Morgunblaðið - 04.11.1964, Blaðsíða 30

Morgunblaðið - 04.11.1964, Blaðsíða 30
30 MORGUNBLAÐU> Miðvlkudagur 4. nóv. 1964 1 Alvin Shuster: VARAFORSETINN Thomas Marsihall, varatforseti Wilsons hafði gaiman af að segja þessa sögu: „Einu simni voru tveir bræður. Annar strauk að heiman og fór til sjós. Hinn var kosinn varaforseti, og til hvor- Ugs spurðist eftir það“. John Ad”ms, fyrsti varaforset- inn, sr ,,L.and mitt hefur af visdói. _ ,m,um fundið upp handa mér ómerkilegustu stöðu, sem hug'vit mannsins hefur nokkum- tima fundið, eða ímyndunarafl hans látið sér detta í hug“. Theodore Roosevelt, sem sjálf- ur var maður númer tvö um skeið, sagði: „Varaforsetinn er í rauninni ekki annað en fimmta hjólið undir vagninuim". John Gamer, varaforseti Frankiin D. Roosevelts, sagði „Embættið er því sem næst al- gjörlega þýðingarlaust". Þannig mæltu nokkrir af 37 mönnum, sem kallaðir hafa ver- ið nafnbótum eins og „gleymdi maðurinn", „biðforsetinn“ „bekkjavermir", eða „handhafi farseðils út í bláinn“. Þetta var embætti, sem varð fyrir allskon- ar fyndni og háði. Og leikhús- gestir á Broadway fundu mikinn sannleika í hrytggilegum örlög- um varaforsetans Alexanders Throttlebottom, sem í verðlauna sönigleiknuim frá 1931, Of Thee I Sing sagði frá því, hvemig hann reyndi að sæikja um að- göngumiða að bókasafni, en gat ekki fundið tvo meðmælendur í allri Washingtonborg, .svo að hann neyddist til að hætta við tiltækið. Þessi mynd er ljós. Varafor9et inn var veikasti hlekkurínn í lýðræðislegu stjómarfari, var einhver Throttlebotton, sem þekkti engan og gerði ekkert, sem fékk tilboð um stöðuna af því að hann hafði unnið vel fyr- ir flokkinn og langaði nú að kom ast á eftiriaun, eða þá af því að hann gat dregið til sín atkvæði með stefnu stjórnarinnar úr vissum hluta flokksins eða af til teknu landssvæði. í stuttu máli sagt: forsetinn er valinn eftir þeim vinsældum, sem hann þykir líklegur að hafa, en varaforsetinn þvert á móti með tilliti til þess, að hans vinsældir séu sem allra takmark aðastar. Hitt virðist taiið a-uka- atriði, hvernig aðalframkvæmda stjóri varaforsetinn kynni að reynast, ef til þess kaami. En morðingjakúla í Dallas — og svo vill til, að sú borg var skírð í höfuðið á einum vara- forseta — hefur vakið athygli á embættinu, sem hefur lagt til hvorki meira né minna en 11 af 35 mönnum, sem hafa gegnt for setaembætti. Átta þeirra hafa hafizt upp i embætti við dauða yfirmanns síns, en þrír — Ad- ams, Jefferson og Van Buren — hafa náð því við kosningu. ÓhugnanJegri er dánartala forsetanna. Á aðeins síðustu 50 ánun hafa fimm af átta forset- um annaðhvort dáið í embætti eða orðið alvarlega veikir — Harding, Roosevelt og Kennedy dóu, Wilson átti við þrálátt heilsuleysi að stríða, og Eisen- hower var alvarlega sjúkur; var meðal annars með hjartasjúk- dóm. Auk þess hafa ábyrgðastörf forsetans, með tilheyrandi and- legri og líkamiegri reynslu auk- izt svo hröðum skerfum, að síð- an fyrri heimsstyrjöldinni lauk ihafa forsetamir snúið sér til varaforsetanna til að létta af þeim byrðum