp á
hinn svokalláða „frelsisdag“?
Miðað er við daginn, þegar lepp
stjórn Sovétríkjanna, sem sam-
anstóð af kommúnistum í
Moskvu ('þeim, sem eftir voru,
þegar Staiín hafði hengt flesta
forystumenn þeirra) var sett á
laggimar. Þetta var hrein land-
ráðastjórn, sett til höfuðs
pólsku útlagastjórninni í Lund-
únum, sem hafði borið hita og
iþunga dagsms. Hlutverk lepp-
stjórnarinnar var einungis að
sjá um að eyðileggja sveitir
pólskra föðurlandsvina, sem
höfðu barizt „neðanjarðar" öil
stríðsárin, og gátu orðið hinum
fámennu og fjarstýrðu komm-
únistasveitum hættulegar, þeg-
ar völd skyldi taka í Póllandi
eftir brottrekstur þýzku nazist-
anna.
Kommarnir stóðu sig veL
Þegar Rússar áttu eftir ófarna
nokkra kilómetra að Varsjá,
námu þeir staðar og létu þýzku
nazistana vita, að þeim lægi
ekki á í bráð. Þjóðverjar skildu
og bomarderuðu og sprengdu
Varsjá í loft upp. Rússar biðu
rólegir og vissu, að öll hugsan-
leg andspyrna gegn Rauða
hernum í Póllandi eftir stríðið
yrði myrt í Varsjá, eins og liðs-
foringjarnir í Katyn-skógum.
Kommúnistaforingjarnir biðu í
hótelum í Moskvu, meðan æsku
blómi Póllands var myrtur í
Varsjá á reikning Hitlers og
Stalíns.
Þegar ég kom til Póllands
skömmu eftir stríðið, var þessi
staðreynd öllum augljós. Pól-
land var í sárum, forysta ætt-
jarðarvina stein^repin af Rauöa
hernum og pólskum ættjarðar-
svikurum, — kommúnistum
undir stjórn manna undir
stjórn Stalíns. Allir vissu, að
Stalín lét Hitler drepa uppreisn
armenn í Varsjá í friði af því
að þá losnaði hann um leið vi8
þá forystumenn, sem líklegastir
voru til þess að veita kommún-
istum andspyrnu.
Sovétríkin létu með köldu
blóði drepa leiðtoga pólsku þjóð
ernisinnahreyfingarinnar svo að
hægt væri að senda leppana fri
Moskvu, sem sumir höfðu meira
að segja verið vitni að drápi
meðbræðra sinna, til Varsjár og
láta þá taka völdin.
Mér er enn minnistætt, hvera
ig Pólverjum leið eftir stríðið.
Við þurfum ekki að láta upp-
reisnina í Posen (Poznan)
minna okkur á það. Rússar
höfðu skipað einhvern mar-
skálk, — mig minnir hann héti
Rokossovskí, sem landvarna*
ráðherra Póllands. Sá var hat-
aður! Myndir af honum hengu
víðs vegar um Varsjá. Menn
spýttu á þær og ráku hnífa
sína í ásjónu hans. Einu sinni
sá ég m.a.s. litla telpu, á að
gizka 12 ára, skera bæði augun
með naglasköfu eða einhverju
álika áhaldi, út úr myndinni'.
BOSCH
KÆLISKÁPAR
frá 4%—cubikfet
Ennfremur
FRYSTIKISTUR
Söluumboð:
HÚSPRÝÐI h.f.
Sími 20140 og 20441