stjómunar, stjóm- mála, viðhafnanframkomu og líknarstarfsemi út um heim. Starf hans Stjórnarskráin er á margan hátt minnisvarði yfir vizku og íramsýni höfunda sinna, en þó er henni áíátt, að því er tekur til varaforsetans. Alexander Hamilton fær heiðurinn af því að hafa fundið upp þetta em- bætti. En hinir þreyttu fulltrú- ar á þjóðþinginu sköpuðu það — næstum eftir dúk og disk. Það urðu um það liltar umræð- ur, enda þótt sumir vildu halda því fraim, að embætti væri óþartft. Eina formlega valdið, sem þingmennimir ákváðu að veita þessum ríkiserfingja, var að vera í forsæti fyrir Öldungadeild inni og greiða þar aðeins at- kvæði, ef atkvæði væru jöfn. Þetta virtist nauðsynlegt, eins og á stóð. Fyrsti varaforsetinn greiddi 29 sinnum ágreiningaat- kvæði sem forseti fyrir deild- inni, sem þá var lítil. Samt hefur þetta stjómar- bundna starf aldrei verið sér- lega þýðingarmikið. Það er sér- staklega þýðingarlaust, ef for- setinn er deildinni framandi — eða úr þeim flokki, sem ekki hefur meirihluta í Öldungadeild inni — eins og var um Nix- on á 84. þinginu. Og reglur Öld- ungadeildarinnar um ótakmark- aðan ræðutíma eru þannig vaxn ar, að varaforsetinn hefur lítið vald í forsætinu, jafnvel þótt hann væri bezti vinur allra 100 þingmanna og væri í forsæti fyrir deildinni þar sem hans flokkur hefði öflugan meiri- hluta. Sú sorglega staðreynd stend- ur, að forsetinn er yfirieitt skoð aður sem aðskotadýr og því er hans ekkert saknað í Öldunga- deildinni, þegar hann er þar hvergi nærri . Því er það, að flestir varaforsetar eyða þar litl um tima. Þeir kunna að koma þar til að lemja hamrinum í fundarbyrjun. En svo afhenda þeir fljótlega forsætið, jafnvel nýgræðingi í deildinni, og eru famir, áður en hin raunverulega dagskrá hefst. Ágreiningsat- kvæði eru jafn sjaldgæf nú orð- ið og hitt, að varaforsetinn sitji í forsetastóli. Öldungadeildinni hefur tekizt að koma saman, sinna störfum og fresta fundum öll 37 árin, sem ríkið hetfur verið varafor- setalaust. Sextán sinnum hefur varaforsetaembættið verið mann laust áður en kjörtímabilið vair á enda. Auk þeirra átta, sem erfðu forsetaembættið, sagði ednn — Calhoun — af sér, og sjö dóu í embætti — Clinton, Gerry, King, Wilson, Hendricks, Hobart og Sherman. Höfundar embætt- isins höfðu engar ráðstafanir gert til að fylla í skarðið eftir fráfarinn varaforseta. Þar sem varaforsetimn hefur svona litlum störfum að gegna á Capitolhæðinni, verður hann að finna sér eitthvað að gera. Hann gæti fundið sér eitthvað að dunda við, fyrir hönd löggjaf- arstarfsemi forsetans. Hann gæfi upp á eigin hönd, farið í áróð- urs-ræðuhöld úti um landið og talað vingjamlega við kjósend- ur. En fyrst og fremst verður hann að treysta því, að forset- inn útvegi honum eitthvað að gera. Áður fyrr var sambandið milli förseta og varaforseta oft framandlegt. Sumir varaforsetar — Jefferson, Calhoun, Fillmore, Hendricks, Hamlin og Garner, undir lok starfstíma síns — rif- ust opinberlega við forseta sína út af ýmsum málum. En í síðari ríkisstjómuim hef- ur varafbrsetinn samt orðið fast ari við í Hvita húsinu. Nú situr hann reglulega ráðherrafundi. Árið 1949 var hann með lögum gerður fastur maður í Óryggis- ráðinu, sem er æðsti hópuir þeirra er marka stjómmálastefn una. Hann hefur ferðazt víða er- lendis og fengið meiri stjórnar- störf — Wallace var gerður for- maður nefndarinnar, sem befur stjóm haigfræðilega stríðsins á hendi, Nixon var formaður nefndarinnar um atvinnurétt- indi og vair jafnvel í forsseti á siumum ráðherrafundum og fund um öryggisráðs, og Johnson varð formaður bæði í atvinnuréttinda nefndinni og flug- og geimferð- aráðinu. Enda þótt allir síðari tíma for setar hafi lagt áherzlu á mikil- vægi starfs varaforseta sinnar, er sannleikurinn sá, að varafor- setunum hefur aldrei tekizt að verða næstæðsti maður um að ráða stjórnarstefnunni. Þar eru alltaf fyrir aðrir með meiri völd og áhrif, allt frá þingskörung- um til ráðherra úr ríkisstjóm- inni og mamna nákominna Hívíta húsimu. Trurnan, sem vissi ekkert um kjamorkusprengjuna fyrr en hann tók viS af Roosevelt, lýsti þessu þannig: „Forsetinn hlýtur að byggja upp sinn samverka- hóp, og varaforsetinn verður á- fram utangarðs, hversu miklir vinir, sem þeir tveir annars kunna að vera.“ John Atlams, fyrsti vara.forset- inn: Ómerkilegasta staðan. TóLfta hreytingin Flestir saignfræðingar halda því fram, að hnignun varafor- setaemibættisins á 19. öldinni iha.fi hafizt er tólfta breytingin var gerð á stjómarskránni. Jafnskjótt sem hinir vísu feð- ur, sem stofnuðu embættið, á- kváðu að halda því áfram, litu þeir réttilega svo á, að embætt- ið skyldi skipa sá maður, sem næstbezt væri til þess fallinn að vera forseti. Hver kjósandi skyldi kjósa tvo menn í forseta- embættið, án þesis að tekið væri fram, hvor skyldi verða vara- forseti. Sá sem fengi næstflest atkvæði skyldi svo verða vara- forseti. En þá höfðu þeir ekki reikn- að með tilorðningu stjómmála- flokka Jefferson-Burr-sjálifheld- an árið 1800 sýndi ljóslega, að þarna þurfti að verða breyting á. Jefferson var bersýnilega út- valdi maðurinn af hálfu repú- blíkana, en allir 73 repúblíka- kjörmennimir (Federalistar voru 65) kusu hreint flokkslega þá Jefferson og Burr. Þinginu var falið úrskurðarvald í mál- inu og það kostaði 36 atkvæða- greiðslur að kjósa Jefferson. Það lá þannig í augum uppi, að ef kjörmenn í meirihluta- flokknum létu þannig atkvæði sín falla á hina tvo frambjóð- endur, yrði svona sjálfhelda um forseta og varaforseta oftar en ekki. Og því kom tólfta breyt- ingin, sem samþykkt var 25. september 1804 — í tæika tíð fyrir kosninguna það ár. Þar var svo ákveðið, að kjörmenn skyldu kjósa forseta og varafor- seta, hvom fyrir sig. Þetta varð upphafið að hnign- un á virðingu varaforsetaem- bættisins, ef trúia má fræðimönn um. inu, að upp frá þessu yrðu vara- forsetar kosnir „án nokkurs á- kveðins tillits til hæfileika þeirra“, og að embættið mundi verða „borið á markaðinn í skipt um fyrir forsetaatkvæði í ein- hverjum stærri ríkjunum“. Og eins og spáð hafði verið, voru varaforsetar valdir til að gera jafnvægi, en með þeirri aðferð, er það vitanlega borin von, að 'hæfileikiamir séu mest metnir, en þetta gat oft verið stjóm- málaklókindi og stuðlað að því að halda flokknum saraan og hindra iilskeytta fLokkadræ'tti. Þegar forsetinn veikist Bf varaforseti er í vandræð- um, hvað gera skuli í veikinda- forföllum forsetans, gefur stjóm arskráin engin svör við þeiim vanda. Hér hafa höfundamir skilið eftir g’ompu. Viðburðim- ir eftir að Eisenhower veiktist Theodore Roosevelt, sagði nm stöðu sína, mcðan hann var að- eins varaforseti: Fimmta hjól á viagni. fyrir hjarta, 24. septeimber 1956, minntu Bandaríkjamenn á þenn an ágalla. Og enn vom þeir á þetta minntir þegar Kennedy var myrtur, hvað hefði getað orðið, ef forsetinn hefði svifið lengi milli heirns og helju? Grein II kveður svo á að verði forsetinn ófær um að rækja embætti sitt sökum dauða, afsagmar eða vanmáttar, skuli „vald þess og skyldur fal- ið varaforsetanum. Engin skýr- ing er gefin á „vanmætti". Hver ákveður það? Á varaforsetimn að taka sér allt embættið eða að- eins „vald þess og skyldur“? Hver segir til um, hvenær for- setinn sé vinmufær aftuir? Ekki stjómarskráin. Heldur ekki hef- ur þingið skýrgreimt það. Meðan Eisenhower var að ná sér eftir hjartasj úkdóminn hélt Nixon áfraim að gegna stjómar- störfum, en án þess að taka sér forsetavald. Sex dögum eftir að veikindin hófust, var Nixon í forsæti á ríkisstjómarfundi. Eis- enhower, sem var ekki eins veikur og Wilson eða Garfield, var í sarmbandi við Nixon, starfs lið hams og ríkisstjómina í þær 16 vikur, sem hann vax áfær að gegna fullu starfi. Það var út af þessum veik- indum, og gamaflækju, sem síðar kom á daginn, að þetta samkomulag var giert með þeim Eisenhower og Nixon, til að bæta fyrir þessa glompu í stjóm arskránni. Samkomulagið, sem birt var 3. marz 1958, hafði að geyma þrjú aðaJákvæði: 1) Verði forsetinn óvinnufær, skai bamn, ef imnt er, tilkynna það varaforsetanum, sem þá gegnir forsetastörfum meðan for setinn er frá verki. 2) Ef forsetinn hefur ekki get að náð sambandi við varafor- setann, skal síðamefndi ákveða eftir „viðeigandi“ ráðfærsiu, . hvort han-n tekur að sér vald og skyldur forsetaembæittisins. 3) Hvor aðferðin sem viðhöfð er, skal forsetinn sjálfur á- kveða, hvenær hann tekur að fullu við störfum. Kennedy og Johnson gerðu samskonar saimkomulag með þeirri litlu breytingu, að „við- eigandi" ráðfærsla í 2. gr. átti við ríkisstjórnina. Johnson for- seti kvaðst hafa gert sama sam- komulag, miunnlega, við næsta Að sjálfsögðu er þetta ekki fullkiomin lausn á málinu. Auð- veldlega gætu komið upp vandia mál, ef vanmáttur forsetans er ekki auðséður og bann Vill efcki láta af störfum. Og tilvonandi varaforseti kann að vera, eins og fyrirrenmarar bans, ófús til að eiga neitt frumkvæði. Og for- setinn kynni líka að reyna að tafca stjómarta'Umana, áður en hann er til þess búinn. Við fráfall forseta Stjóirnarskráin gerir engan greinilegan miun á stöðu vara- forseta, sem tekur við störf- um við fráfall forsetans og hin- um, sem kynni að taka við störf um sökum veikinda forsetans. Almennt mun talið, að sé for- setinm óvinnufær, taki varafor- setinn aðeins við „völdum og skyldum“ embættisims, en ekki við embættinu sjálfu. En þegar Johnson vann em- bættiseið sinn í þrengslunum í herþotunni úti fyrir DaJias, ve- fengdi emginn rétt hans til að taka við hvarutiveggja. Samt er nú stjómarskráin loð- in, einnig um þetta atriði. John- son treysti á það, sem orðið var „stjómarskrárvenja", sem kom- ið var á af fyrsta mannimum, sem þannig kom í embættið — John Tyler. Hanm var kallaður til Washington 4. apríl 1841, viS andlát HarrisOns, og lýsti þvi þá þegar yfir, að hann væri í eng- um vafa um merkingu stjórn- arskrárákvæðanna. Hann mddi úr vegi m.a. fyrrverandi for- sefca, John Quinoey Adams, sem hélt því fram, að hinn ætti að- einis að vera „settur forseti". Svo vel tókst til, að í hvert skipti sem forseti dó í embætti var varafórseti til taks, til að taka við embsattinu. En hvemig fer ef enginn varaforsetd er til? Höfundarnir vísuðu því til þinga ins að ákveða, „hvaða embættis- maður skuli þá gegma forseta- störfum“. Þetta hefur þimgið reynt þrisv ar. f fyrsta sinn 1792 var for- seti Öldungadeildarinnar látinn korna næstur eftir forseta num, og forseti neðri deildar þar næst ur. Þessi skyldu aðeins vera settir í embættið og tækx ein- hver við því á fyrsta há'fa þriðja ári k jörtímabi 1 si ns, skyldu aukakosningar fara fram og nýr forseti kosinn. f annað sinn 1886, var erfða- röðin færð yfir á rikisstjómina, fiorsætisráðherrann varð fyrsti maður og síðan hinir eftir röð, eftár ráðuneytum. Viðtakandi skyldi gegna embættinu fram að naestu reglulegu kosningum. í þriðja sinn 1947, þegar Truman tók við. Hann fór fram á það að erfðaröðin yrði aftur flutt til þingsins. Homum fannst forsetinn ekki mega raiunveru- lega skipa sinn eigin eftirmann, um leið og hann skipaði ríkis- stjómina. Honum þótti sem kjömir fulltrúar væri meiri full- trúar þjóðarinnar. Þegar lögin tóku gikffi, 18. júll 1947, varð forseti neðri deildar í fyrsta sinn mæstur í röðinni á eftir varaforsetanum. Síðan starfandi fiorseti öldungiadeildar og þá ríkisstjómin. Þannig gerð- ist það, að þegar Johnson flutti í forsetaskrifstofuna í Hvíta húj inu, varð ríkiserfinginn McCor- mack, 72 ára gaimall neðri deild- arfiorseti, en næstur honuim kom Carl Hayden Öldungadeildarfor- seti, 86 ára gamalJ. Án þess að nokkuð væri vikið að aldri og hætfileikum þeirra McCormackis og Haydens, kom nú enn upp spumingin, hvort það væri nú raunverulega hent- ugf, að næsti maður í röðinni að forsetastólnum sæti sem þin.g forseti. Edsenhower fyrrum for- seti er því hJyntur, að aftur verði horfið til ríkisstjómarinn- ar og bemdir á það, að eif svo hittist á, að þingforsetinn væri úr andstöðuflokknum, mundi valdataka hans þýða samia sem’ algjöra lömun á firamkvæimda- vaJdinu. Fleiri tillögiur hafa komið firam um að skipa autt sæti vara forsetams. Ein er sú, að fiorset- inn nefni fcafarlaxist nýjan vara- Tframhald á bls. 3 Með furðulegri fraimsym, sagði Robert Griswold í umræðunum mann í röðinni, John W. McCot um tólftu breytinguna, í þing- mack, þingforseta.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.